RADA
W momencie zaprzestania używania środka trwałego i przeznaczenia go na sprzedaż jednostka powinna przerwać dokonywanie odpisów amortyzacyjnych. Nieumorzoną część należy spisać w pozostałe koszty operacyjne w momencie likwidacji lub sprzedaży. Na otrzymane zadatki i zaliczki na poczet dostawy jednostka powinna wystawić faktury. Ich wartość netto trzeba ująć na koncie „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”.
UZASADNIENIE
Przychody - zgodnie z ustawą o rachunkowości - to uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.
W definicji ustawowej brak określenia momentu powstawania przychodu. W praktyce polskich jednostek gospodarczych można zaobserwować dwojakie podejście do tej kwestii. W celu uniknięcia różnic między przepisami o podatkach dochodowych a ustawą o rachunkowości przedsiębiorstwa przyjmują regulacje podatkowe w tych przypadkach, w których przepisy rachunkowe nie precyzują momentu uzyskania przychodu. Możliwe jest także skorzystanie z MSR nr 18 „Przychody”.
Według MSR nr 18 przychody ze sprzedaży należy ująć, jeżeli zostały spełnione następujące warunki:
• jednostka gospodarcza przekazała nabywcy znaczące ryzyko i korzyści wynikające z praw własności do towarów,
• jednostka gospodarcza przestaje być trwale zaangażowana w zarządzanie sprzedanymi towarami w stopniu, w jakim zazwyczaj funkcję taką realizuje się wobec towarów, do których ma się prawo własności, ani też nie sprawuje nad nimi efektywnej kontroli,
• kwotę przychodów można wycenić w wiarygodny sposób,
• istnieje prawdopodobieństwo, że jednostka gospodarcza uzyska korzyści ekonomiczne z tytułu transakcji oraz
• koszty poniesione oraz te, które zostaną poniesione przez jednostkę gospodarczą w związku z transakcją, można wycenić w wiarygodny sposób.
UWAGA
Jednostki muszą opisać wybrane zasady ewidencji w swojej polityce rachunkowości, która następnie podlega zatwierdzeniu przez organ zatwierdzający.
Ocena tego, kiedy jednostka gospodarcza przekazała nabywcy znaczące ryzyko i korzyści związane z własnością, wymaga zbadania okoliczności towarzyszących transakcji. W większości przypadków przekazanie nabywcy ryzyka i korzyści zbiega się z przekazaniem mu tytułu prawnego lub z fizycznym przekazaniem dóbr. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku większości sprzedaży detalicznych. W innych przypadkach przekazanie ryzyka i korzyści związanych z własnością następuje w innym czasie niż przekazanie tytułu prawnego lub fizyczne przekazanie dóbr.
Analizując pojęcie przychodów, należy kierować się zasadą przewagi treści nad formą prawną. W przedstawionej w pytaniu sytuacji sprzedawca przekazuje wszelkie pożytki i ciężary wynikające z posiadania rzeczy w momencie fizycznego wydania, jeszcze przed finalizacją transakcji w formie aktu notarialnego. W tej sytuacji należy ująć przychody w styczniu 2008 r., spisując jednocześnie w pozostałe koszty nieumorzoną wartość nieruchomości.
Za datę powstania przychodu - zgodnie z updop - uważa się dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie późniejszy niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności. Przy sprzedaży nieruchomości transakcję uważa się za dokonaną pod datą zawarcia umowy notarialnej, na mocy której dochodzi do przeniesienia własności przedmiotu umowy. Moment przeniesienia własności nieruchomości został określony w art. 155 § 1 Kodeksu cywilnego. Z kolei art. 158 k.c. wyraźnie określa formę czynności prawnej, którą jest akt notarialny. Umowa przedwstępna kupna-sprzedaży, także zawarta w formie aktu notarialnego, pozostaje jedynie przyrzeczeniem zawarcia właściwej umowy na określonych warunkach. Na przeniesienie prawa własności nie mają wpływu wpłacone zaliczki i zadatki. Nie stanowią one też przychodu podatkowego.
