Ustawa o rachunkowości w wielu przypadkach nie jest przystosowana do ciągle zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej. Tę kwestię uwypuklają różnice między polskim prawem bilansowym a przepisami Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej.
Wartość po przeszacowaniu
Jak twierdzi Gertruda Świderska, przewodnicząca Komitetu Standardów Rachunkowości i kierownik Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH, jedną z różnic między międzynarodowymi standardami a ustawą o rachunkowości, mających negatywny wpływ na prezentację sytuacji finansowej jednostek, jest wycena środków trwałych po początkowym ujęciu, czyli po pewnym okresie ich użytkowania. Według naszego eksperta zgodnie z MSR nr 16 Rzeczowe aktywa trwałe, po początkowym ujęciu środki trwałe należy wycenić w wartości przeszacowanej, odpowiadającej ustalonej w sposób wiarygodny wartości godziwej w dniu przeszacowania. Oznacza to, że wartość środków trwałych może, w wyniku przeszacowania, ulec zwiększeniu lub zmniejszeniu.
- Ustawa o rachunkowości dopuszcza także możliwość przeszacowania, ale praktycznie tylko w dół, gdyż aktualizacja wyceny w górę może mieć miejsce na podstawie odrębnych przepisów. Natomiast ostatnie rozporządzenie ministra finansów było w roku 1995 - twierdzi nasza rozmówczyni.
Według niej efektem tego jest znaczne zaniżenie wartości środków trwałych, a szczególnie gruntów, w sprawozdaniach finansowych jednostek stosujących ustawę o rachunkowości.
Ekonomiczna użyteczność
Z kolei Roman Seredyński, biegły rewident, prezes Europejskiego Centrum Audytu, zwraca uwagę na odmienny sposób podejścia ustawy o rachunkowości i MSR do okresu ekonomicznej użyteczności środków trwałych, tj. amortyzacji. Zgodnie z MSR nr 16 istnieje obowiązek wyodrębnienia tzw. komponentów w ramach jednego środka trwałego.
- Komponentem jest każdy element środka trwałego, którego wartość stanowi istotną część wartości środka trwałego oraz cechuje się innym okresem ekonomicznej użyteczności - wyjaśnia.
Jako przykład podaje samolot, w którym należy wyodrębnić dwa komponenty. Jednym jest silnik, ponieważ silnik podlega kilkakrotnym wymianom lub remontom kapitalnym w okresie użytkowania samolotu jako całości. Drugim elementem jest cały szkielet samolotu, tzn. pozostała część. Według eksperta praktyka gospodarcza wskazuje na wiele przykładów takich środków trwałych, które zgodnie z polską Klasyfikacją Środków Trwałych stanowią jeden środek trwały, który powinien być amortyzowany według jednej stawki amortyzacyjnej.
- W świetle MSR należałoby ująć taki środek trwały jako dwie pozycje w ewidencji środków trwałych, które będą umarzane według odrębnych stawek amortyzacyjnych, wynikających z okresów ekonomicznej użyteczności - uważa prezes Europejskiego Centrum Audytu.
Łączenie spółek
Według Joanny Frykowskiej, menedżer w dziale audytu Ernst & Young, ustawa o rachunkowości już właściwie w pewnym momencie zbliżała się do uregulowań MSSF. Jednak gdy od 2005 roku zmieniła się większość standardów międzynarodowych, trudno mówić o spójności. Według niej najbardziej problematyczne dla spółek są różnice związane z rozliczaniem połączeń jednostek. W ustawie (na bazie kodeksu spółek handlowych) połączenia rozumiane są bardzo dosłownie - jest to połączenie spółek w jeden podmiot prawny.
- Zgodnie z MSSF połączeniem jest każde przejęcie kontroli nad jednostką (zatem również nabycie udziałów), a nie jest nim na przykład prawne scalenie w jeden podmiot spółki zależnej i dominującej (czyli nasze polskie połączenie spółek) - wyjaśnia nasza rozmówczyni.
Dodaje także, że inaczej też są rozumiane reorganizacje grupy. Ustawa nakazuje stosowanie metody łączenia udziałów, gdy łączą się spółki w 100 proc. zależne od tego samego podmiotu. MSSF w ogóle nie regulują transakcji pod wspólną kontrolą, które są tutaj rozumiane jako transakcje pomiędzy spółkami znajdującymi się w jednej grupie kapitałowej (i nie musi być 100 proc. zależności).
- Polskim spółkom trudno też wyobrazić sobie, aby przy połączeniu spółki dominującej i spółki zależnej uwzględniać wartości ze skonsolidowanego sprawozdania finansowego spółki dominującej (łącznie z wartością firmy), ale tak właśnie często musi wyglądać rozliczenie połączenia według MSSF.
Ważne!
Firmy podlegające ustawie o rachunkowości w sprawach nieuregulowanych jej przepisami mogą stosować krajowe standardy rachunkowości. W przypadku braku standardu krajowego polskie prawo bilansowe pozwala firmom stosować Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.
34 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości mogą obecnie stosować przedsiębiorstwa.
Agnieszka Pokojska