Podział kosztów na stałe i zmienne ma ogromne znaczenie dla podejmowania decyzji krótkoterminowych w zakresie produkcji i sprzedaży. Wyodrębnienie kosztów stałych i zmiennych jest zabiegiem pozaewidencyjnym, który można przeprowadzić różnymi metodami.
W artykule tym opisujemy te z nich, które są najczęściej stosowane w praktyce.
Koszty zmienne to koszty ulegające zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji, przy czym mogą one w różny sposób reagować na te zmiany. Natomiast istota kosztów stałych polega na tym, że ich wysokość w zasadzie nie zależy od wielkości produkcji. W praktyce jednak trudno jest znaleźć koszty, które dokładnie spełniałyby wymogi takiej definicji.
Do podziału kosztów na stałe i zmienne najczęściej wykorzystuje się metodę księgową oraz metody statystyczne: dwóch punktów, wizualną (graficzną) i regresji liniowej.
Metoda księgowa
Istota metody księgowej polega na kwalifikowaniu poszczególnych kosztów do stałych lub zmiennych. Po tej kwalifikacji następuje ich ewidencja na odpowiednich kontach.
Szczególnych trudności nastręcza w tej metodzie kwestia wyodrębnienia kosztów stałych i zmiennych z kosztów wydziałowych.
Przy metodzie księgowej podział kosztów na stałe i zmienne w dużej mierze zależy od doświadczenia księgowego. Dlatego o ile zaletą metody księgowej jest jej prostota, o tyle wadą jest duży stopień subiektywizmu przy kwalifikowaniu kosztów.
Przykład 1
Uproszczony sposób podziału kosztów wydziałowych na stałe i zmienne w przedsiębiorstwie zajmującym się obróbką mechaniczną
Tabela 1. Ewidencja kosztów stałych i zmiennych
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Metody statystyczne
Przedstawione metody statystyczne opierają się na uproszczonym założeniu, że koszty całkowite są w sposób liniowy zależne od wielkości produkcji.
Metoda dwóch punktów
Przy metodzie dwóch punktów wyznacza się punkty ekstremalne, tj. punkty reprezentujące najwyższy i najniższy poziom kosztów w badanym okresie. Na ich podstawie należy ustalić koszt krańcowy. Oszacowany poziom kosztów stałych stanowi różnicę między kosztami całkowitymi a kosztami danej produkcji.
Co to jest koszt krańcowy
Kosztem krańcowym jest przyrost kosztów całkowitych między maksymalnym i minimalnym poziomem kosztów produkcji w danym okresie.
Przykład 2
W przedsiębiorstwie produkcyjnym w pierwszej połowie 2005 r. zanotowano następujące koszty:
Tabela 2. Kształtowanie się wielkości i kosztów produkcji
koszty całkowite = (jkz × X) + ks
gdzie:
jkz – jednostkowe koszty zmienne,
X – wielkość produkcji,
ks – koszty stałe.
Najwyższe koszty całkowite: 16 200 zł przy produkcji 1350 szt. wyrobów,
Najniższe koszty całkowite: 14 300 zł przy produkcji 980 szt. wyrobów.
Różnica w kosztach całkowitych: 1900 zł,
Różnica w wielkości produkcji: 370 sztuk.
Możemy teraz wyliczyć jednostkowy koszt zmienny:
jkz = 1900 zł / 370 szt.
jkz = 5,14 zł/szt.
Po wyliczeniu jednostkowego kosztu zmiennego ustalamy wielkość kosztów stałych:
16 200 zł = (5,14 zł × 1350 zł) + ks
ks = 16 200 zł – 6939 zł
ks = 9261 zł
Jednostkowy koszt zmienny informuje, o ile wzrosną koszty produkcji przy produkcji każdego dodatkowego wyrobu. W danym przypadku wielkość ta wynosi 5,14 zł/szt. Natomiast wysokość kosztów stałych kształtuje się na poziomie 9261 zł.
Metoda wizualna
W przypadku stosowania metody wizualnej należy wyznaczyć graficznie linię kosztów, która wskazuje poziom kosztów stałych. Linię kosztów przeprowadza się w taki sposób, aby odchylenia poszczególnych punktów od wyznaczonej linii były jak najmniejsze. Danymi wyjściowymi są koszty i wielkość produkcji w danym momencie.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Metoda regresji
Metoda regresji liniowej oznacza oszacowanie parametrów linii regresji kosztów z użyciem metody najmniejszych kwadratów. Polega ona na znalezieniu równania linii prostej. Odchylenie danych rzeczywistych od linii prostej mierzy się sumą kwadratów odległości między uzyskaną linią a tymi danymi.
Metoda regresji liniowej, w przeciwieństwie do metody wizualnej czy księgowej, posiada tę zaletę, że nie jest obciążona błędem subiektywnego kryterium wyboru.
Ustalenie linii regresji:
Etap 1.
Wyliczenie średniej wielkości produkcji i średniej wysokości kosztów w badanym okresie.
Wyliczenie średniej wielkości produkcji i średniej wysokości kosztów w badanym okresie.
Etap 2.
Wyznaczenie różnicy między wielkościami produkcji i kosztów w poszczególnych okresach sprawozdawczych a przeciętnymi wielkościami wyznaczonymi na etapie 1.
Wyznaczenie różnicy między wielkościami produkcji i kosztów w poszczególnych okresach sprawozdawczych a przeciętnymi wielkościami wyznaczonymi na etapie 1.
Etap 3.
Wyliczenie sumy kwadratów odchyleń.
Wyliczenie sumy kwadratów odchyleń.
Etap 4.
Wyliczenie sumy iloczynów odchyleń wielkości produkcji i odchyleń kosztów.
Wyliczenie sumy iloczynów odchyleń wielkości produkcji i odchyleń kosztów.
Etap 5.
Wyznaczenie parametrów linii regresji.
Wyznaczenie parametrów linii regresji.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Bogusław Czerwiński
księgowy