Działalność gospodarcza w zakresie hodowli polega na nabywaniu inwentarza żywego w celu reprodukcji. Nowo narodzone zwierzęta hoduje się z przeznaczeniem do sprzedaży. Zwierzęta wykorzystane do reprodukcji wykazuje się w księgach rachunkowych zgodnie z definicją ustawy o rachunkowości jako środek trwały. Zwierzęta hodowlane stanowią produkt wytworzony we własnym zakresie. Produkty w księgach rachunkowych ujmuje się według kosztu wytworzenia, którego ustalenie wymaga szczegółowej analizy całego procesu hodowania. Tylko przy dokładnym jego rozumieniu możliwe jest ustalenie rzeczywistego kosztu wytworzenia.
Proces hodowania można podzielić na następujące etapy:
- przygotowywanie miejsca dla hodowli,
- nabywanie zwierząt do reprodukcji,
- utrzymanie inwentarza żywego do momentu reprodukcji,
- utrzymanie inwentarza żywego po reprodukcji,
- utrzymanie nowo narodzonych zwierząt do momentu ich sprzedaży.
Na każdym etapie produkcji można wyodrębnić koszty, które powinny obciążać miejsce ich powstania.
Przygotowywanie miejsca dla hodowli
Przygotowywanie się do przyjęcia zwierząt powinno stanowić pierwszą i bardzo ważną fazę zakładania hodowli. Efektywność hodowli w dużej mierze będzie zależała od tego, czy dokładnie rozpoznano i stosowano zasady hodowania danych zwierząt.
Koszty założenia miejsca (obory, stajni itp.) hodowania zwierząt są nakładami inwestycyjnymi, które ewidencjonuje się na koncie „Środki trwałe w budowie”. Jeżeli wielkość budowy jest znacząca i obejmuje budowę wielu obiektów, należy wyodrębnić dla każdego z nich oddzielne konto analityczne. Po zakończeniu budowy i oddaniu do użytku obiekty przeksięgowuje się na odpowiednie konta środków trwałych i określa stawki amortyzacyjne.
Tabela 1. Konta analityczne do konta „Środki trwałe w budowie”
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Nabywanie zwierząt do reprodukcji
Zwierzęta nabywane do reprodukcji ujmuje się w księgach w cenie nabycia na koncie „Środki trwałe”. Cena nabycia zwierząt obejmuje cenę zakupu wraz z kosztami bezpośrednio związanymi z ich zakupem.
Dla celów podatkowych inwentarz żywy nie podlega amortyzacji. Ustawa o rachunkowości kwalifikuje inwentarz żywy do środków trwałych i nie wyłącza go z amortyzacji. Dlatego należy stwierdzić, że dla celów bilansowych trzeba go amortyzować. Zakładając, że okres reprodukcji zwierząt jest krótszy niż ich żywotność, przy ustaleniu rocznego odpisu amortyzacyjnego należałoby uwzględnić nie tylko przewidywany okres wykorzystania zwierząt, ale również ich cenę sprzedaży netto, tj. wartość rezydualną. Zwierzęta reprodukcyjne powinno się wykazać pojedynczo na kontach analitycznych.
Przykład
Przedsiębiorstwo kupiło ogiera i trzy klacze. Cena nabycia ogiera wynosi 7500 zł, a klaczy - 6000 zł. Okres reprodukcyjny klaczy od momentu zakupu przewiduje się na 10 lat, przy żywotności 20 lat. Wartość klaczy po okresie reprodukcyjnym wyniesie 2500 zł.
Okres amortyzacji ustala się na 10 lat.
Wartość rezydualna wynosi 2500 zł.
Wartość do amortyzacji: 6000 zł - 2500 zł = 3500 zł.
3500 zł : 10 lat = 350 zł - roczny odpis amortyzacji.
Okres reprodukcji ogiera przewiduje się na cały okres żywotności, tj. 20 lat.
7500 zł : 10 lat = 750 zł - roczny odpis amortyzacji.
Utrzymanie inwentarza żywego do momentu reprodukcji
W fazie utrzymania inwentarza żywego do momentu reprodukcji pojawiają się koszty, które wymagają ustalenia, czy obciążają bieżący okres, czy też stanowią część kosztu wytworzenia produktów, tj. zwierząt hodowlanych.
Zgodnie z definicją ustawy o rachunkowości koszt wytworzenia obejmuje m.in. zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, która odpowiada poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
W przypadku zwierząt do kosztów pośrednich przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych możemy zaliczać koszty karmy, odżywki itp. oraz wszystkie te koszty, które powinny być poniesione dla utrzymania zwierząt i dzięki którym będą one mogły spełniać oczekiwane plany reprodukcyjne.
Utrzymanie inwentarza żywego po reprodukcji
Z charakterystyki hodowli zwierząt wynika, iż w zasadzie wszystkie koszty związane z utrzymaniem zwierząt reprodukcyjnych należy traktować jak koszt pośredni produkcji. Dlatego koszty utrzymania zarówno przed reprodukcją, jak i po reprodukcji zalicza się do kosztów wytworzenia.
Trzeba jednak zauważyć, że reprodukcja wiąże się z pewną cyklicznością. Dla ustalenia kosztu danego stada hodowlanego powinno się określić dokładny cykl. Tylko koszty odpowiedniego cyklu reprodukcji będą zaliczane do kosztu produkcji tego stada.
Utrzymanie nowo narodzonych zwierząt do momentu ich sprzedaży
Koszty utrzymania nowo narodzonych zwierząt stanowią koszty bezpośrednie produkcji. Obejmują one wszystkie koszty poniesione w związku z wyhodowaniem zwierząt aż do momentu ich sprzedaży. Warto zauważyć, że ustalenie rzeczywistego kosztu produkcji staje się możliwe tylko wtedy, gdy do kont kosztów zarówno pośrednich, jak i bezpośrednich prowadzi się bardzo szczegółową analitykę. Konta analityczne wyodrębnia się nie tylko dla poszczególnego stada według miejsc powstania kosztów, ale również dla danego cyklu reprodukcyjnego.
Tabela 2. Koszty bezpośrednie
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 3. Koszty pośrednie zaliczone do kosztu wytworzenia
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 4.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 5. Struktura przykładowego konta syntetycznego
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jakie koszty możemy zaliczyć do kosztu wytworzenia
Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu. Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją i inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny. Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu, części kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, która odpowiada poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, z uwzględnieniem planowych remontów. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia produktu, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku produktu w toku - także z uwzględnieniem stopnia jego przetworzenia.
Gyöngyvér Takáts
ekspert ds. rachunkowości, pracownik redakcji