Programy emerytalne czy to indywidualne, czy opłacane w ramach programów pracowniczych podlegają regulacjom zawartym w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej ustawa o PIT). W zależności od rodzaju funduszu lub programu, do którego podatnik przystąpi, będzie trzeba pamiętać o pewnych obowiązkach podatkowych.
Propozycja pracodawcy
Funkcjonowanie pracowniczych programów emerytalnych reguluje ustawa o pracowniczych programach emerytalnych. Prawo do uczestnictwa w PPE przysługuje wszystkim pracownikom zatrudnionym u jednego pracodawcy nie krócej niż trzy miesiące, chyba że umowa zakładowa przewiduje inny okres zatrudnienia. Osoba zatrudniona u kilku pracodawców może w tym samym czasie uczestniczyć w więcej niż jednym programie. Pracodawca, który zdecydował się utworzyć PPE w swoim zakładzie pracy, ma obowiązek wynegocjowania zasad programu oraz zawarcia umowy zakładowej z reprezentacją pracowników. Uczestnictwo w PPE jest dobrowolne. Program składa się z dwóch części: składki podstawowej i dodatkowej.
Ważne!
Ustawa o PIT umożliwia odliczenie od podstawy opodatkowania potrąconych przez płatnika (pracodawcę) składek na ubezpieczenie społeczne podatnika (emerytalne, rentowe i chorobowe). Jednak nie ma możliwości odliczania składek wpłaconych w ramach pracowniczych programów emerytalnych. Odliczeniu nie będą również podlegały dobrowolne składki emerytalne opłacane w ramach OFE
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o PIT opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych od podatku oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. Trzeba jednak wyjaśnić, co jest przychodem pracownika. W myśl art. 12 ustawy o PIT przychodem pracownika jest nie tylko otrzymane wynagrodzenie, ale również inne formy przysporzeń majątkowych. Tak szerokie określenie pojęcia przychodu nakazuje zaliczać do niego każdą realną korzyść, jaką pracownik uzyskał od zakładu pracy, w tym również kwotę składek ubezpieczeniowych pokrywanych przez pracodawcę.
Składka podstawowa, którą w ramach PPE finansuje pracodawca, stanowi zatem przychód pracownika podlegający opodatkowaniu. Z kolei składka dodatkowa - jeśli jest opłacana - jest potrącana z wynagrodzenia pracownika po odprowadzeniu podatku dochodowego od osób fizycznych.
PRZYKŁAD: CZY TRZEBA PŁACIĆ PIT ZE ŚRODKÓW Z OFE PO ZMARŁEJ SIOSTRZE
Na podstawie postanowienia sądu rejonowego z 27 września 2005 r. podatniczka nabyła po zmarłej siostrze środki finansowe zgromadzone na rachunku OFE w wysokości 2470,06 zł. Czy istnieje możliwość zastosowania zwolnienia z PIT świadczenia wypłaconego w lutym 2006 r. przez OFE po zmarłej siostrze. Od wypłaconych środków płatnik pobrał podatek w wysokości 469,30 zł. W oparciu o art. 3 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn podatkowi od spadków i darowizn nie podlega nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego. Jednak środki te podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z art. 30a pkt 6 ustawy o PIT, od kwot wypłacanych po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub spadkobiercy, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych pobiera się podatek w formie ryczałtu w wysokości 19 proc. uzyskanego przychodu. Wyjątek stanowi określona w art. 21 ust. 1 pkt 59 ustawy o PIT wypłata środków z otwartego funduszu emerytalnego na rzecz byłego współmałżonka członka tego funduszu przekazana na rachunek tego współmałżonka w otwartym funduszu emerytalnym. Do pobrania zryczałtowanego podatku dochodowego od dokonywanych wypłat (świadczeń) są zobowiązane jako płatnicy OFE. W związku z tym wypłacone w lutym 2006 r. na rzecz podatniczki środki zgromadzone na rachunku siostry w wysokości 2470,06 zł powinny być opodatkowane 19-proc. zryczałtowanym podatkiem dochodowym, do którego pobrania zobowiązany był OFE, który dokonał wypłaty tych środków.
Zasady rozliczeń OFE
W przypadku obowiązków podatkowych przy otwartych funduszach emerytalnych sytuacja przedstawia się inaczej niż przy pracowniczych programach emerytalnych.
PRZYKŁAD: CZY ZARZĄDZANIE OFE PODLEGA PODATKOWI
Spółka prowadzi działalność, której przedmiotem jest tworzenie i zarządzanie OFE oraz ich reprezentowanie wobec osób trzecich. Podatnik zamierza przenieść OFE do innego Powszechnego towarzystwa emerytalnego. Na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych nastąpi przeniesienie zarządzania OFE oraz likwidacja OFE. W ramach likwidacji nastąpi przeniesienie aktywów likwidowanego OFE na rzecz OFE zarządzanego przez PTE. Czy zarządzanie OFE podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych?
Na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 12d ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.) zwalnia się od podatku usługi zarządzania otwartym funduszem emerytalnym w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, a także Funduszem Gwarancyjnym utworzonym na podstawie tych przepisów. Zatem ustawodawca zwolnił jedynie usługi zarządzania otwartymi funduszami emerytalnym, a nie przeniesienie zarządzania OFE w trybie art. 66 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Z tego względu art. 43 ust. 1 pkt 12 lit. d) ustawy o VAT nie będzie miał zastosowania w przedmiotowej sprawie, a tym samym czynność ta (w przypadku, gdyby uznać ją za zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 kodeksu cywilnego) na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, podlegać będzie podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
Zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans, a zatem nie miałby zastosowania art. 2 pkt 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, zgodnie z którym nie podlegają temu podatkowi czynności cywilnoprawne, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług lub jest z niego zwolniona, z wyjątkiem umów sprzedaży i zamiany zwolnionych z podatku od towarów i usług, których przedmiotem są nieruchomości lub ich części albo prawo użytkowania wieczystego.
