Celem nowelizacji jest dostosowanie polskiego prawa do standardów unijnych wynikających z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/44/WE z dnia 6 maja 2009 r. (Dz. Urz. UE L 146 z 10.06.2009) w zakresie funkcjonowania systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych, a także w odniesieniu do zabezpieczeń finansowych, w szczególności na wierzytelnościach kredytowych. Przede wszystkim, nowelizacja wprowadziła zmiany w ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 112, poz. 743 z późn. zm.), polegające na rozszerzeniu zakresów definicji „systemu płatności” oraz „systemu rozrachunku papierów wartościowych”.
W dotychczasowym stanie prawnym systemy płatności oraz rozrachunku papierów wartościowych obejmowały jedynie porozumienia służące realizacji zleceń rozrachunku (tj. zleceń uczestnika systemu dotyczących przekazania kwoty pieniężnej na rachunek odbiorcy prowadzony przez agenta rozrachunkowego lub inne zlecenie, które powoduje wykonanie lub zwolnienie z zobowiązania pieniężnego, zgodnie z zasadami systemu płatności, bądź też zleceń uczestnika dotyczących przeniesienia papierów wartościowych w drodze dokonania odpowiednich zapisów w prowadzonej ewidencji papierów wartościowych lub w inny sposób). Nowelizacja rozszerzyła zakresy definicji tych systemów także o formalne porozumienia dotyczące samych rozliczeń.
Nowelizacja wprowadziła również nieznaną dotychczas definicję „systemu interoperacyjnego”, przez który należy rozumieć system płatności lub rozrachunku papierów wartościowych, którego podmiot prowadzący zawarł porozumienie w sprawie międzysystemowej realizacji zleceń rozrachunku z co najmniej jednym podmiotem prowadzącym system podlegający prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego. Należy zaznaczyć, że systemy interoperacyjne nie stanowią nowej kategorii systemów obok systemów płatności oraz systemów rozrachunku papierów wartościowych. Oznaczają one jedynie systemy posiadające techniczną zdolność do wzajemnej realizacji zleceń rozrachunku.
Ponadto, nowelizacja przewiduje rozszerzenie zakresu uprawnień Prezesa Narodowego Banku Polskiego (dalej „Prezes NBP”) wobec podmiotów, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że prowadzą system płatności lub system rozrachunku papierów wartościowych bez wymaganej zgody. Na podstawie przepisów nowelizacji, Prezes NBP uzyskał możliwość występowania do ww. podmiotów o przekazanie informacji i dokumentów w tej sprawie. Wprowadzona zmiana może przyczynić się do szybszego ustalania, czy dany podmiot prowadzi system płatności (system rozrachunku papierów wartościowych), czy też nie, ponieważ została wyeliminowana możliwość odmowy przedstawienia stosownych informacji przez podmiot podlegający kontroli.
Nowelizacja wprowadziła również zmiany w ustawie z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 871 z późn. zm.) polegające na rozszerzeniu katalogu przedmiotów zabezpieczeń finansowych. Do kategorii aktywów stanowiących przedmiot zabezpieczenia wierzytelności finansowej została dodana wierzytelność kredytowa. Przy czym, zgodnie z nowelizacją przez wierzytelność kredytową należy rozumieć wierzytelność pieniężną wynikającą z umowy, w której instytucja upoważniona do udzielania kredytów na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, przepisów prawa państw członkowskich Unii Europejskiej lub przepisów prawa państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, udziela kredytu lub pożyczki. Umowa o ustanowienie zabezpieczenia finansowego na wierzytelnościach kredytowych będzie mogła polegać na przeniesieniu (także z zastrzeżeniem odkupu) przez ustanawiającego zabezpieczenie na przyjmującego zabezpieczenie prawa do wierzytelności kredytowych albo na ustanowieniu przez ustanawiającego zabezpieczenie na rzecz przyjmującego zabezpieczenie zastawu na wierzytelnościach kredytowych.
Ostatnią ustawą, w której nowelizacja wprowadziła zmiany jest ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.). Wśród najważniejszych zmian wprowadzonych w tej ustawie należy wskazać rozszerzenie listy przedmiotów, które mogą zostać wykorzystane w celu wykonania zobowiązań upadłego uczestnika systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych, wynikających ze zleceń rozrachunku wprowadzonych do systemu najpóźniej w dniu roboczym systemu rozpoczynającym się w dniu, w którym została ogłoszona upadłość. Katalog ten rozszerzono z papierów wartościowych na wszystkie instrumenty finansowe zapisane na rachunku rozliczeniowym upadłego, jako przedmiot zabezpieczenia kredytu uzyskanego w ramach systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych, jeżeli kredyt taki może być udostępniony w ramach istniejącej umowy o kredyt.
Podsumowując, nowelizacja dostosowuje polskie prawo do standardów europejskich poprzez wprowadzenie zmian polegających m.in. na rozszerzeniu zakresów definicji systemu płatności i systemu rozrachunku papierów wartościowych, wprowadzeniu definicji systemu interoperacyjnego czy wprowadzeniu wierzytelności kredytowej jako przedmiotu zabezpieczenia wierzytelności finansowej. Zmiany wprowadzone nowelizacją mają na celu przede wszystkim ograniczenie ryzyka związanego z uczestnictwem we wspólnotowych systemach płatności lub systemach rozrachunku papierów wartościowych, a tym samym zwiększenie bezpieczeństwa podmiotów zawierających transakcje na międzynarodowym rynku finansowym.
Patrycja Dzięgielewska, Tomasz Pietrzak
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna