Polskie firmy coraz częściej korzystają z instrumentów finansowych do zabezpieczenia różnego rodzaju ryzyk gospodarczych mogących powodować duże spadki przychodów lub wzrost kosztów. Instrumenty te są dostępne albo na rynkach regulowanych, albo na rynkach nieregulowanych. Pojawienie się nowych rodzajów transakcji i instrumentów na rynku wywołało potrzebę wykazania ich w księgach rachunkowych. Do instrumentów zabezpieczających i pozycji zabezpieczonych odnoszą się przepisy art. 35a ustawy o rachunkowości oraz § 27-34 rozporządzenia MF.
Celem transakcji zabezpieczającej jest zabezpieczenie:
- wartości godziwej,
- przepływów pieniężnych,
- udziałów w aktywach netto jednostek zagranicznych.
JAKIE WARUNKI MUSI SPEŁNIAĆ TRANSAKCJA ZABEZPIECZAJĄCA?
Zgodnie z art. 35a ust. 3 ustawy o rachunkowości kontrakt może być uznany za zabezpieczający, jeżeli:
- przed zawarciem kontraktu ustalono jego cel oraz określono, które aktywa lub pasywa mają zostać zabezpieczone za pomocą tego kontraktu,
- zabezpieczający instrument finansowy będący przedmiotem kontraktu i zabezpieczane za jego pomocą aktywa lub pasywa charakteryzują się podobnymi cechami, a w szczególności wartością nominalną, datą zapadalności, wpływem zmian stopy procentowej albo kursu waluty,
- stopień pewności oczekiwań dotyczących przewidywanych w wyniku kontraktu przepływów środków pieniężnych jest znaczny.
Rachunkowość zabezpieczeń polega na wykazaniu pozycji zabezpieczonej i instrumentu zabezpieczającego w wartości netto. Dlatego podstawą stosowania tej zasady jest odpowiednie udokumentowanie transakcji zabezpieczającej.
Uwaga! Dokumentację transakcji zabezpieczającej należy sporządzić przed zawarciem umowy. Ze sporządzonej dokumentacji powinno jednoznacznie wynikać, że transakcja ta spełnia warunki transakcji zabezpieczającej.
Skuteczność transakcji
Istotnym warunkiem uznania kontraktu za instrument zabezpieczający - i całej transakcji za zabezpieczającą - jest jego skuteczność. W dokumentacji opisuje się nie tylko ocenianą skuteczność transakcji, ale również stosowaną metodę oszacowania.
W rozumieniu przepisów rozporządzenia MF transakcja jest skuteczna, jeżeli pomiar zmian wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych dotyczących instrumentu zabezpieczającego w stosunku do zmian wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych dotyczących pozycji zabezpieczonej mieści się w przedziale 80-125%.
Skuteczność danej transakcji należy monitorować i dokumentować przez cały okres jej trwania.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład
10 listopada 2006 r. spółka zaciągnęła pożyczkę o wartości 500 000 euro. Kurs dolara tego dnia wynosił 3,93 PLN/EUR. Obawiając się spadku kursu złotego w stosunku do euro, spółka zawarła walutowy kontrakt terminowy forward na zakup 500 000 euro za 3 miesiące po kursie 4,00 PLN/EUR.
Ocena skuteczności, przy założeniu, że kurs w dniu realizacji wynosi 4,08 PLN/EUR:
- Zysk na instrumencie zabezpieczającym: 500 000 euro × (4,08 PLN/EUR - - 4,00 PLN/EUR) = 40 000 zł.
- Strata na pozycji zabezpieczonej: 500 000 euro × (4,00 PLN/EUR - 3,93 PLN/EUR) = = 35 000 zł.
Skuteczność wynosi 114% (40 000 zł : 35 000 zł). Oznacza to, że transakcja może być uznana za efektywną.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Podstawa prawna:
- § 28 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych - Dz.U. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 256, poz. 2146
- art. 35a ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
Gyöngyvér Takáts
ekspert ds. rachunkowości, pracownik redakcji