Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych. Organy podatkowe w postępowaniu podatkowym zobowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania.
W toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. Ponadto organy podatkowe są zobowiązane zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.
Zgodnie z art. 262 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.; dalej Ordynacja podatkowa) strona, pełnomocnik strony, świadek lub biegły, którzy mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego:
• nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub
• bezzasadnie odmówili złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności, lub
• bez zezwolenia tego organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem, mogą zostać ukarani karą porządkową do 2500 zł.
Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok NSA z 29 sierpnia 2002 r. (I SA/Po 533/01, niepublikowany), gdzie sąd podkreślił, iż katalog czynów zagrożonych karami porządkowymi, zawartymi w art. 262 Ordynacji podatkowej ma charakter zamknięty, co oznacza, iż nie można stosować kar porządkowych do innych czynów niż tam określone, nawet gdyby ich zajście utrudniało prowadzenie postępowania lub hamowało jego tok. Warunkiem wymierzenia kary porządkowej w związku z niedopełnieniem obowiązku, na jaki wskazują wymienione przesłanki, jest ponadto pouczenie przez organ podatkowy osoby zobowiązanej do jego wykonania o skutkach niezastosowania się do wezwania.
WARTO WIEDZIEĆ
Kwota kary porządkowej podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie.
Kary porządkowe są środkiem dyscyplinującym osoby uczestniczące w postępowaniu podatkowym. Wymienione powyżej przesłanki, dające możliwość organowi podatkowemu do nałożenia takiej kary, są podstawą wymierzenia jednej kary, ale nie stwarzają podstaw do wymierzenia osobno kilku kar porządkowych w przypadku np. zbiegu przesłanek, gdyż owe przesłanki połączone są spójnikiem „lub”.
Kara porządkowa stosowana jest również odpowiednio do osoby, która: wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego, odmówiła wyjawienia rzeczy lub praw majątkowych, mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego.
Kary stosuje się również do osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin. Nie stosuje się jej natomiast w przypadku przesłuchania strony w trybie art. 199 Ordynacji podatkowej, czyli przesłuchania, na które strona wyraża zgodę.
Karę porządkową nakłada się w formie postanowienia, na które służy zażalenie. Termin płatności kary porządkowej wynosi 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Organ podatkowy, który nałożył karę porządkową, może, na wniosek ukaranego, złożony w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, uznać za usprawiedliwione niestawiennictwo lub niewykonanie innych obowiązków, za niedopełnienie których grozi kara, i uchylić postanowienie nakładające karę porządkową.
O nałożeniu kary porządkowej oraz o jej uchyleniu rozstrzyga organ podatkowy, przed którym toczy się postępowanie. Na postanowienie o odmowie uchylenia kary przysługuje zażalenie. Ukaranie karą porządkową nie wyklucza możliwości zastosowania wobec opornego świadka lub biegłego środków przymusu (przymusu bezpośredniego) przewidzianych w przepisach szczególnych, o których mowa w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2002 nr 110, poz. 968 z późn. zm.).
Przymus bezpośredni polega na doprowadzeniu do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji drogą zagrożenia zastosowania lub drogą zastosowania bezpośrednio skutecznych środków, nie wyłączając siły fizycznej, w celu usunięcia oporu zobowiązanego i oporu innych osób, które stoją na przeszkodzie wykonaniu obowiązku.
Organ podatkowy ma prawo nałożenia kary porządkowej tylko w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolnym. Zachowanie podatników w toku postępowania sprawdzającego, a także w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych, nie jest zagrożone karą porządkową – wyrok NSA z 7 stycznia 2000 r. I SA/Ka 963/98, publikowany w onSA z 2001 r. nr 1, poz. 36.