Po co księgowym Kodeks Zawodowej Etyki

Praktyka życia gospodarczego pokazuje, że zachowania nieetyczne nie służą profesjonalizmowi zawodu, a przede wszystkim są działaniami o krótkiej perspektywie. Postępowanie niezgodne z etyką zawodową w rachunkowości może przynieść doraźne korzyści, wynikające z egoistycznych potrzeb pojedynczych osób lub krótkowzroczności menedżerów przedsiębiorstwa. Odniesione w ten sposób korzyści nie służą jednak długofalowemu kształtowaniu wizerunku podmiotu na rynku ani budowaniu dobrych relacji z interesariuszami przedsiębiorstwa. Zachowania nieetyczne stwarzają także zagrożenia finansowe dla działania przedsiębiorstwa oraz obniżają morale pracowników. Nieetyczne postępowanie księgowego godzi również w prestiż zawodu zaufania publicznego.

Etyka zawodowa w rachunkowości

Od księgowych zatrudnianych w przedsiębiorstwach wymaga się, aby wykonywali swoją pracę profesjonalnie. Często profesjonalizm utożsamiany jest z biegłą znajomością przepisów prawnych regulujących prowadzenie rachunkowości oraz lojalnością wobec przedsiębiorstwa, w którym pracownik jest zatrudniony. Stosowanie prawa jest zadaniem skomplikowanym, ponieważ obejmuje zagadnienia m.in. z zakresu rachunkowości, podatków czy procedur administracyjno-prawnych. Ze względu na zmienność regulacji prawnych wymaga też ciągle aktualizowanej wiedzy.

Znajomość prawa jest konieczna, jednak niewystarczająca dla wykonywania usług z zakresu rachunkowości. Nieodzownym elementem tego zawodu jest też dokonywanie wyborów, w których rozumienie konsekwencji własnych działań w szerszym niż tylko prawny aspekcie jest miarą odpowiedzialności i profesjonalizmu księgowego. Odpowiedzialność księgowego za wiarygodność sporządzanych zbiorów informacji nie tylko wynika z podległości służbowej, ale przede wszystkim stanowi gwarancję rzetelności księgowego, ponieważ poprzez produkty swojej pracy wpływa na decyzje podejmowane przez inne osoby z własnej organizacji i z otoczenia przedsiębiorstwa. Często brak świadomości, jak ważne są dane dostarczane przez księgowego, powoduje, że osoby prowadzące rachunkowość podejmują decyzje nieetyczne. Sytuację może pogarszać presja prowadzenia agresywnej polityki, jakiej doświadczają księgowi ze strony swoich przełożonych. Z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wynika, że presja kierownictwa na zachowania nieetyczne jest podstawową przesłanką dylematów etycznych w rachunkowości¹.

Dokonywanie wyborów w rachunkowości wymaga uargumentowania własnego stanowiska. Obrona własnego zdania jest elementem krytycznym profesjonalizmu zawodowego, bez którego nie jest możliwe utrzymanie wysokich standardów zawodu. Dyskusja o alternatywnych rozwiązaniach danego problemu, z uwzględnieniem przekonań moralnych i etyki, jest zadaniem trudnym, ponieważ granica między działaniami etycznymi i nieetycznymi oraz legalnymi i nielegalnymi nie zawsze jest jasno określona. Istnieją też obszary, w których działania zgodne z prawem uważane są za nieetyczne, a zachowania nielegalne odbierane są jako etyczne. Agresywna polityka podatkowa służąca obniżeniu zobowiązań podatkowych, często dokonywana z przekroczeniem prawa, ale przy małym prawdopodobieństwie wykrycia i poniesienia kary, często bywa moralnie sankcjonowana, ponieważ podatnicy odbierają system podatkowy jako niesprawiedliwy². Z kolei przeniesienie rezydencji podatkowej do raju podatkowego tylko w celu obniżenia obciążeń podatkowych, choć zgodne z prawem, może być negatywnie ocenione z punktu widzenia etyki oraz odpowiedzialności wobec społeczeństwa, w którym się faktycznie prowadzi działalność zawodową i w którym korzysta się z ochrony policji, systemu oświaty czy opieki zdrowotnej.

