Business Centre Club przygotował raport na temat najczęstszych oszustw podatkowych dokonywanych w Polsce.
Z raportu wynika, że najwięcej strat, które ponosi budżet z tytułu oszustw podatkowych wynika z działalności setek tysięcy przedsiębiorców oszukujących Skarb Państwa na niewielkie kwoty, za to systematycznie i masowo. Działalność przestępcza natomiast, czyli oszustwa podatkowe popełniane przez zorganizowane grupy przestępcze, przynosi wprawdzie szkody w wysokości setek milionów złotych rocznie, jednakże w skali całej gospodarki jest zjawiskiem marginalnym.
Jak zauważa Mirosław Barszcz, ekspert Business Centre Club, wszystkie oszustwa podatkowe można podzielić na kilka kategorii. Zdecydowanie najpowszechniejsze są oszustwa związane z zatrudnieniem pracowników. Drugą istotną grupę stanowią oszustwa związane z ukrywaniem obrotu i/lub dochodu.
Oszustwa związane z zatrudnieniem
Masowość oszustw związanych z zatrudnieniem pokazuje wyraźnie, że w wysokości pozapłacowych obciążeń pracy kryje się jeden z fundamentalnych problemów polskich przedsiębiorców i polskiej gospodarki.
Najprostszym sposobem uniknięcia opodatkowania pracy jest po prostu praca "na czarno" - bez podpisanej umowy, bez rejestrowania pracy. Zatrudnianie pracowników "na czarno" ma jednak wiele wad, stąd bywa przez przedsiębiorców wykorzystywane niechętnie, w niektórych tylko branżach i najczęściej w odniesieniu do pracowników tymczasowych.
Przede wszystkim, zatrudnienie "na czarno" powoduje duże ryzyko w trakcie kontroli. Wytłumaczenie się organowi kontrolnemu z nielegalnego pracownika jest trudne, choć nie niemożliwe. Pracodawca i pracownik pracujący „na czarno” często obniżają ryzyko podpisując umowę o pracę bez wypełnienia pól dotyczących daty. W razie kontroli pracodawca po prostu wpisuje bieżącą datę jako datę podpisania umowy, stwarzając w ten sposób pozory, że pracujący na czarno pracownik został dopiero co zatrudniony.
Stąd zatrudnienie "na czarno" ma zazwyczaj miejsce w branżach, w których ryzyko skutecznej kontroli jest minimalne, np. w sektorze rolniczym, w branży budowlanej (budownictwo jednorodzinne i rekreacyjne), czy w usługach typu "rodzinnego", jak sprzątanie, opieka do dzieci i in.
"Na czarno" pracują bardzo często obcokrajowcy, których praca jest tańsza niż praca polskich pracowników.
W przypadku pracowników stałych, pracujących w zakładzie przedsiębiorcy znacznie częściej stosowane są innego rodzaju oszustwa, polegające na deklarowaniu zaniżonej wysokości faktycznego wynagrodzenia. Zazwyczaj odbywa to się w ten sposób, że do umowy o pracę wpisywana jest kwota niższa niż faktycznie wypłacana. W przypadku osób o niskim wynagrodzeniu - zbliżonym do pensji minimalnej - zaniżenie odbywa się najczęściej poprzez wpisanie do umowy o pracę części etatu. Oba sposoby są zresztą często łączone.
Oszustwa związane z ukrywaniem przychodu
Podobnie jak w przypadku oszustw związanych z zatrudnieniem istnieje pewna grupa przedsiębiorców, która nigdy nie rejestruje się i nie ujawnia prowadzenia działalności gospodarczej. Prowadzenie działalności gospodarczej bez jej ujawnienia jest jednak dość ryzykowne, w związku z tym stosowane jest głównie w przypadkach, w których ryzyko ujawnienia w trakcie kontroli jest niewielkie: przede wszystkim w branży budowlano-remontowej (usługi świadczone w domach osób prywatnych), w sprzedaży obwoźnej, w handlu na dużych targowiskach, bazarach, giełdach samochodowych itd. Nieujawniona działalność gospodarcza jest prowadzona również często w przypadku usług świadczonych dla ludności, jak np. korepetycje i prywatne nauczanie.
W przypadku działalności gospodarczej wykonywanej stale w jednym miejscu nieujawnienie prowadzenia działalności gospodarczej jest zbyt ryzykowne. W takim przypadku przedsiębiorcy ukrywają przychody kierując się znajomością zwyczajów pracowników organów kontrolnych. Co do zasady, można uznać, że nieewidencjonowanie przychodów poza godzinami pracy urzędników wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem.
Najtrudniejsze do wykrycia są przypadki, w których podmiot gospodarczy nie ma prawnego obowiązku ewidencjonowania obrotów za pomocą kasy fiskalnej.
Należy zauważyć, że w przypadku świadczenia usług ukrycie obrotu poza oczywistym ryzykiem związanym z możliwością kontroli, w zasadzie nie wiąże się z żadnymi innymi problemami.
W przypadku działalności handlowej oraz gastronomicznej ukrycie obrotu jest znacznie trudniejsze. Nieuczciwy podatnik musi bowiem ukrywać nie tylko przychód, ale również wolumen zakupów. Jeśli sprzedaż towarów byłaby przez dłuższy okres znacząco niższa niż poziom zakupów, byłoby to znaczącą przesłanką do stwierdzenia przez organy kontrolne, że część sprzedaży jest nieewidencjonowana.
Aby zapewnić równowagę pomiędzy poziomem zakupów i sprzedaży nieuczciwy podatnik zmuszony jest de facto do prowadzenia podwójnej księgowości. Rzeczywisty wolumen zakupu jest ukrywany w ten sposób, że część towarów dostarczana przez hurtownika lub producenta jest kupowana "na paragon" (hurtownik lub producent nie wystawia faktury VAT na nabywcę, lecz ewidencjonuje sprzedaż na kasie fiskalnej jako sprzedaż detaliczną). W przypadku gdy hurtownik lub producent nie prowadzi sprzedaży detalicznej i metoda "na paragon" nie działa, nabywca chcący ukryć rzeczywisty wolumen sprzedaży najczęściej podaje dostawcy fikcyjne dane do wystawienia faktury VAT. Faktura na część towaru jest więc wystawiana na nieistniejący (lub inny od rzeczywistego) podmiot.
Metody wprowadzenia towaru do szarej strefy "na paragon" i na fikcyjny podmiot łączy jeden element: w obu przypadkach płatność za towar jest dokonywana wyłącznie gotówką.
Ranking Banku Światowego
W rankingu Banku Światowego "Paying Taxes 2010" Polska w porównaniu z ubiegłym rokiem spadła ze z 142 miejsca na 151. Wśród 182 badanych krajów, Polska ulokowała się pomiędzy Brazylią a Wybrzeżem Kości Słoniowej. Jeszcze gorszy wynik zajęła Polska w kategorii "łatwości" płacenia podatków mierzonej według ilości godzin, które pracownicy podatnika są zmuszeni poświęcić rocznie, aby spełnić wszystkie obowiązki biurokratyczne. Z czasem 395 godzin Polska zajęła 155 miejsce, pomiędzy Gruzją i Jamajką.
oprac. Adam Kuchta