Zmiany w kodeksie karnym skarbowym - co się zmieni?
Nowelizacja ma na celu zaostrzenie polityki karnej w zakresie odpowiedzialności karno-skarbowej poprzez obostrzenie odpowiedzialności karnej przy przestępstwach skarbowych skutkujących uszczupleniem należności podatkowych dużej wartości, wprowadzenie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej w niektórych przypadkach przygotowania do popełnienia przestępstw skarbowych oraz rozszerzenie możliwości przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa.
Projekt zakłada również wprowadzenie nowych przestępstw m.in. paserstwa towarów pochodzących z nielegalnej produkcji, posiadania, przechowywania, przewożenia, przesyłania lub przenoszenia podrobionych lub przerobionych znaków akcyzy, udostępniania środków, nieruchomości lub pomieszczeń do urządzania lub prowadzenia gier hazardowych, spenalizowania utrudniania czynności służbowych osobom uprawnionym do kontroli urządzeń i prowadzenia gier hazardowych. Zmiany te mają wspomóc zasadniczą politykę karną nastawioną na odzyskiwanie należności publicznoprawnych. Szereg zmian zaproponowanych w projekcie doprecyzowuje i uaktualnia regulacje zawarte w Kodeksie karnym skarbowym do obecnych realiów społeczno-gospodarczych, m.in. poprzez dookreślenie sposobu powiązania kwalifikacji prawnej czynu zabronionego z wysokością minimalnego wynagrodzenia. Dotyczy to w szczególności kwalifikacji prawnej czynu zabronionego.
Zmiany przewidziane w omawianym projekcie nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego przewidują w szczególności:
1) Modyfikację przesłanek skuteczności instytucji czynnego żalu w postępowaniu karno-skarbowym - Celem instytucji czynnego żalu uregulowanej w art. 16 kks było uwolnienie od odpowiedzialności (karalności) tylko tych sprawców czynów zabronionych, którzy z własnej inicjatywy i z własnej woli, ujawnią nieprawidłowości zanim zrobi to uprawniony organ, bez względu na to, czy organem tym będzie organ ścigania czy też inny organ, uprawniony jednak do jej dokonywania. Po rozpoczęciu przez organ czynności służbowej czynny żal nie byłby możliwy.
2) Wprowadzenie możliwości zobowiązania przez sąd podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo do zwrotu nie tylko uzyskanych korzyści majątkowych, ale (w przypadku gdy np. korzyść ta została już skonsumowana) także równowartości osiągniętej przez niego korzyści majątkowej (art. 24 kks).
3) Rezygnacje z warunku wymagalności jako elementu hamującego postępowanie (art. 17 § 1 pkt 1 k.k.s.). Z punktu widzenia zasad racjonalności nie sposób czekać, aż zostanie wydana decyzja wymiarowa aby sprawca mógł skorzystać z instytucji czynnego żalu.
4) Rozszerzenie możliwości stosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, a także instytucji skazania bez rozprawy. Rezygnacja z wymogu, aby sprawca przestępstwa lub wykroczenia uiścił w całości należność publicznoprawną uszczuploną czynem zabronionym, jeżeli chce skorzystać z instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności lub instytucji skazania bez rozprawy powoduje, że wnioski w tym zakresie są rzadsze, niż można by oczekiwać. Zmiany te służą rozbiciu solidarności przestępczej. Mają spowodować, że sprawcy, którego rola w przestępstwie jest drugorzędna, a uzyskana korzyść niewielka, będzie skłonny współpracować z organami ścigania.
5) Rozszerzenie katalogu przypadków określonych w Kodeksie karnym skarbowym, gdy należy zniszczyć rzecz po orzeczeniu przez sąd przepadku (w tym również o zniszczenie urządzeń do produkcji wyrobów tytoniowych, suszu tytoniowego płynu do papierosów elektronicznych urządzenia i wyrobów nowatorskich oraz urządzeń do gier oraz automatów do gier). Zmiana ta podyktowana jest tym, że obecnie fakultatywne zarządzenie zniszczenia z art. 31 § 5 k.k.s. – przy orzeczeniu przepadku – jest dopuszczalne jedynie wówczas gdy ich sprzedaż jest niemożliwa, znacznie utrudniona lub nieuzasadniona, jak również wtedy, gdy przedmioty te nie odpowiadają określonym w odrębnych przepisach warunkom dopuszczenia do obrotu w kraju, co w praktyce ma miejsce w większości przypadków. Urządzenia do nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych nie nadają się do legalnej produkcji, a demontaż automatów do gier powoduje ich uszkodzenie, więc legalnie działające podmioty nie są zainteresowane ich kupnem.
