Odpowiedzialność za wykonywanie określonych obowiązków w zakresie rachunkowości jednostki, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości (z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury) zostaną powierzone innej osobie za jej zgodą, ponosi kierownik jednostki, zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).
Jeżeli kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie wskazano w statucie, regulaminie organizacyjnym itp. aktach wewnętrznych jednostki osoby odpowiedzialnej za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości, to odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu (wspólnicy lub odpowiednio – członkowie zarządu).
W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą (właściciela firmy jednoosobowej) za kierownika jednostki uważa się właściciela tej firmy, a w przypadku osoby wykonującej wolny zawód – tę osobę. W przypadku spółki cywilnej i spółki jawnej za kierownika jednostki uważa się wspólników prowadzących sprawy tych spółek, w przypadku spółki partnerskiej – wspólników prowadzących sprawy spółki albo zarząd, w przypadku spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej – komplementariuszy prowadzących sprawy spółki.
Kierownikiem jednostki jest również likwidator, a także syndyk lub zarządca ustanowiony w postępowaniu upadłościowym, jeżeli prowadzą przedsiębiorstwo upadłego, ale kierownikami nie są pełnomocnicy czy prokurenci ustanowieni przez jednostkę.
Kierownik jednostki nie jest więc zwolniony od odpowiedzialności za rachunkowość jednostki, nawet jeżeli obowiązki w tym zakresie zostaną przypisane innej osobie, za jej zgodą, potwierdzoną w dokumencie stwierdzającym przyjęcie przez nią odpowiedzialności za rachunkowość jednostki. Może to być zarówno umowa o pracę, jak i umowa zlecenia zawarta z właścicielem biura rachunkowego, doradcą podatkowym czy biegłym rewidentem, jeżeli stwierdzenia takie wynikają bezspornie z tego dokumentu. Jeżeli osoba odpowiedzialna za rachunkowość jednostki, a więc kierownik jednostki lub księgowy, usługowy księgowy, doradca podatkowy lub biegły rewident przyjęli na siebie taką odpowiedzialność i dopuszczą do:
• nieprowadzenia ksiąg rachunkowych lub niesporządzenia sprawozdania finansowego,
• prowadzenia ksiąg rachunkowych lub sporządzenia sprawozdania finansowego niezgodnie z ustawą (wbrew przepisom ustawy o rachunkowości) bądź
• podania w księgach rachunkowych lub sprawozdaniu finansowym nierzetelnych danych – to czyn taki zagrożony jest karą grzywny, karą pozbawienia wolności do lat 2 lub obu tymi karami łącznie.
Ponadto na kierownika jednostki może być nałożona kara grzywny albo kara ograniczenia wolności za:
• niepoddanie rocznego sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta,
• nieudzielanie lub udzielenie fałszywych informacji, wyjaśnień i oświadczeń biegłemu rewidentowi lub niedopuszczenie go do pełnienia obowiązków,
• niezłożenie rocznego sprawozdania finansowego w sądzie lub innym organie prowadzącym ewidencję działalności gospodarczej jednostki bądź niezłożenie go do ogłoszenia w Monitorze Polskim B,
• nieudostępnienie sprawozdania finansowego i innych dokumentów, np. sprawozdania z działalności jednostki, opinii wraz z raportem biegłego rewidenta organom zatwierdzającym sprawozdanie finansowe, a więc wspólnikom spółki z o.o., akcjonariuszom spółki akcyjnej oraz członkom spółdzielni przed walnym zgromadzeniem.
Wreszcie podmiot prowadzący działalność usługową w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych, który nie dopełnia obowiązku ubezpieczenia umowy o prowadzenie rachunkowości jednostki, o której mowa w art. 80a ust. 1ustawy o rachunkowości, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności, zgodnie z art. 79 pkt 7 tej ustawy. Biegły rewident, który sporządza niezgodną ze stanem faktycznym opinię o sprawozdaniu finansowym i stanowiących podstawę jego sporządzenia księgach rachunkowych jednostki lub sytuacji finansowo-majątkowej jednostki, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2 albo obu tym karom łącznie, chyba że działa nieumyślnie i wtedy podlega grzywnie lub karze ograniczenia wolności.
Sprawy o ww. przestępstwa z ustawy o rachunkowości, zgodnie z kodeksem postępowania karnego, rozpatruje sąd karny w trybie uproszczonym. Do wnoszenia oskarżenia w tym zakresie uprawnione są również urząd skarbowy i inspektor kontroli skarbowej.
SŁOWNICZEK
Kierownik jednostki – osoba lub organ jedno- lub wieloosobowy (zarząd), który zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem, umową lub na mocy prawa własności jest uprawniony do zarządzania jednostką.
Krzysztof Majczyk