Poniżej opisujemy przepisy dotyczące przekwalifikowania według rozporządzenia MF i MSR nr 39 - "Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena".
Przekwalifikowanie inwestycji finansowych do innej grupy zależy od ich początkowego ujęcia w księgach. Zgodnie z MSR nr 39 - "Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena", jak i rozporządzeniem Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych aktywa finansowe, począwszy od dnia ich nabycia lub powstania, zalicza się do jednej z następujących kategorii:
- aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu,
- pożyczki udzielone i należności własne,
- aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności,
- aktywa finansowe dostępne do sprzedaży.
Informacje o podziale na takie kategorie należy umieścić w dodatkowych informacjach i objaśnieniach do sprawozdania finansowego.
MSR nr 39 i rozporządzenie MF w znacznym stopniu ograniczają możliwości przekwalifikowania inwestycji pomiędzy poszczególnymi kategoriami.
Przekwalifikowanie aktywów przeznaczonych do obrotu do innych kategorii
Do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu zalicza się akcje, obligacje, bony, weksle, certyfikaty inwestycyjne, instrumenty pochodne o dodatniej wartości godziwej. Aktywa finansowe zaliczone przez jednostkę do przeznaczonych do obrotu zarówno zgodnie z rozporządzeniem MF, jak i MSR nr 39 nie mogą być przekwalifikowane do innych kategorii, tj. do utrzymywanych do terminu wymagalności lub dostępnych do sprzedaży. Według MSR nr 39 również aktywa zakwalifikowane do innych kategorii instrumentów finansowych nie mogą być przekwalifikowane do aktywów przeznaczonych do obrotu. Tej sytuacji nie zabrania z kolei rozporządzenie MF, w rozumieniu którego aktywa finansowe zaliczone do innych kategorii mogą być przekwalifikowane do przeznaczonych do obrotu.
UWAGA!
W przypadku gdy istnieje duże prawdopodobieństwo osiągnięcia w krótkim terminie korzyści ekonomicznych wynikających z zawartego kontraktu, aktywa mogą być przekwalifikowane do kategorii aktywów przeznaczonych do obrotu.
Przekwalifikowanie aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności do innych kategorii
Do aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności zalicza się nabyte dłużne instrumenty finansowe z opcją sprzedaży (put) lub opcją kupna (call). Opcje te dają stronom kontraktu prawo wykupu lub sprzedaży instrumentu przed upływem terminu wymagalności. Warunkiem skorzystania z opcji jest to, że jednostka - pomimo posiadania opcji sprzedaży - zamierza i może utrzymać instrument do terminu jego wymagalności. W przypadku opcji kupna związanej z instrumentem, kwoty otrzymane od emitenta we wcześniejszym terminie nie będą istotnie odbiegały od wartości tego instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych.
Jeżeli jednostka nie ma zamiaru utrzymywać w portfelu określonego składnika aktywów finansowych do upływu terminu wykupu, nie może zaliczać go do kategorii aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności.
UWAGA!
Do kategorii aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności zalicza się tylko te aktywa, których rozchód nie następuje przed tym terminem.
Rozporządzenie MF
Jeżeli w bieżącym roku obrotowym albo w okresie dwóch poprzednich lat obrotowych aktywa finansowe uznane za utrzymywane do terminu wymagalności:
- zostały zbyte,
- wydane w zamian za inne aktywa,
- wykonana została opcja sprzedaży, lub
- przekwalifikowano je do innej kategorii
powoduje to sankcje.
Sankcja ta - w myśl rozporządzenia - polega na obowiązkowym przekwalifikowaniu wszystkich zaliczonych do tej kategorii aktywów do kategorii aktywów przeznaczonych do obrotu lub dostępnych do sprzedaży. W takim przypadku zabrania się zaliczania do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności jakichkolwiek aktywów przez okres pozostały do końca roku obrotowego oraz dwa następne lata obrotowe.
Jeżeli więc jednostka zamierza w ciągu najbliższych trzech miesięcy sprzedać pozostałą część aktywów zaliczanych do tej kategorii, istnieje możliwość ich przekwalifikowania. Należy jednak pamiętać, że w latach następnych do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności nie będzie można zaliczyć żadnych składników.
Aktywa finansowe - zgodnie z rozporządzeniem MF - zaliczone do utrzymywanych do terminu wymagalności, na dzień przekwalifikowania ich w całości lub części do innej kategorii aktywów, wycenia się w wartości godziwej.
Skutki przeszacowania ustalone jako różnica między wynikającą z ksiąg rachunkowych wartością skorygowanych cen nabycia a wartością godziwą zalicza się:
- do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, lub
- odnosi się na kapitał z aktualizacji wyceny.
Stosowana metoda wyceny zależy od sposobu wyceny aktywów w kategorii, do której zostały przeniesione.
MSR nr 39
Zgodnie ze standardem przekwalifikowanie inwestycji utrzymywanych do terminu wymagalności może nastąpić tylko do kategorii aktywów dostępnych do sprzedaży.
Przekwalifikowanie aktywów finansowych zakwalifikowanych do utrzymywanych do terminu wymagalności następuje z takich samych powodów, które zostały określone w rozporządzeniu MF. Oznacza to, że jeżeli jednostka decyduje się na sprzedaż tych aktywów, musi przekwalifikować wszystkie inne aktywa znajdujące się w tej kategorii.
Przekwalifikowane składniki wycenia się według wartości godziwej. Zyski i straty wynikające ze zmiany wartości godziwej składnika aktywów finansowych zalicza się do kosztów lub przychodów finansowych.
Uwaga!