6) Rozszerzenie katalogu przypadków, w których można orzec środek karny zakazu prowadzenia określonej działalności (art. 34 § 2 k.k.s.) o art. 62 § 2 k.k.s., art. 57 § 1a i art. 67a § 1 k.k.s., które to zachowania godzą w zasady prowadzenia działalności gospodarczej.
7) Wprowadzenie możliwości nadzwyczajnego obostrzenia kary w przypadkach przestępstw z art. 69b § 1 kks, tj. dokonanie wbrew przepisom ustawy dostawy wewnątrzwspólnotowej lub nabycia wewnątrzwspólnotowego wyrobów akcyzowych i art. 69c § 1 tj. przemieszczanie wyrobów akcyzowych z terytorium jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego przez terytorium kraju (wbrew obowiązkowi) bez uproszczonego dokumentu towarzyszącego albo dokumentu handlowego zastępującego uproszczony dokument towarzyszący albo bez wydruku e-AD z nadanym numerem referencyjnym albo innego dokumentu handlowego, w którym umieszczono numer referencyjny nadany e-AD w Systemie, albo dokumentu zastępującego e-AD, albo na podstawie tych dokumentów zawierających dane niezgodne ze stanem rzeczywistym (art. 38 § 2 pkt 1 k.k.s.).
8) Rezygnacja z warunku częściowego wykonania kary, jako przesłanki nadzwyczajnego obostrzenia kary w przypadkach tzw. recydywy skarbowej specjalnej (art. 37 § 1 pkt 4 k.k.s.).
9) Usunięcie art. 44 § 2 kks, stanowiącego, że karalność przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej ustaje także wówczas, gdy nastąpiło przedawnienie tej należności. Powyższa zmiana pozwoli na uniknięcie sytuacji, w których pomimo długiego okresu przedawnienia z k.k.s. czynów zabronionych o najwyższym zagrożeniu karnym (10 lat) z uwagi na ich wysoką szkodliwość społeczną, ze względu na instytucję przedawnienia zobowiązania podatkowego - dochodzi do skrócenia okresu przedawnienia czynów zabronionych do lat 5, czyli tak samo jak w przypadku czynów zagrożonych niższą karą (art. 44 § 5 k.k.s.).
10) Zmianę zasad przedłużenia okresu przedawnienia karalności na wzór art. 102 Kodeksu karnego, według którego przedłużenie tego okresu powoduje wszczęcie postępowania karnego „w sprawie”, a nie „przeciwko osobie”. Zmiana ta zrównuje sytuację prawną sprawców przestępstw skarbowych z sytuacją sprawców przestępstw pospolitych oraz przyczyni się do lepszej ochrony interesów finansowych budżetu państwa.
11) Rozszerzenie katalogu sytuacji w których orzekany będzie przepadek: towarów zakazanych lub objętych ograniczeniami – również w przypadkach nieumyślnego popełnienia czynu (np. nieumyślne nabycie tytoniu do palenia lub napojów alkoholowych) (art. 49 § 1 k.k.s.).
12) Wydłużenie okresu przedawnienia karalności wykroczeń skarbowych oraz modyfikacja zasad przedłużenia okresu przedawnienia karalności na wzór art. 102 Kodeksu karnego, według którego przedłużenie tego okresu powoduje wszczęcie postępowania karnego „w sprawie”, a nie „przeciwko osobie” (art. 51 k.k.s.).
13) Urealnienie (podwyższenie) wysokości sankcji jaka grozi za uporczywe niewpłacanie w terminie podatku. Obecnie górna granica kary grzywny za wykroczenie wynosi bowiem dwudziestokrotność minimalnego wynagrodzenia, po wprowadzeniu proponowanych zmian maksymalna wysokość grzywny w tym przypadku wynosiłaby do 720 stawek dziennych.
Dokonanie w art. 57 k.k.s. przepołowienia na przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe spowodowane jest tym, że kwoty niepłaconych podatków sięgają niekiedy setek tysięcy, a nawet milionów złotych. Penalizacją za przestępstwo skarbowe objęta byłaby sfera zachowań polegających na niewywiązywaniu się z obowiązków podatkowych w dość znacznej wysokości (powyżej pięćdziesięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia), co wymaga zastosowania odpowiednio surowej sankcji.
