W aktualnym polskim stanie prawnym skorygowana cena nabycia ma swoje uregulowanie w rozporządzeniu MF w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych. Ustawodawca umieścił definicję w rozporządzeniu, które nie musi być stosowane przez jednostki, których sprawozdania finansowe nie podlegają ogłaszaniu i corocznemu obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta. Taki stan rzeczy spowodował, że znaczna część jednostek nie stosuje wspomnianej metody wyceny, mimo że nie dla wszystkich jest jasne, że dla takich aktywów, jak udzielone pożyczki czy kupione obligacje, mają zastosowanie przepisy o instrumentach finansowych. Prawdopodobnie wynika to z definicji skorygowanej ceny nabycia, w której ustawodawca wyraził skomplikowany wzór matematyczny za pomocą języka prawniczego:
Skorygowana cena nabycia to cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa), pomniejszoną o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), odpowiednio skorygowaną o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszoną o odpisy aktualizujące wartość.
Efektywna stopa procentowa to stopa, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności.
W MSR nr 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena” zamiast o skorygowanej cenie nabycia mówi się o zamortyzowanym koszcie oszacowanym z zastosowaniem efektywnej stopy procentowej.
Zgodnie z definicją:
(...) jest to kwota, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązanie finansowe wycenia się w momencie początkowego ujęcia, pomniejszona o spłaty kapitału oraz powiększona lub pomniejszona o ustaloną z zastosowaniem efektywnej stopy procentowej skumulowaną amortyzację wszelkich różnic pomiędzy wartością początkową w terminie wymagalności oraz pomniejszona o wszelkie odpisy (bezpośrednio lub przez rachunek rezerw) z tytułu utraty wartości lub nieściągalności.
Skorygowaną cenę nabycia w myśl MSR nr 39 stosuje się do wyceny:
• pożyczek udzielonych i należności własnych, z wyjątkiem przeznaczonych do obrotu, niezależnie od tego, czy jednostka zamierza utrzymać je do terminu wymagalności, czy też nie,
• aktywów finansowych, dla których jest ustalony termin wymagalności,
• zobowiązań finansowych, z wyjątkiem zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu, oraz instrumentów pochodnych o charakterze zobowiązań.
Wprowadzenie definicji skorygowanej ceny nabycia do przepisów miało na celu przede wszystkim wprowadzenie wymogu wyceny aktywów i pasywów zgodnie z ich treścią ekonomiczną. Zastosowanie wspomnianej już efektywnej stopy procentowej powoduje ustalenie przychodów lub kosztów finansowych w okresie trwania umowy pomiędzy jednostkami według stałej stopy zysku, która jest zgodna z sensem ekonomicznym wspomnianych wyżej kategorii.
Skutki przeszacowania aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych w wysokości skorygowanej ceny nabycia (z wyjątkiem pozycji zabezpieczanych i zabezpieczających), tj. odpisy z tytułu dyskonta lub premii, jak również pozostałe różnice ustalone na dzień ich wyłączenia z ksiąg rachunkowych, zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie.
Ustawa o zmianie ustawy o rachunkowości wprowadza definicję skorygowanej ceny nabycia do aktu wyższego rzędu, jakim jest ustawa. Jest to definicja identyczna z zawartą w rozporządzeniu. Ustawodawca nie obliguje jednak do stosowania tego sposobu wyceny, wskazuje jedynie na możliwość używania w niektórych przypadkach.
UWAGA
Skorygowana cena nabycia służy do wyceny aktywów i pasywów na dzień bilansowy i zasadniczo może nie mieć nic wspólnego z warunkami, na jakich rozliczają się strony. Zastosowanie stałej stopy nominalnej czy dowolnie określanych w umowie stóp do wyceny bilansowej powoduje zniekształcenie rzeczywistej rentowności.
Po wprowadzeniu zmian od 2009 r., stosując przepisy ustawy o rachunkowości, jednostki będą miały możliwość wyceny według skorygowanej ceny nabycia dla:
• inwestycji w innych jednostkach, jeżeli został określony dla nich termin wymagalności,
• inwestycji krótkoterminowych, dla których został określony termin wymagalności,
• należności i udzielonych pożyczek zaliczanych do aktywów finansowych,
• zobowiązań finansowych.
Przykład
Jednostka gospodarcza A udzieliła w styczniu 2008 r. jednostce B pożyczki w wysokości 500 000 zł na okres pięciu lat.
Zgodnie z umową jednostka B będzie spłacać pożyczkę w równych ratach, tj. kwotę 100 000 zł powiększoną o 25 000 zł odsetek do końca każdego roku.
Pożyczka zostanie spłacona do końca 2012 r.
Rok obrotowy obu jednostek dla celów rachunkowych pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
• Ewidencja w spółce A (pożyczkodawca)
Na pierwszy dzień bilansowy, czyli 31 grudnia 2008 r., jednostka powinna wycenić wartość udzielonej pożyczki w skorygowanej cenie nabycia za pomocą efektywnej stopy procentowej. W tym celu najwygodniej jest posłużyć się arkuszem kalkulacyjnym z wbudowaną funkcją IRR, która wyliczy efektywną stopę procentową dla rzeczywistych przepływów pieniężnych.
Tabela 1. Przepływy pieniężne
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Argumentami dla funkcji IRR będzie zakres komórek z przepływami:
Schemat. Okno dialogowe wyliczenia IRR
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Efektywna stopa procentowa wynosi 7,93%.
Następnym krokiem będzie wypełnienie tabeli, na podstawie której należy wyliczyć wartość skorygowanej ceny nabycia pożyczki w poszczególnych latach obrotowych.