Przypadki z życia gospodarczego

Od początku XXI w. przez media przetacza się swoiste tsunami z informacjami o firmach, które stosowały agresywną rachunkowość: AOL, Enron, Wordcom, Xerox, Tyco, Rite Aid, Bernard L. Madoff Investment Securities. W Europie media informowały o nieprawidłowościach w sprawozdawczości finansowej firm: Parmalat (Włochy), Lernout & Huspie Speech Products (Belgia), Royal Ahold (Holandia), ComROAD AG (Niemcy), Uniwersal, Swarzędz, Techmex i Ciech (Polska). Choć przypadki opisywane w prasie różnią się pod względem ekonomicznym, prawnym oraz oceny moralnej, skutkowały one karami finansowymi, a nawet upadkiem jednostek. Skutkiem doniesień prasowych o pomijaniu istotnych informacji, defraudacjach czy działaniach niezgodnych z prawem jest także poważny uszczerbek reputacji środowiska biegłych rewidentów oraz osób zarządzających podmiotami, a w szczególności osób zajmujących się zawodowo rachunkowością. Od kilku lat na Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii organizuje się spotkania studentów, słuchaczy studiów podyplomowych i studiów MBA z osobami, które prowadziły agresywną rachunkowość i które zostały skazane wyrokiem sądowym. Osobiste spotkanie z osobą, która była przekonana o swoim sprycie i umiejętności manipulowania przepisami prawnymi dla doraźnych potrzeb członków zarządu, służy refleksji nad zachowaniami występującymi we własnej organizacji. Ma na celu również uwrażliwienie służb księgowych na presję na zachowania nieetyczne, które argumentuje się potrzebami jednostki. W rzeczywistości podejmowane w wielu przypadkach decyzje wynikają z chciwości i pokusy związanej z zarządzaniem powierzonym majątkiem. Wielkość przedsiębiorstwa ani rodzaj wykonywanej działalności nie mają znaczenia dla presji na stosowanie agresywnej rachunkowości. „Dylematy etyczne w biznesie są tak stare, jak sam biznes³”, różnice dotyczą jedynie wykorzystywanych instrumentów.

Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości

Zadaniem księgowych jest stanie na straży wiernego obrazowania sytuacji finansowej podmiotu, co ma służyć rzetelnej informacji dostarczanej różnym grupom interesariuszy podmiotu. Dlatego osoba prowadząca rachunkowość jest zobowiązana do interdyscyplinarnego podejścia do problemów, nie zawężając analizy wyłącznie do zagadnień legislacyjnych i bieżących potrzeb organów zarządzających jednostką. Zagadnienia etyczne w rachunkowości należy rozpatrywać na trzech płaszczyznach jednocześnie⁴:

• indywidualnego kodeksu moralnego osoby podejmującej decyzje,

• organizacji (podmiotu), w której osoba pracuje i której decyzja dotyczy, oraz

• społeczności, w której podmiot prowadzi działalność.

dr Ewa Wanda Maruszewska

Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katedra Rachunkowości

¹ D. Finn, L. Chonko and S. Hunt, Ethical Problems in Public Accounting: The View from the Top (1988), Journal of Business Ethics, nr 7, s. 605-615. Ch.A. Cruz, W.E. Shafer, J.R. Strawser, A Multidimensional Analysis of Tax Practitioners” Ethical Judgments (2000), Journal of Business Ethics, nr 24, s. 223-244.

² R.W. McGee, M. Tyler, Tax Evasion and Ethics: A Demographic Study of 33 Countries, Andreas School of Business Working Paper (2006), Barry University, Stany Zjednoczone.

³ Ang. Ethical problems in business are as old as business itself. T. Donaldson, P.H. Werhane, 1993. Ethical Issues in Business: A Philosophical Approach. 4th ed, New York Englewood Cliffs, 1993.

⁴ W.A. Wines: Seven Pillars of Business Ethics: Toward a Comprehensive Framework (2008), Journal of Business Ethics, nr 79, s. 483-499.

Więcej na ten temat w Biuletynie Rachunkowości