Zgodnie z art. 22 ustawy o podatku zryczałtowanym w stosunku do podatników, którzy utracili w trakcie roku warunki do opodatkowania ryczałtem, a więc podlegających za część roku opodatkowaniu na ogólnych zasadach, za podstawę do określenia podatku dochodowego przyjmuje się dochód osiągnięty po utracie warunków do opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
Założenie księgi
Jest wiele powodów, dla których podatnik rozliczający się w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych utraci w trakcie roku prawo do tej formy opodatkowania. Jeden z nich to przypadek, gdy podatnik lub spółka dokona sprzedaży towarów handlowych lub wyrobów lub uzyska przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy. Traci wówczas prawo do ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych i poczynając od dnia uzyskania tego przychodu do końca roku podatkowego opłaca podatek dochodowy na ogólnych zasadach.
W razie utraty warunków do opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podatnik jest obowiązany, poczynając od dnia, w którym nastąpiła utrata tych warunków, zaprowadzić właściwe księgi - chyba że jest zwolniony z tego obowiązku - i opłacać podatek dochodowy na ogólnych zasadach. Te właściwe księgi to przede wszystkim podatkowa księga przychodów i rozchodów, a w przypadku podatników, których obroty z pozarolniczej działalności gospodarczej przekroczyły równowartość 800 tys. euro, księgi handlowe, prowadzone zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości.
Zasady prowadzenia księgi przychodów i rozchodów uregulowane są w rozporządzeniu ministra finansów. W ich myśl podatnicy są obowiązani zawiadomić naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania podatnika o prowadzeniu księgi w terminie 20 dni od dnia jej założenia.
Zwolnienie z księgi
Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów w sprawie prowadzenia księgi przychodów naczelnik urzędu skarbowego może zwolnić podatnika z obowiązku prowadzenia księgi w przypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami. Za takie okoliczności uważa się zwłaszcza rodzaj i rozmiar wykonywanej działalności, wiek oraz stan zdrowia. Ponieważ w przepisie użyte jest określenie zwłaszcza takimi okolicznościami, oznacza to, że lista powodów uprawniających naczelnika urzędu skarbowego do udzielenia takiego zwolnienia nie jest listą zamkniętą. Jeśli więc uzna on inne argumenty podatnika za uzasadniające zwolnienie z prowadzenia księgi, może takiego zwolnienia udzielić.
Wniosek o zwolnienie z obowiązku prowadzenia księgi musi być złożony co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem miesiąca, od którego zwolnienie miałoby być zastosowane. A w razie rozpoczęcia wykonywania działalności lub powstania obowiązku prowadzenia księgi w ciągu roku podatkowego - w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności lub powstania obowiązku prowadzenia księgi.
Dodatkowe ewidencje
Osoby fizyczne uzyskujące dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej i zobowiązane do prowadzenia księgi przychodów i rozchodów dodatkowo prowadzą ewidencję środków trwałych, gdy wykorzystują w działalności środki trwałe lub wartości niematerialne albo prawne. Gdy powierzą prowadzenie księgi biuru rachunkowemu albo prowadzą przedsiębiorstwo wielozakładowe, muszą prowadzić ewidencję sprzedaży.
Ponadto prowadzą: ewidencję wyposażenia, gdy wykorzystują w działalności składniki majątku o wartości przekraczającej 1,5 tys. zł, oraz karty pracowników gdy wypłacają należności ze stosunku pracy.
Dodatkowe ewidencje mogą jeszcze dotyczyć podatników działających w branży finansowej. Są to ewidencja kupna i sprzedaży wartości dewizowych, gdy prowadzą kantor wymiany walut, oraz ewidencja pożyczek i zastawionych rzeczy, gdy prowadzą lombard.
Podatek dochodowy
Podatnik, który utracił prawo do ryczałtu, a tym samym rozpoczyna rozliczenia z fiskusem na podstawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów, może skorzystać z prawa do wyboru formy, w jakiej będzie płacił podatek.
Podatnicy, którzy nie wykonują w roku podatkowym ani nie wykonywali rok wcześniej usług na rzecz byłego pracodawcy analogicznych do czynności wykonywanych w ramach umowy o pracę, mają prawo do wyboru podatku w stałej wysokości 19 proc., ustalanego zgodnie z zasadami określonymi w art. 30c ustawy o PIT.
W tym celu podatnik, który utracił prawo do ryczałtu i założył księgę przychodów i rozchodów, musi złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania podatnika pisemne oświadczenie o wyborze takiej formy podatku. Oświadczenie to musi złożyć przed otrzymaniem pierwszego przychodu podlegającego zaewidencjonowaniu w księdze przychodów i rozchodów. Jeśli podatnik nie dotrzyma tego terminu, musi płacić podatek według skali tabeli podatkowej. Podobnie rzecz się ma, gdy podatnik nie chce korzystać z podatku liniowego od działalności gospodarczej.
Zaliczki na podatek
Podatnik, który zakłada księgę przychodów i rozchodów w związku z utratą w trakcie roku podatkowego prawa do ryczałtu, z reguły nie może skorzystać z opłacania zaliczek w trybie uproszczonym.
Uprawnienie takie przysługuje wyłącznie podatnikom, którzy w poprzednim roku podatkowym albo rok wcześniej w zeznaniu rocznym nie wykazali dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej albo wykazali dochód w wysokości nieprzekraczającej 2790 zł. Gdy także w tym zeznaniu podatnicy nie wykazali dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej albo wykazali dochód z tego źródła w wysokości nieprzekraczającej 2790 zł, nie są możliwe wpłaty zaliczek w uproszczonej formie.
Natomiast tacy podatnicy mogą płacić zaliczki kwartalnie, o ile tylko spełnią kryteria przewidziane dla małych podatników, czyli takich, których wartość przychodu ze sprzedaży (wraz z kwotą VAT) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym 3180 tys. zł albo podatników rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wzór wniosku o zwolnienie z obowiązku prowadzenia księgi przychodów
EDYTA DOBROWOLSKA