Przepisy różnych ustaw nakładają na zarządy spółek kapitałowych różnego rodzaju odpowiedzialność. Poza ustawą o rachunkowości, która stanowi o odpowiedzialności za księgi rachunkowe, są to Kodeks spółek handlowych, Ordynacja podatkowa i Kodeks karny skarbowy.
Przepisy ustawy o rachunkowości stanowią, że odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości ponosi kierownik jednostki. Za kierownika jednostki uważany jest członek zarządu lub innego organu zarządzającego jednostką, a jeżeli organ jest wieloosobowy - członkowie tego organu, z wyłączeniem ustanowionych pełnomocników. Jeśli kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy i jednocześnie nie wskazano osoby odpowiedzialnej za prowadzenie rachunkowości, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu. Można przekazać określone obowiązki z zakresu rachunkowości innej osobie, za jej pisemną zgodą, np. głównemu księgowemu prowadzącemu księgi rachunkowe jednostki (nie można przekazać innej osobie odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury). Fakt ten nie zwalnia jednak kierownika jednostki z odpowiedzialności za rachunkowość z tytułu nadzoru.
Jakie wymagania musi spełniać główny księgowy>>
Od początku 2009 r. kierownictwo jednostki jest odpowiedzialne solidarnie z radą nadzorczą za zgodność sprawozdania finansowego z ustawą o rachunkowości oraz wobec jednostki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem tych obowiązków w zakresie sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z działalności.
Należy też wspomnieć o odpowiedzialności karnej wynikającej z art. 77 ustawy o rachunkowości, zgodnie z którym kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do:
- nieprowadzenia ksiąg rachunkowych, prowadzenia ich wbrew przepisom ustawy lub podawania w tych księgach nierzetelnych danych,
- niesporządzenia sprawozdania finansowego, sporządzenia go niezgodnie z przepisami ustawy lub zawarcia w tym sprawozdaniu nierzetelnych danych
- podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat dwóch albo obu tym karom łącznie.
Kto wbrew przepisom ustawy:
- nie poddaje sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta,
- nie udziela lub udziela niezgodnych ze stanem faktycznym informacji, wyjaśnień, oświadczeń biegłemu rewidentowi albo nie dopuszcza go do pełnienia obowiązków,
- nie składa sprawozdania finansowego do ogłoszenia,
- nie składa sprawozdania finansowego lub sprawozdania z działalności we właściwym rejestrze sądowym,
- nie udostępnia sprawozdania finansowego i innych dokumentów,
- podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują odpowiedzialność (art. 291-300 k.s.h. dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz art. 479-490 k.s.h. dla spółki akcyjnej), z powodu:
- podania fałszywych danych w oświadczeniu o pokryciu objętych udziałów,
- wyrządzenia szkody spółce przy jej tworzeniu ze swojej winy, w wyniku z działań niezgodnych z przepisami prawa,
- dopuszczenia do wyrządzenia spółce szkody przy badaniu sprawozdania finansowego spółki ze swojej winy.
Jak zostać dyplomowanym księgowym>>
Członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej odpowiadają całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe spółki z tytułu zobowiązań podatkowych, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki jest w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
● nie wykazał, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
● nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Również Kodeks karny przewiduje sankcje dla osoby, która została zobowiązana do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą jednostki. Może ona zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej, jeżeli przez nadużycie udzielonych jej uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na niej obowiązku wyrządziła znaczną szkodę majątkową. Karą obciążone jest nieprowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej albo prowadzenie jej w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą.
Kodeks karny skarbowy przewiduje kary za przestępstwa przeciwko obowiązkom podatkowym. Określono w nim m.in. karę grzywny za nieprowadzenie księgi, nieprzechowywanie jej lub nierzetelne prowadzenie. W przypadku nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli podatkowych do grupy osób, które mogą odpowiadać za błędy w rozliczeniach, organy podatkowe zaliczają m.in. członków zarządu, dyrektorów finansowych lub głównych księgowych jako osoby bezpośrednio odpowiedzialne za rozliczenia podatkowe.
Z tych rozważań wynika, że prezes zarządu odpowiada za działania przedsiębiorstwa i że odpowiedzialność ta jest bardzo szeroka. Zatrudniając specjalistów z określonych dziedzin, kierownik jednostki ogranicza ryzyko związane z danym obszarem, jednak w wielu obszarach i tak ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za działalność podmiotu. Księgowa, główna księgowa ponosi odpowiedzialność z tytułu obowiązku pracy. Oznacza to, że ciąży na niej obowiązek należytego wykonania pracy. Dlatego jeżeli kierownictwo jednostki ma wątpliwość co do prawidłowego prowadzenia ksiąg, może korzystać z usług biegłych rewidentów. Jedynie przepisy ustawy o rachunkowości przewidują możliwość scedowania (w ograniczonym zakresie) odpowiedzialności związanej z działalnością podmiotu gospodarczego.
To jest tylko część artykułu. Pełna treść jest opublikowana w BIULETYNIE Rachunkowości.