Umowa sprzedaży nieruchomości zawarta bez zachowania formy notarialnej jest bezwzględnie nieważna. Dlatego do momentu podpisania aktu notarialnego przepisy updop nie mają zastosowania. Przychód należy rozpoznać w dacie aktu notarialnego. Nie mają tutaj znaczenia wystawione faktury ani wpłacone zaliczki i zadatki. Od momentu przekazania nieruchomości należy zaprzestać dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Wartość netto należy spisać w koszty w momencie rozpoznania przychodu.
W przypadku dostawy lokali i budynków obowiązek podatkowy z tytułu VAT powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż 30 dnia, licząc od dnia ich wydania. Podstawą opodatkowania w tej sytuacji jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy.
W przypadku dostawy budynków lub budowli trwale z gruntem związanych albo części takich budynków lub budowli z podstawy opodatkowania nie wyodrębnia się wartości gruntu. Jeśli pobrano zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty, obrotem jest również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od nich kwotę podatku. W przypadku dostawy towarów, której przedmiotem są lokale i budynki, obowiązek podatkowy powstaje też z chwilą otrzymania części należności, zatem podstawą opodatkowania w takiej sytuacji będzie kwota otrzymanej zaliczki, pomniejszona o przypadającą od niej kwotę podatku. Moment powstania obowiązku podatkowego przy sprzedaży nieruchomości nie jest warunkowany uprzednim zawarciem umowy w formie aktu notarialnego. Przez dostawę towarów w rozumieniu przepisów o VAT należy rozumieć przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Ma tutaj znaczenie ekonomiczne władanie nad rzeczą, niekoniecznie potwierdzone aktem notarialnym.
Podatnik jest obowiązany wystawić fakturę stwierdzającą dokonanie sprzedaży. Przepis ten stosuje się także do części należności otrzymywanych przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi. Szczegółowe zasady wystawiania faktur zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, zasad wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług. Zgodnie z § 15 ust. 1 rozporządzenia w przypadku dostawy towarów, której przedmiotem są lokale i budynki, fakturę wystawia się nie później niż z chwilą powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później niż 30 dnia, licząc od dnia wydania towaru (budynku). W ciągu 30 dni od fizycznego wydania nieruchomości jednostka powinna wystawić całościową fakturę sprzedaży, uwzględniając wystawione wcześniej faktury zaliczkowe.
Przykład 1
W grudniu 2007 r. jednostka zawarła umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości rolnej z zabudowaniami. Wydanie przedmiotu umowy nastąpiło 7 stycznia 2008 r. na podstawie protokołu przekazania. W tym dniu na kupującego przeszły wszelkie pożytki i ciężary związane z posiadaniem tej nieruchomości. Cena sprzedaży wynosi 8 000 000 zł plus VAT.
Płatność następuje w ratach, które traktowane są jako zadatki i zaliczki:
• tytułem zadatku:
w 2007 r. - 123 000 zł plus VAT,
w 2008 r. - 818 000 zł plus VAT,
• tytułem zaliczek:
w 2008 r. - 1 246 600 zł plus VAT,
w 2009 r. - 1 480 800 zł plus VAT,
w 2010 r. - 1 480 800 zł plus VAT,
w 2011 r. - 2 850 800 zł plus VAT.
Zgodnie z umową strony zobowiązują się zawrzeć akt notarialny sprzedaży w terminie jednego miesiąca od zapłacenia całej ceny. Nieruchomość nie jest w pełni zamortyzowana. Wartość nieumorzonej części wynosi 1 800 000 zł. Roczna kwota amortyzacji to 190 000 zł.
1. Faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki w 2007 r.:
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 150 060
Ma „VAT należny” 27 060
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 123 000
2. Otrzymanie zaliczki:
Wn „Rachunek bankowy” 150 060
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 150 060
3. Faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki w 2008 r. (przed przekazaniem nieruchomości):
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 997 960
Ma „VAT należny” 179 960
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 818 000
4. Otrzymanie zaliczki:
Wn „Rachunek bankowy” 997 960
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 997 960
5. Przekazanie nieruchomości - bilansowe ujęcie przychodu:
Wn „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 8 000 000
Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 8 000 000
6. Wyksięgowanie niezamortyzowanej części środka trwałego w wartości 1 800 000 zł:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 1 800 000
Ma „Środki trwałe” 1 800 000
7. Wyliczenie podatku odroczonego:
• wartość bilansowa: 8 000 000 zł - 1 800 000 = 6 200 000 zł
• wartość podatkowa: 0
• różnica: 6 200 000 zł
Rezerwa z tytułu podatku odroczonego:
6 200 000 zł × 19% = 1 178 000 zł
Wn „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego” 1 178 000
Ma „Rezerwa na odroczony podatek dochodowy” 1 178 000
8. Zaliczka wpłacona w 2008 r.
a) wpłata części należności w 2008 r.
