W powyższym wyroku TK stwierdził, że dochodzenie odszkodowania bezpośrednio od państwa na podstawie art. 4171 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.; dalej „k.c.”) - bez uzyskania orzeczenia o stwierdzeniu niezgodności z prawem - nie jest możliwe, co oznacza, że sąd rozpoznający powództwo o naprawienie szkody nie może samodzielnie rozstrzygać o niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego.
Co więcej, TK wskazał, że skoro skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, unormowana w art. 4241 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.; dalej „k.p.c.”), nie przysługuje od orzeczeń niekończących postępowania, to przepis ten uniemożliwia dochodzenie naprawienia szkód wyrządzonych wydaniem takiego orzeczenia na podstawie art. 4171 § 2 k.c.
W wyniku wyroku TK powstała sytuacja, w której strona poszkodowana - niezależnie od wysokości szkody i rangi orzeczenia, którego wydaniem ją wyrządzono - była zmuszona przed wytoczeniem powództwa o odszkodowanie uzyskać prejudykat przewidziany w art. 4241 i n. k.p.c. W ten sposób doszło do obciążenia Sądu Najwyższego sprawami, które w zasadzie nie należą do jego ustrojowych i jurysdykcyjnych zadań.
Mając na uwadze powyższy wyrok TK, nowelizacja przewiduje, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia przysługiwać będzie od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, oraz postanowienia co do istoty sprawy kończącego postępowanie, wydanego przez sąd drugiej instancji w postępowaniu nieprocesowym, jeżeli przez wydanie takiego wyroku, bądź postanowienia stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku (postanowienia) w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
Co istotne, zgodnie z art. 4241b k.p.c., w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.
W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, można także żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku (postanowienia co istoty sprawy) sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.
Od innych prawomocnych orzeczeń, w tym w szczególności wydanych w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym i naprawczym, skarga nie będzie przysługiwała. Jednakże, jeżeli przez ich wydanie została wyrządzona szkoda, wtedy strona może dochodzić jej wynagrodzenia bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, czyli przed sądem powszechnym, bezpośrednio od Skarbu Państwa, w sprawie o odszkodowanie.
Warto także wspomnieć o zmianach wprowadzonych nowelizacją w k.c., które przewidują, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem (czyli przez wniesienie skargi), chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Takim odrębnym przepisem jest obecnie po nowelizacji art. 424 1b k.p.c. Podsumowując, należy stwierdzić, że nowelizacja była konieczna w celu zapewnienia pełnej możliwości dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia.
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna