Zmiany w ustawie o rachunkowości, obowiązujące od 1 stycznia 2009 r., obejmują wiele nowych i zmienionych definicji, nowe zasady wyceny aktywów i pasywów, doprecyzowanie niektórych zasad konsolidacji, zasady inwentaryzacji itp. Oznacza to, że jednostki powinny zweryfikować dotychczas stosowaną politykę rachunkowości i dokonać ewentualnych zmian. Początek roku to jedyny możliwy czas na wprowadzenie nowych zasad w polityce rachunkowości, niezależnie od tego, czy jest to konsekwencją zmian dobrowolnych czy zmian przepisów.
Zasady (polityka) rachunkowości mogą być zmienione, gdy kierownik jednostki uzna, że jest to konieczne z punktu widzenia przedstawienia rzetelnego i jasnego obrazu sytuacji. Decyzja w tym zakresie może być podjęta w dowolnym momencie, ale stosowanie może nastąpić tylko od pierwszego dnia roku obrotowego. Z ustawy o rachunkowości nie wynika, co należy zrobić, gdy konieczność zmian jest skutkiem nowych przepisów prawa bilansowego. W MSR nr 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów” podkreślono, że do zmiany polityki rachunkowości może dojść tylko wtedy, gdy:
• wymagają tego postanowienia standardu lub interpretacji (np. z powodu jakichś zmian),
• sprawozdanie finansowe będzie po zmianach bardziej przydatne i wiarygodne.
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 8 doprecyzowuje też, kiedy nie można mówić o zmianie polityki. Jest to istotne z punktu widzenia ujmowania skutków tych zmian w sprawozdaniu finansowym.
Przejście z dotychczas stosowanych rozwiązań na nowe wymaga określenia w informacji dodatkowej ich wpływu na sprawozdanie finansowe. Z MSR nr 8 wynika, że w przypadku dobrowolnej zmiany polityki rachunkowości lub w związku z początkowym zastosowaniem standardu lub interpretacji (przepisów) zmiany te należy wprowadzić retrospektywnie. Retrospektywne ujęcie oznacza, że jednostka powinna korygować bilans otwarcia każdej pozycji kapitału własnego, której dana zmiana dotyczy. Korekt należy dokonać w danych najwcześniej prezentowanego okresu oraz należy ujawnić dane porównawcze każdego okresu, tak jakby zmieniona polityka była stosowana od zawsze. Jeżeli przepisy nie wymagają niczego innego, należy stosować takie ujęcie. To samo wynika też z ustawy o rachunkowości, która mówi, że należy zapewnić porównywalność danych sprawozdania finansowego dotyczących roku poprzedzającego.
Kiedy nie można mówić o zmianie zasad (polityki) rachunkowości?
Jako zmiany zasad (polityki) rachunkowości nie należy traktować:
• zastosowania zasad (polityki) rachunkowości w odniesieniu do zdarzeń i transakcji, które różnią się w swej treści od poprzednio występujących, oraz
• zastosowania nowych zasad (polityki) rachunkowości w odniesieniu do zdarzeń lub transakcji, które nie występowały wcześniej lub były nieistotne.
Jakich zmian należy dokonać z powodu nowelizacji ustawy o rachunkowości w zasadach (polityce) rachunkowości
Ostatnia nowelizacja ustawy o rachunkowości jest dość obszerna, ale ma raczej charakter doprecyzowujący. Dlatego nie wymaga dokonania fundamentalnych zmian w polityce rachunkowości. Jednak jest mnóstwo „drobiazgów”, do których należy się ustosunkować. Na ogół stwierdza się, że w polityce rachunkowości należy opisać przede wszystkim te zasady, które są wynikiem wyboru z kilku dopuszczonych przez ustawę możliwości. W tym przypadku trzeba też podać przyczyny dokonanego wyboru wraz z jego uzasadnieniem (np. w razie wyboru wyceny inwestycji krótkoterminowych - dlaczego jednostka zdecydowała się na metodę według kosztu historycznego, a nie według wartości godziwej).
W nowelizacji ustawy o rachunkowości doprecyzowano kilka definicji, w szczególności istotnej, merytorycznej zmianie uległa definicja inwestycji. Dlatego na początek roku obrotowego należy weryfikować posiadane składniki aktywów pod względem treści nowych określeń. Może się zdarzyć, że w związku z tym niektóre składniki trzeba będzie wykazać w innej kategorii niż dotychczas, choć w świetle obecnej nowelizacji są na to małe szanse. Dotyczy to oczywiście pozycji bilansowych.
W przypadku pozycji rachunku zysków i strat znacznym zmianom uległa kategoria pozostałych kosztów i przychodów operacyjnych. Z charakteru rachunku zysków i strat wynika, że nie ma konieczności przekształcenia, tylko należy z tego tytułu dokonać odpowiednich zmian w polityce rachunkowości i od 1 stycznia 2009 r. postępować według nowych zapisów.
Tabela 1. Wykaz zmian definicji w pozycjach bilansu i rachunku zysków i strat
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Poniższe tabele zawierają wykaz zagadnień, które powinny być weryfikowane ze względu na nowe przepisy w ustawie.
Szczegółowy wykaz zmian znajdą Państwo w „Przewodniku po zmianach w ustawie o rachunkowości” - dodatek nr 2.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 2. Zmiany w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Najistotniejsze zmiany w polityce rachunkowości mogą wynikać z nowych i zmodyfikowanych metod wyceny aktywów i pasywów. Należy jednak podkreślić, że są one dobrowolne, ponieważ wprowadzono dodatkowe możliwości w zakresie wyceny, z których jednostka może, ale nie musi korzystać. Niektóre składniki można wyceniać też według skorygowanej ceny nabycia.
Tabela 3. Zmiany w zakresie wyceny
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Niektóre jednostki obowiązkowo lub dobrowolnie sporządzają swoje sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR. Jednostki, które nie stosują MSR na podstawie rozporządzenia 1606/2002 UE, mogą podjąć decyzję o zaprzestaniu stosowania MSR. Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy o rachunkowości skutki tych zmian należy rozliczać z kapitałem z aktualizacji wyceny. Przejście z powrotem na stosowanie przepisów ustawy o rachunkowości oznacza ponowne sporządzenie polityki rachunkowości.
Warto podkreślić, że skutki zmian w polityce rachunkowości należy rozliczać z kapitałem własnym. Choć w ustawie o rachunkowości nie ma szczegółowych przepisów na ten temat, w zestawieniu zmian w kapitale własnym znajduje się pozycja: „zmiany przyjętych zasad (polityki) rachunkowości”. Podobne rozwiązanie zostało przyjęte w MSR nr 8.
Bilans
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• § 14-27 MSR nr 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów”
• art. 5 ust. 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1466
Gyöngyvér Takáts
specjalista ds. rachunkowości