Składki wpłacane przez członków funduszy są zwolnione z opodatkowania. Dochody osiągnięte przez fundusz w wyniku działalności inwestycyjnej też są zwolnione od podatku. Dopiero otrzymywane świadczenia emerytalne będą zobowiązywały do płacenia podatku dochodowego od osób fizycznych.
W tym miejscu warto dodatkowo wspomnieć o podatku od spadków i darowizn w przypadku śmierci osoby, będącej członkiem OFE. Nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego nie podlega podatkowi od spadków i darowizn. Takie zwolnienie przewiduje bowiem art. 3 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Kwoty wypłacane po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub spadkobiercom podlegają natomiast 19-proc. zryczałtowanemu podatkowi dochodowemu od osób fizycznych. W takiej sytuacji fundusz wypłacający świadczenie spadkobiercom powinien potrącić od przekazywanych środków 19-proc. PIT. Wolne od podatku dochodowego są jedynie kwoty wypłaty środków przekazywane na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu emerytalnym.
Wycofanie środków
Może się zdarzyć, że podatnik gromadzący środki w OFE będzie chciał je wycofać. Przedstawmy taką sytuację na przykładzie. W 1999 roku podatniczka podpisała umowę z OFE w sprawie oszczędzania na przyszłą emeryturę, tzw. trzeci filar. W ciągu pięciu lat wpłaciła na własny rachunek emerytalny 11 319,86 zł. W 2004 roku zrezygnowała z tej formy oszczędzania, w związku z czym OFE przelał na konto podatniczki część zgromadzonego kapitału w kwocie 5961,55 zł. Zatem na tej inwestycji podatniczka straciła 5358,31 zł. Wycofując środki z OFE podatniczka nie uzyskała dochodu w rozumieniu ustawy o PIT, a zatem środki te nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Takie stanowisko zaprezentował naczelnik Drugiego Urzędu Skarbowego w Katowicach w interpretacji z dnia 5 maja 2005 r. (nr IIUS PBII/415-30/05).
PRZYKŁAD: CZY JEST PODATEK OD ZYSKÓW Z UCZESTNICTWA W UBEZPIECZENIU
Do 31 grudnia 2004 r. podatnik był uczestnikiem ubezpieczenia grupowego opłacanego przez pracodawcę. Świadczenie to wynikało z zakładowego układu zbiorowego pracy. W związku ze zmianą przepisów pracodawca nie mógł nadal opłacać pracownikom tego ubezpieczenia, dlatego też utworzono pracowniczy program emerytalny. Nastąpił transfer zgromadzonych środków z jednego funduszu do drugiego 18 marca 2005 r. Ani podatnik, ani żaden inny pracownik nie mógł otrzymać środków zgromadzonych na jego koncie w formie gotówkowej, mógł jedynie wyrazić wolę dokonania transferu, lub pozostawieniu ich w pierwszym funduszu. Czy podatnik musi zapłacić podatek od zysku, które przyniosły jednostki uczestnictwa w ubezpieczeniu grupowym, mimo że nie miał i nadal nie mam możliwości korzystania ze zgromadzonych środków finansowych?
Przekazanie środków z grupowego ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym do pracowniczego programu emerytalnego nie jest wyłącznie czynnością techniczną. Dla oceny, że faktycznie doszło do postawienia środków do dyspozycji uczestnika bez znaczenia jest okoliczność, że środków tych fizycznie nie otrzyma, istotne jest to, że ma pełną swobodę dysponowania nimi, a przekazanie ich do pracowniczego programu emerytalnego stanowi jedną z wielu możliwości zadysponowania tymi środkami. Dochodem uczestnika w omawianym przypadku jest różnica między wypłaconą kwotą świadczenia, tj. kwotą postawioną do dyspozycji uczestnika a sumą składek wpłaconych do zakładu ubezpieczeń, które zostały przekazane na fundusz kapitałowy. Dochody z tytułu udziału w funduszach kapitałowych podlegają opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem dochodowym w wysokości 19 proc. uzyskanego dochodu.
Przekazanie środków zgromadzonych w grupowej formie ubezpieczenia na życie związanej z funduszem inwestycyjnym do pracowniczego programu emerytalnego w trybie ustawy o pracowniczych programach emerytalnych do 17 sierpnia 2005 r. (tj. do daty wejścia w życie nowelizacji art. 21 ust. 1 pkt 58 ustawy o PIT) nie korzystało ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym. Płatnicy są zobowiązani pobrać zryczałtowany podatek dochodowy od dokonywanych wypłat (świadczeń) lub stawianych do dyspozycji podatnika pieniędzy lub wartości pieniężnych z tytułów określonych m.in. w art. 30 ust. 1 pkt 5 i przekazać go do urzędu skarbowego wraz z deklaracją PIT-8A. Jednak jeżeli zryczałtowany podatek nie został pobrany przez płatnika, to podatnik wykazuje go w zeznaniu rocznym. W tym celu powinien wraz z zeznaniem podatkowym złożyć informację o zryczałtowanym podatku dochodowym PIT/X.
Ewa Matyszewska
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz.U. nr 116, poz. 1207).
- Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, 1514 z późn. zm.).