Tabela 2. Skorygowana cena nabycia u pożyczkodawcy
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Operacje gospodarcze:
1. Udzielenie pożyczki w wysokości 500 000 zł:
Wn „Aktywa finansowe” 500 000,00
Ma „Rachunek bankowy” 500 000,00
2. Wycena na dzień bilansowy 2008 r.:
Różnica między odsetkami naliczonymi według skorygowanej ceny nabycia i odsetkami zapłaconymi, ustalonymi przez strony: 39 654,13 zł - 25 000 zł = 14 654,13
Wn „Rachunek bankowy” 125 000,00
Wn „Korekta wartości aktywów finansowych” 14 654,13
Ma „Aktywa finansowe” 100 000,00
Ma „Przychody finansowe” 39 654,13
3. Wycena na dzień bilansowy 2009 r.:
Wn „Rachunek bankowy” 125 000,00
Wn „Korekta wartości aktywów finansowych” 7 885,50
Ma „Aktywa finansowe” 100 000,00
Ma „Przychody finansowe” 32 885,50
4. Wycena na dzień bilansowy 2010 r.:
Wn „Rachunek bankowy” 125 000,00
Wn „Korekta wartości aktywów finansowych” 580,06
Ma „Aktywa finansowe” 100 000,00
Ma „Przychody finansowe” 25 580,06
5. Wycena na dzień bilansowy 2011 r.:
Wn „Rachunek bankowy” 125 000,00
Ma „Aktywa finansowe” 100 000,00
Ma „Przychody finansowe” 17 695,23
Ma „Korekta wartości aktywów finansowych” 7 304,77
6. Wycena na dzień bilansowy 2012 r.:
Wn „Rachunek bankowy” 125 000,00
Ma „Aktywa finansowe” 100 000,00
Ma „Przychody finansowe” 9 185,08
Ma „Korekta wartości aktywów finansowych” 15 814,92
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• Ewidencja w spółce B (pożyczkobiorca)
Efektywna stopa procentowa także wynosi 7,93%. Przepływy środków pieniężnych są takie same w obu jednostkach z przeciwnym znakiem.
Tabela z wyliczoną skorygowaną ceną nabycia przedstawia się następująco:
Tabela 3. Skorygowana cena nabycia u pożyczkobiorcy
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Operacje gospodarcze:
1. Zaciągnięcie pożyczki w wysokości 500 000 zł:
Wn „Rachunek bankowy” 500 000,00
Ma „Zobowiązania finansowe” 500 000,00
2. Wycena na dzień bilansowy 2008 r.:
Różnica między odsetkami naliczonymi według skorygowanej ceny nabycia i odsetkami zapłaconymi, ustalonymi przez strony: 39 654,13 zł - 25 000,00 zł = 14 654,13 zł
Wn „Zobowiązania finansowe” 100 000,00
Wn „Koszty finansowe” 39 654,13
Ma „Rachunek bankowy” 125 000,00
Ma „Korekta wartości zobowiązań finansowych” 14 654,13
3. Wycena na dzień bilansowy 2009 r.:
Wn „Zobowiązania finansowe” 100 000,00
Wn „Koszty finansowe” 32 885,50
Ma „Rachunek bankowy” 125 000,00
Ma „Korekta wartości zobowiązań finansowych” 7 885,50
4. Wycena na dzień bilansowy 2010 r.:
Wn „Zobowiązania finansowe” 100 000,00
Wn „Koszty finansowe” 25 580,06
Ma „Rachunek bankowy” 125 000,00
Ma „Korekta wartości zobowiązań finansowych” 580,06
5. Wycena na dzień bilansowy 2011 r.:
Wn „Zobowiązania finansowe” 100 000,00
Wn „Koszty finansowe” 17 695,23
Wn „Korekta wartości zobowiązań finansowych” 7 304,77
Ma „Rachunek bankowy” 125 000,00
6. Wycena na dzień bilansowy 2012 r.:
Wn „Zobowiązania finansowe” 100 000,00
Wn „Koszty finansowe” 9 185,08
Wn „Korekta wartości zobowiązań finansowych” 15 814,92
Ma „Rachunek bankowy” 125 000,00
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przywołane rozporządzenie MF oraz ustawa o rachunkowości wspominają, że w razie trwałej utraty wartości aktywów finansowych aktualizuje się ich wartość nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego. W przypadku aktywów finansowych wycenianych w wysokości skorygowanej ceny nabycia odpisy aktualizujące ustala się jako różnicę między wartością tych aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych na dzień wyceny i możliwą do odzyskania kwotą. Kwotę możliwą do odzyskania stanowi bieżąca wartość przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę, zdyskontowana za pomocą efektywnej stopy procentowej, którą jednostka stosowała.
UWAGA
W przykładach pominięto zagadnienie podatku odroczonego; skupiono się na tematyce wyceny bilansowej instrumentów. Należy jednak pamiętać, że wartość bilansowa aktywów i pasywów na dzień bilansowy zazwyczaj będzie się różniła od ich wartości podatkowych. Należy więc ustalać aktywa i/lub rezerwy z tytułu podatku odroczonego.
Przykładowe przesłanki uzasadniające dokonywanie odpisu w przypadku tych aktywów można znaleźć w MSR nr 39. Są to:
• trudności finansowe dłużnika lub remitenta,
• rzeczywiste niedotrzymywanie warunków umowy poprzez niespłacanie kapitału i odsetek,
• prawdopodobieństwo upadłości pożyczkobiorcy,
• przyznanie pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę udogodnienia, ze względów ekonomicznych lub prawnych wynikających z trudności finansowych pożyczkobiorcy.
• art. 28 ust. 7 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
• § 16, 18, 22 i 24 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych - Dz.U. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 256, poz. 2146
• § 59 MSR nr 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena”
Jerzy Rybka
główny księgowy w spółce z o.o., licencja MF