Określone w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.) poszczególne źródła przychodów mogą przynieść podatnikowi dochód lub stratę. Wystąpienie dochodu wiąże się z reguły z obowiązkiem zapłaty podatku. Poniesienie straty oznacza nabycie prawa do pomniejszenia dochodu w następnych latach o wysokość tej straty, na zasadach określonych w art. 9 ust. 3 ustawy. Odliczenie straty nie ma jedynie zastosowania do dochodu z odpłatnego zbycia rzeczy i praw majątkowych, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy, oraz ze źródeł przychodów, z których dochody są wolne od podatku dochodowego.
W świetle powyższego, jednym ze źródeł straty może być stosunek pracy. Dla osób uzyskujących przychody ze stosunku pracy, koszty uzyskania przychodów ustalono w sposób zryczałtowany, a ich podstawowa wysokość wynosi 102,25 zł miesięcznie. Możliwe jest też przyjęcie w rocznym rozliczeniu podatku kosztów w wysokości faktycznie poniesionej, na podstawie imiennych biletów okresowych.
Strata ze stosunku pracy występuje w sytuacji osoby młodocianej zatrudnionej na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu. W pierwszym roku nauki przysługuje jej wynagrodzenie (przychód) w kwocie 96,22 zł miesięcznie. Jeżeli należne koszty uzyskania przychodów wynoszą 102,25 zł, wystąpi strata w wysokości 6,03 zł. Osoba młodociana, pozostająca w stosunku pracy, ma obowiązek złożyć zeznanie podatkowe o wysokości osiągniętego dochodu lub poniesionej straty w roku podatkowym, ponieważ dochodów z jej pracy nie dolicza się do dochodów rodziców (art. 7 ust. 1 ustawy). W tym przypadku w zeznaniu powinna wykazać stratę. Przyczyną straty może być przesunięcie przez pracodawcę wypłaty wynagrodzeń na termin późniejszy.
PRZYKŁAD Pracownik zatrudniony od 1 listopada 2004 r. otrzyma należne wynagrodzenie za listopad i grudzień dopiero w następnym roku, razem z wypłatą za styczeń. W tym przypadku ponosi on w 2004 r. stratę w wysokości kosztów należnych za dwa miesiące.
Należy podkreślić, że pracodawca może odliczyć koszty uzyskania przychodu tylko w miesiącu, w którym pracownik uzyskał przychód ze stosunku pracy. Jeżeli więc, mimo istnienia stosunku pracy, w danym miesiącu pracownik nie otrzymał wynagrodzenia, pracodawca nie ma prawa do odliczenia kosztów za ten miesiąc. Z kolei od wielokrotności wypłacanego wynagrodzenia, np. za dwa, trzy miesiące, pracodawca może odliczyć koszty uzyskania przychodu jedynie w wysokości przypadającej na jeden miesiąc. Nie oznacza to, że pracownik traci prawo do kosztów, których nie można było na bieżąco uwzględniać w związku z brakiem przychodu. Wszystkie należne za każdy miesiąc koszty uzyskania przychodu, a więc nie tylko odliczone w trakcie roku podatkowego, znajdą odzwierciedlenie w rocznym obliczeniu podatku pracownika PIT-40 albo w informacji o uzyskanych dochodach i pobranych zaliczkach PIT-11.
WARTO WIEDZIEĆ
Prawo do kosztów uzyskania przychodu pozostaje w bezpośrednim związku z samym świadczeniem pracy, niezależnie od tego, czy pracownik otrzymał wynagrodzenie.
Rozliczenie pracownika na formularzu PIT-40 (zgodnie z art. 37 ustawy) będzie możliwe, gdy uzyska on dochód. Jeżeli jednak przysługujące pracownikowi za rok podatkowy koszty uzyskania przychodu spowodują stratę, pracodawca powinien sporządzić informację PIT-11, na podstawie której pracownik złoży zeznanie roczne.
Stosowana w podatku dochodowym zasada samoobliczania nakłada na podatnika obowiązek ustalenia swojego zobowiązania podatkowego. Podatnik, dokonując rozliczenia, opiera się na informacji przekazanej mu przez płatnika. Informacja ta jest również istotna dla urzędu skarbowego, gdyż stanowi podstawę weryfikacji zeznania podatnika. Stąd ważne jest, aby zawierała wszystkie dane przedstawiające rzeczywistą sytuację podatnika, gdyż ostatecznie znajdą one odbicie w zeznaniu rocznym.
Sporządzając informację PIT-11 można mieć wątpliwości, jak prawidłowo wykazać w niej koszty, ponieważ w punkcie 4 objaśnień do PIT-11 podano, że „w kwocie kosztów uzyskania przychodów wykazuje się koszty faktycznie uwzględnione przez płatnika, przy poborze zaliczek na podatek”. Znaczyłoby to, że płatnik nie powinien wykazywać kosztów należnych, a niepotrąconych w ciągu roku. Jednakże należy pamiętać, że zgodnie z ustawą, płatnik ma obowiązek sporządzania dla podatnika imiennej informacji o wszelkich istotnych dla obliczenia podatku wielkościach. Informacja ta stanowi zatem rodzaj raportu, który komunikuje o zaistniałym w roku podatkowym stanie faktycznym dotyczącym podatnika. Stąd jej zawartość powinna być kompletna i pełna.
W piśmie Ministerstwa Finansów z dnia 3 czerwca 1993 r. PO 2/10-8010-0938/93 czytamy, że „... przy obliczaniu podatku za cały rok podatkowy zakład pracy powinien uwzględnić przysługujące pracownikowi koszty uzyskania również za te miesiące, w których pracownik świadczył pracę, a nie otrzymywał wynagrodzenia...”. Skoro więc płatnik nie dokonuje rocznego obliczenia podatku, powinien w informacji PIT-11 przekazać podatnikowi dane o wysokości wszystkich należnych mu kosztów uzyskania przychodów, by mógł on dokonać prawidłowego rozliczenia w zeznaniu rocznym.