1 246 600 zł × 1,22 = 1 520 852 zł
Wn „Rachunek bankowy” 1 520 852
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 1 520 852
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 1 520 852
Ma „VAT należny” 274 252
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 246 600
9. Zaliczka wpłacona w 2009 r.
a) wpłata części należności w 2009 r.
1 480 800 zł × 1,22 = 1 806 576 zł
Wn „Rachunek bankowy” 1 806 576
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
Ma „VAT należny” 325 776
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 480 800
10. Zaliczka wpłacona w 2010 r.:
a) wpłata części należności w 2010 r.
1 480 800 zł × 1,22 = 1 806 576 zł
Wn „Rachunek bankowy” 1 806 576
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
Ma „VAT należny” 325 776
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 480 800
11. Zaliczka wpłacona w 2011 r.
a) wpłata części należności w 2011 r.
2 850 800 zł × 1,22 = 3 477 976 zł
Wn „Rachunek bankowy” 3 477 976
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 3 477 976
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 3 477 976
Ma „VAT należny” 627 176
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 2 850 800
12. Naliczenie podatku dochodowego w 2011 r.:
6 200 000 zł × 19% = 1 178 000 zł
Wn „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego” 1 178 000
Ma „Rozrachunki publicznoprawne” 1 178 000
13. Rozwiązanie rezerwy z tytułu odroczonego podatku:
Wn „Rezerwa na odroczony podatek dochodowy” 1 178 000
Ma „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego” 1 178 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład 2
Ewidencja księgowa zgodnie z przepisami podatkowymi. Dane z przykładu 1
Ewidencja księgowa
1. Otrzymanie zaliczki:
Wn „Rachunek bankowy” 150 060
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 150 060
2. Faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki w 2007 r.:
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 150 060
Ma „VAT należny” 27 060
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 123 000
3. Otrzymanie zaliczki:
Wn „Rachunek bankowy” 997 960
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 997 960
4. Faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki w 2008 r. (przed przekazaniem nieruchomości):
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 997 960
Ma „VAT należny” 179 960
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 818 000
5. Zaliczka wpłacona w 2008 r.
a) wpłata części należności w 2008 r.:
Wn „Rachunek bankowy” 1 520 852
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 1 520 852
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 1 520 852
Ma „VAT należny” 274 252
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 246 600
6. Zaliczka wpłacona w 2009 r.
a) wpłata części należności w 2009 r.
Wn „Rachunek bankowy” 1 806 576
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
Ma „VAT należny” 325 776
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 480 800
7. Zaliczka wpłacona w 2010 r.
a) wpłata części należności w 2010 r.
Wn „Rachunek bankowy” 1 806 576
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 1 806 576
Ma „VAT należny” 325 776
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 1 480 800
8. Zaliczka wpłacona w 2011 r.
a) wpłata części należności w 2011 r.
Wn „Rachunek bankowy” 3 477 976
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 3 477 976
b) faktura dokumentująca otrzymanie zaliczki
Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 3 477 976
Ma „VAT należny” 627 176
Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 2 850 800
9. Przekazanie nieruchomości i podpisanie aktu notarialnego w 2011 r. - ujęcie przychodu w wysokości 8 000 000 zł:
Wn „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 8 000 000
Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 8 000 000
10. Wyksięgowanie środka trwałego w wartości niezamortyzowanej części 1 800 000 zł:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 1 800 000
Ma „Środki trwałe” 1 800 000
11. Naliczenie podatku dochodowego w 2011 r.:
(8 000 000 zł - 1 800 000 zł) × 19% = 1 178 000 zł
Wn „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego” 1 178 000
Ma „Rozrachunki publicznoprawne” 1 178 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• art. 3 ust. 1 pkt 30, art. 10 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
• art. 12 ust. 3a ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238
• art. 19 ust. 10, art. 106 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1382
• § 14-15 MSR nr 18 „Przychody”
Jerzy Rybka
główny księgowy z licencją MF