Rachunki zbiorcze, o których będzie mowa w niniejszej publikacji, to rachunki prowadzone przez uczestników systemu depozytowo-rozliczeniowego, na których mogą być rejestrowane papiery wartościowe należące nie do osób, dla których rachunki te formalnie są prowadzone, lecz należące do innej osoby lub innych osób. Osoby uprawnione z papierów wartościowych wskazywane są podmiotowi prowadzącemu rachunek zbiorczy przez posiadacza tego rachunku. Warto przy tym zaznaczyć, że rachunki zbiorcze z powodzeniem funkcjonują w wielu krajach UE jak i poza nią.
W Polsce prowadzeniem systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu instrumentami finansowymi zajmuje się Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (dalej „KDPW”). Zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami prawnymi, system ten opierał się na dwupoziomowej strukturze ewidencji. Pierwszy poziom polega na rejestracji na kontach depozytowych prowadzonych w KDPW dla firm inwestycyjnych, banków powierniczych i innych podmiotów uprawnionych do prowadzenia rachunków papierów wartościowych. Z kolei drugi poziom to rejestracja na rachunkach papierów wartościowych prowadzonych przez uczestników systemu depozytowo-rozliczeniowego. Ponadto, w poprzednim stanie prawnym właścicielem papierów wartościowych mógł być jedynie podmiot, na którego rachunku papierów wartościowych zostały one zapisane, a wszystkie rachunki papierów wartościowych musiały być umiejscowione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Taka struktura wykluczała zatem możliwość prowadzenia rachunków zbiorczych.
Po wejściu w życie nowelizacji, rachunki zbiorcze stały się trzecim, obok kont depozytowych oraz rachunków papierów wartościowych, urządzeniem ewidencyjnym prowadzonym w ramach depozytu papierów wartościowych. Od rachunków papierów wartościowych różni je to, że nie umożliwiają identyfikacji osób uprawnionych z zapisanych na nich papierów wartościowych, zaś od kont depozytowych to, że nie są powiązane z rachunkami papierów wartościowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384, z późn. zm., dalej „ustawa”) oraz że mogą być prowadzone nie tylko przez KDPW, ale także przez uczestników depozytu papierów wartościowych prowadzonego przez KDPW.
Zgodnie z nowelizacją, rachunki zbiorcze mogą prowadzić podmioty wskazane w art. 4 ust. 1 ustawy, tj. m.in. domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską, banki powiernicze, zagraniczne firmy inwestycyjne czy KDPW. Co istotne, posiadaczami rachunków zbiorczych będą mogły być wyłącznie podmioty uprawnione do prowadzenia działalności w zakresie rejestrowania instrumentów finansowych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej albo państwie równoważnym. Ze względu na niemożność samodzielnego ustalenia przez podmiot prowadzący rachunek zbiorczy osób uprawnionych z rejestrowanych na nim papierów wartościowych, nowelizacja wprowadza zasadę obligatoryjnego pośrednictwa posiadacza tego rachunku w wykonywaniu praw wynikających z zapisanych na nim papierów wartościowych.
Nowelizacja reguluje ponadto zasady ustalania uprawionych z papierów wartościowych zapisanych na rachunkach zbiorczych, tryb realizacji uprawnień z papierów wartościowych zapisanych na rachunkach zbiorczych, skutki, jakie na terytorium Polski będą wywoływać zapisy na rachunkach zbiorczych, a także zakres obowiązków informacyjnych wobec organów nadzoru w związku z prowadzeniem rachunków zbiorczych. Warto przy tym wskazać, że posiadacz rachunku zbiorczego został zobowiązany m.in. do przekazywania, na żądanie Komisji Nadzoru Finansowego lub Generalnego Inspektora Informacji Finansowej, informacji na temat osób uprawnionych z zarejestrowanych na takim rachunku papierów wartościowych oraz stanów ich posiadania.
Podsumowując, zmiany wprowadzone przez nowelizację, należy ocenić jak najbardziej korzystnie. Dotychczasowe rozwiązania z punktu widzenia inwestorów zagranicznych były kosztowane i skomplikowane, co stanowiło istotną barierę w zakresie inwestowania w instrumenty finansowe w Polsce. Umożliwienie prowadzenia rachunków zbiorczych zagranicznym bankom i firmom inwestycyjnym może przyczynić się do podniesienia konkurencyjności polskiego rynku kapitałowego.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna