Każdemu, kto przez niezgodną z prawem decyzję organów podatkowych poniósł szkodę, przysługuje prawo do odszkodowania. Od 1 września ubiegłego roku domagać się można także odszkodowania za utracone korzyści.Prawo do wystąpienia o odszkodowanie za błędną decyzję daje art. 260 Ordynacji podatkowej (t.j. Dz.U. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
Zgodnie z tą regulacją stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji, która następnie została uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono nieważność tej decyzji, służy odszkodowanie za poniesioną stratę i utracone korzyści. Odszkodowanie nie będzie jednak przysługiwać w przypadku gdy przesłanki, które uzasadniają uchylenie decyzji lub stwierdzenie jej nieważności, powstały z winy strony. Może się tak stać na przykład wtedy, gdy decyzję trzeba było unieważnić lub uchylić po wszczęciu postępowania, gdyż strona zataiła ważne dokumenty. Są to okoliczności, które nastąpiły nie w wyniku działania organu podatkowego.
Poniesiona szkoda
Odszkodowanie będzie przysługiwać także wtedy, gdy szkoda została poniesiona wskutek uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji albo gdy decyzji nie można uchylić lub stwierdzić jej nieważności z przyczyn wymienionych w art. 245 par. 1 pkt 3 lit. b) lub w art. 247 par. 2 Ordynacji podatkowej. Chodzi o sytuację, w której wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy lub stwierdzenia nieważności decyzji nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przedawnienia zobowiązań podatkowych przewidzianych w Ordynacji podatkowej.
Jeżeli winę za powstanie okoliczności stanowiącej przesłankę do uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji ponosi inna strona postępowania (czyli nie organ podatkowy ani podatnik, który w wyniku decyzji poniósł szkodę), zachodzi roszczenie o odszkodowanie od strony winnej powstania tej okoliczności. Można go dochodzić przed sądem powszechnym. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że roszczenie o odszkodowanie przedawnia się po trzech latach od dnia wydania decyzji, która miała dla podatnika negatywne konsekwencje.
Wniosek o odszkodowanie
Odszkodowanie przysługuje od organu wydającego decyzję, której następnie stwierdzono nieważność lub którą uchylono w wyniku wznowienia postępowania. Wniosek o odszkodowanie należy wnieść do tego organu. O odszkodowaniu orzeka jednak organ podatkowy, który uchylił decyzję lub stwierdził jej nieważność. Czyli gdy bezprawną decyzję wydał naczelnik urzędu skarbowego, a jej nieważność stwierdziła Izba Skarbowa, ta ostatnia będzie decydować o odszkodowaniu. W przypadku gdy o nieważności decyzji orzekł sąd administracyjny, o odszkodowaniu będzie decydował organ, który rozstrzygał sprawę w ostatniej instancji.
Jarosław Ostrowski, partner w kancelarii Nowakowski i Wspólnicy, przypomina, że w przypadku unieważnienia wydanej niezgodnie z prawem decyzji organ zwróci podatek wraz z odsetkami. To już jest swego rodzaju forma odszkodowania.
– Problem dla pokrzywdzonych przez urząd podatników może rodzić obliczenie wysokości odszkodowania, którego można się domagać. Do złożenia wniosku trzeba się przygotować – mówi Jarosław Ostrowski.
Pozew do sądu
Jeżeli organ (np. izba skarbowa) nie przychyli się do wniosku o odszkodowanie lub przyzna odszkodowanie w mniejszej wysokości, podatnikowi pozostaje napisać pozew do sądu cywilnego właściwego dla jego siedziby lub miejsca zamieszkania. Ma na to 30 dni od dnia otrzymania decyzji o odmowie wypłaty odszkodowania. Jeżeli izba w ogóle nie ustosunkuje się do jego wniosku, pozew można złożyć po upływie dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku o odszkodowanie (tyle czasu ma bowiem organ na zajęcie stanowiska w sprawie).
Pozew powinien spełniać warunki określone dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:
• dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
• przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie.
Ponieważ artykuły 260 i 261 Ordynacji podatkowej są samodzielną i wyłączną podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, którą strona poniosła na skutek błędnej decyzji, poszkodowany podatnik nie może wystąpić z powództwem do sądu powszechnego na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, lecz musi wyczerpać drogę administracyjną.
Utracone korzyści
Od 1 września ubiegłego roku, po wejściu w życie nowelizacji Ordynacji podatkowej, podatnicy skrzywdzeni przez urzędników skarbowych mogą domagać się nie tylko wypłaty odszkodowań za rzeczywiste straty, ale także za utracone korzyści. Zmian w Ordynacji podatkowej dokonano pod wpływem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 września 2003 r. Trybunał stwierdził wtedy, że art. 260 par. 1 w części ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej do rzeczywistej szkody jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje prawo do wynagrodzenia szkody.
Wcześniej odszkodowania przysługiwały tylko za tzw. szkodę rzeczywistą, czyli poniesione straty. Odszkodowania nie obejmowały utraconych korzyści. Ich dochodzenie było możliwe tylko przy powołaniu się wprost na konstytucję.
Zdaniem mecenasa Jarosława Ostrowskiego, oszacowanie utraconych korzyści jest znacznie trudniejsze niż wyliczenie rzeczywistej szkody.
Jeszcze trudniejsze jest oszacowanie utraconych korzyści.
– Tu dopuszczalne są wszelkie dowody. Prawdopodobnie nie obędzie się bez wsparcia ekspertów, nie tylko prawników, ale także ekonomistów i rzeczoznawców majątkowych – dodaje mec. Ostrowski.
W sprawach o odszkodowania stosuje się także przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Zasada ta ma także zastosowanie, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
W grudniu 2001 r. nowosądecki inspektor kontroli skarbowej uznał, że Optimus, największy polski producent komputerów, oszukiwał fiskusa na podatku VAT. Kazał firmie zapłacić 17 mln zł. Ostatecznie sprawa zakończyła się wygraną spółki w sądzie. Urząd oddał pieniądze wraz z odsetkami, ale Optimus zwrócił się także o odszkodowanie za poniesione straty i utracone korzyści. Ponieważ krakowska Izba Skarbowa odmówiła przyznania żądanej kwoty, firma złożyła pozew do sądu.
Marcin Musiał
marcin.musial@infor.pl