Zyski lub straty wynikające ze zmiany wartości godziwej składnika aktywów finansowych, zaliczonego do dostępnych do sprzedaży, ujmuje się bezpośrednio w kapitale własnym.
Przykład
Jednostka zakupiła w styczniu 2006 r. 1200 szt. dwuletnich obligacji zerokuponowych spółki X o wartości nominalnej 100 zł/szt. Zapłaciła za nie 90 zł/szt. (1200 szt. × 90 zł = 108 000 zł).
Obligacje te zakwalifikowano jako utrzymywane do terminu wymagalności i wyceniano według skorygowanej ceny nabycia. Na koniec 2006 r. jednostka z powodu braku płynności sprzedała je na rynku wtórnym, uzyskując za 200 szt. obligacji cenę 95 zł/szt. (200 szt. × 95 zł = 19 000 zł)
Efektywna stopa procentowa wynosi 5,409%:
90 zł × (1 + x)2 = 100 zł; stąd x = 0,05409, czyli 5,409%
Ustalenie wzrostu wartości obligacji na koniec 2006 r.:
90 zł × 5,409% = 4,868
1200 szt. × 4,868 = 5841,60 zł
Skorygowana cena nabycia 108 000 zł + 5841,72 zł = 113 841,60 zł
Ewidencja księgowa
1. Wyksięgowanie sprzedanych obligacji w cenie nabycia
(200 szt. × 90 zł = 18 000 zł):
Wn "Koszty finansowe" 18 000
Ma "Aktywa utrzymywane do terminu wymagalności" 18 000
2. Wyksięgowanie aktualizacji wartości sprzedanych obligacji
(200 szt. × 4,868 = 973,60 zł):
Wn "Koszty finansowe" 973,6
Ma "Aktualizacja wartości inwestycji" 973,6
3. Wpływ na rachunek za sprzedane akcje
(200 szt. × 95 zł = 19 000 zł):
Wn "Rachunek bankowy" 19 000
Ma "Przychody finansowe" 19 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jednostka sprzedała część obligacji zakwalifikowanych jako utrzymywane do terminu wymagalności, w związku z tym ma obowiązek przekwalifikowania całego portfela do kategorii aktywów przeznaczonych do obrotu lub dostępnych do sprzedaży.
A - skutki wyceny ujmowane są w wyniku finansowym
1. Przekwalifikowanie aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności do dostępnych do sprzedaży (1000 szt. × 90 zł = 90 000 zł):
Wn "Aktywa dostępne do sprzedaży" 90 000
Ma "Aktywa utrzymywane do terminu wymagalności" 90 000
2. Przeniesienie aktualizacji wartości aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności na konto "Aktualizacja aktywów dostępnych do sprzedaży":
Wn "Aktualizacja aktywów dostępnych do sprzedaży" 4868
Ma "Aktualizacja wartości aktywów utrzymywanych
do terminu wymagalności" 4868
3. Ustalenie aktualizacji w oparciu o cenę rynkową
1000 szt. × (95 zł - 90 zł) = 5000 zł
5000 zł - 4868 zł = 132 zł:
Wn "Aktualizacja wartości aktywów dostępnych do sprzedaży" 132
Ma "Przychody finansowe" 132
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
B - skutki wyceny ujmowane są w kapitale z aktualizacji inwestycji
1. Przekwalifikowanie aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności do dostępnych do sprzedaży
(1000 szt. × 90 zł = 90 000 zł):
Wn "Aktywa dostępne do sprzedaży" 90 000
Ma "Aktywa utrzymywane do terminu wymagalności" 90 000
2. Przeniesienie aktualizacji wartości aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności na konto "Aktualizacja aktywów dostępnych do sprzedaży":
Wn "Aktualizacja aktywów dostępnych do sprzedaży" 4868
Ma "Aktualizacja wartości aktywów utrzymywanych
do terminu wymagalności" 4868
3. Ustalenie aktualizacji w oparciu o cenę rynkową
1000 szt. × (95 zł - 90 zł) = 5000 zł
5000 zł - 4868 zł = 132 zł:
Wn "Aktualizacja wartości aktywów dostępnych do sprzedaży" 132
Ma "Kapitał z aktualizacji wyceny" 132
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jakie aktywa zalicza się do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu
Aktywa przeznaczone do obrotu to aktywa nabyte w celu odsprzedaży i osiągnięcia tą drogą korzyści ekonomicznych wynikających z krótkoterminowych zmian cen oraz wahań innych czynników rynkowych albo krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, a także inne aktywa finansowe, bez względu na zamiary, jakimi kierowano się przy zawieraniu kontraktu, jeżeli stanowią składnik portfela podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duże prawdopodobieństwo realizacji w krótkim terminie zakładanych korzyści ekonomicznych.
Jakie aktywa zalicza się do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności
Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności to niezakwalifikowane do pożyczek udzielonych i należności własnych aktywa finansowe, dla których kontrakty określają termin spłaty wartości nominalnej (wykupu) oraz prawo do otrzymania w ustalonych terminach korzyści ekonomicznych (np. odsetek), jednostka zaś zamierza i ma możliwości finansowe utrzymywania tych aktywów w portfelu do czasu, gdy staną się one wymagalne. Są to np. obligacje skarbowe, komunalne, listy dłużne.
Podstawa prawna:
- § 8 ust. 4, § 23 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych - Dz.U. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 256, poz. 2146
- § 39, § 50-55 MSR nr 39 - "Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena"
dr Anna Bagieńska
adiunkt w Katedrze Finansów i Rachunkowości Politechniki Białostockiej