1 czerwca 2005 r. weszła w życie ustawa z dnia 21 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 90, poz. 756; dalej: ustawa zmieniająca). Ustawa ta wprowadziła regulację prawną od dawna oczekiwaną przez środowisko przedsiębiorców zwaną potocznie „ulgą na złe długi”. Ma ona na celu uwolnienie wierzycieli (podatników VAT) od ponoszenia ekonomicznego ciężaru związanego z obowiązkiem zapłaty podatku od towarów i usług z tytułu dokonania transakcji, za które nie otrzymali należnego im od kontrahentów wynagrodzenia (dalej: „dłużnicy”). Jednakże dokładna analiza nowych przepisów skłania do stwierdzenia, że założony przez ustawodawcę cel nie zostanie osiągnięty.
WARTO WIEDZIEĆ
Z ulgi na złe długi mogą skorzystać tylko ci wierzyciele, których wierzytelności powstały od 1 czerwca 2005 r.
Zgodnie z art. 108 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.) podatnik, który wystawi fakturę i wykaże w niej kwotę podatku, jest obowiązany do jego zapłaty. Ustawowy obowiązek zapłaty VAT wynikającego z wystawionych przez podatnika faktur skutkuje tym, że na dalszy plan schodzi kwestia, czy podatnik rzeczywiście otrzyma zapłatę z tytułu czynności stanowiących przedmiot opodatkowania. W konsekwencji, w przypadku gdy kontrahent wierzyciela nie wywiązuje się ze swych zobowiązań umownych, VAT z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług ponoszony jest efektywnie przez wierzyciela.
Opisana sytuacja jest dla przedsiębiorców podwójnie niekorzystna z finansowego punktu widzenia. Przede wszystkim nie otrzymują oni od dłużników należnego im wynagrodzenia za wykonane czynności i dodatkowo finansują z własnej kieszeni należny VAT.
Ulga na złe długi ma na celu zmniejszenie opisanych podatkowych obciążeń wierzyciela. Jej konstrukcja prawna jest dosyć prosta – sprowadza się do zagwarantowania podatnikom prawa dokonywania korekt należnego VAT zapłaconego przez wierzyciela w następstwie dokonania transakcji, za którą nie otrzymał wynagrodzenia. Wierzyciel korzystający z ulgi ma więc prawo do odpowiedniego zmniejszenia należnego VAT. Odpowiednikiem tego prawa jest obowiązek dłużnika do zmniejszenia naliczonego VAT odliczonego na podstawie faktur otrzymanych od wierzyciela.
Z ulgi na złe długi mogą skorzystać tylko ci wierzyciele, których wierzytelności powstały od 1 czerwca 2005 r. Wprowadzenie takiego przepisu eliminuje więc z kręgu podmiotów zainteresowanych tych wierzycieli, których wierzytelności powstały jeszcze przed tą datą.
Dodatkowo, prawo do skorzystania z ulgi na złe długi przysługuje wówczas, gdy od daty wystawienia faktury, będącej podstawą do odpisania wierzytelności, nie upłynęło 5 lat. Termin ten liczy się od początku roku, w którym wierzyciel wystawił fakturę.
Prawo do skorzystania z ulgi na złe długi jest uzależnione od posiadania statusu zarejestrowanego podatnika VAT czynnego zarówno przez wierzyciela, jak i przez dłużnika na dzień dokonania korekty VAT. Zastosowanie ulgi zostało zatem wprost wyłączone w przypadku dokonywania przez wierzyciela-podatnika dostaw towarów lub świadczenia usług na rzecz osób fizycznych, które nie są podatnikami.
Tego typu rozwiązanie prowadzi do zróżnicowania sytuacji prawnej wierzycieli. W zależności od tego, czy kontrahentem wierzyciela jest podmiot zarejestrowany jako podatnik VAT czynny czy też nie, wierzyciel raz będzie mógł zastosować ulgę na złe długi, innym razem będzie tego uprawnienia pozbawiony.
Dodatkowo warto pamiętać, że możliwość zastosowania przedmiotowej ulgi została wyłączona w przypadkach, kiedy w stosunku do dłużnika prowadzone jest postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne.
Zgodnie z ustawą zmieniającą ulga może znaleźć zastosowanie tylko w odniesieniu do tych wierzytelności, które zostały odpisane przez wierzyciela jako nieściągalne, stanowiące koszt uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym. Za wierzytelności odpisane jako nieściągalne uważa się te wierzytelności, których nieściągalność została udokumentowana w sposób określony w art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.) i odpowiednio w art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Katalog dokumentów wymienionych w powołanych przepisach jest katalogiem zamkniętym. W praktyce oznacza to, że możliwość zarachowania wierzytelności odpisanej jako nieściągalnej w koszty uzyskania przychodów dotyczy wyłącznie sytuacji, kiedy:
• dłużnik jest bankrutem, tj. nie ma wystarczających środków finansowych na zaspokojenie roszczenia wierzyciela lub
• niezaspokojone wierzytelności są nieznacznej wartości.
WARTO WIEDZIEĆ
Możliwość zastosowania ulgi na złe długi została wyłączona w przypadkach, kiedy w stosunku do dłużnika prowadzone jest postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne.
Samo wprowadzenie omawianej regulacji jest niewątpliwie rewolucją w sposobie postrzegania VAT i zbliżeniem się do podstawowej zasady VAT – neutralności podatku dla podmiotów gospodarczych prowadzących działalność opodatkowaną. Jednakże ulga na złe długi w obecnym kształcie nie stanie się zapewne skutecznym instrumentem pozwalającym wierzycielom na uniknięcie negatywnych konsekwencji w VAT związanych z niesolidnością kontrahentów. Wynika to przede wszystkim z rodzaju warunków, od których spełnienia ustawodawca uzależnia prawo do skorzystania z przedmiotowej ulgi. W praktyce może okazać się więc, że nowa regulacja będzie korzystna dla podatników jedynie w teorii. W celu szerszego zastosowania omawianego rozwiązania konieczna byłaby liberalizacja warunków stosowania omówionej regulacji.