14) Zmiana w zakresie art. 106f kks dotyczącego niezgłoszenia przywozu do kraju albo wywozu za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych albo podania nieprawdy w tym zgłoszeniu, co dotychczas zagrożone było karą grzywny za wykroczenie skarbowe (a więc do wysokości dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia).
Zgodnie ze zmianami zaproponowanymi w zakresie art. 106f k.k.s., jeśli kwota niezgłoszona do granicznej kontroli dewizowej jest wyższa od małej wartości, to sprawca odpowiada za popełnienie przestępstwa skarbowego. Natomiast jeżeli jest równa lub niższa, to odpowiada jak za wykroczenie skarbowe. Objęcie artykułu 106f k.k.s. katalogiem czynów „przepołowionych” będzie miało pozytywny wpływ na realizację obowiązku dokonywania rzetelnych zgłoszeń dewizowych przez rezydentów i nierezydentów przy przekraczaniu granicy Unii 8 Europejskiej. Zagrożenie karą grzywny w wysokości do 720 stawek dziennych (za przestępstwo skarbowe) ma za zadanie zniechęcić osoby przewożące środki pieniężne od świadomego uchylania się od omawianego obowiązku.
15) Ustanowienie sankcji za udostępnienie środków lub nieruchomości do urządzania lub prowadzenia gry losowej, gry na automacie lub zakładu wzajemnego bez wymaganej koncesji lub zezwolenia (do 360 stawek dziennych a w wypadku mniejszej wagi – jak za wykroczenie skarbowe). Potrzeby praktyki wskazują, że uzasadnionym jest pociąganie do odpowiedzialności również osób, które udostępniają środki, a przede wszystkim powierzchnie różnych nieruchomości do urządzania lub prowadzenia nielegalnych gier hazardowych. W wielu przypadkach, w zależności od stanu faktycznego, można takim osobom przedstawić zarzuty współuczestnictwa w nielegalnym urządzaniu lub prowadzeniu gier hazardowych. Jednak w niektórych przypadkach takiego nielegalnego urządzania lub prowadzenia gier hazardowych, osoby, np. wynajmujące lokal lub nieruchomość, nie współdziałają na bieżąco w tej przestępczej aktywności, ograniczając się do wynajęcia określonej nieruchomości i jednocześnie posiadając wiedzę, że jest ona wykorzystywana do nielegalnej działalności (art. 107e k.k.s.).
16) Kompleksowe uregulowanie w Kodeksie karnym skarbowym kwestii pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach (art. 120a k.k.s.).
17) Wprowadzenie do Kodeksu karnego skarbowego trybu wyzbycia się prawa własności rzeczy zatrzymanych np. przy próbie przemytu ustanowionego jako tryb odrębny i niezależny od porzucenia rzeczy uregulowanego w Kodeksie cywilnym (art. 137a kks).
18) Inne zmiany mające na celu usprawnienie postępowania karnego skarbowego, jak również porządkujące i usuwające wątpliwości interpretacyjne.
Konsekwencją wprowadzenia do Kodeksu karnego skarbowego nowych przestępstw, a także uchylenia niektórych z nich jest konieczność dokonania zmian w art. 16 ust. 2 pkt 1, 3 i 4 w ustawie z dnia 28 października 2002 roku o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. z 2020 r, poz. 358). Ponadto projektowana ustawa przewiduje zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1950 z późn. zm.) w zakresie art. 107, które wynikają z praktyki stosowania tego przepisu
Kiedy nowe przepisy kks wejdą w życie? Przepisy przejściowe
Omawiany projekt ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do Sejmu w II kwartale 2022 roku. Nowelizacja ma wejść w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia. Zatem całkiem prawdopodobne, że nowe przepisy kks wejdą w życie jeszcze w 2022 roku.
Projekt nowelizacji kks zawiera też przepisy przejściowe.
Do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji stosować się ma przepisy kks o przedawnieniu w brzmieniu nadanym tą nowelizacją, chyba że termin przedawnienia już upłynął.
Do kar orzeczonych przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji stosować się ma przepisy kks i kodeksu karnego o zatarciu skazania w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, chyba że okres zatarcia już upłynął.
Czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji będą skuteczne, jeżeli dokonano ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych.
Przepisy kks w zakresie postępowania karnego skarbowego w brzmieniu nadanym omawianą nowelizacją będą (co do zasady) stosowane do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, z poniższymi wyjątkami.
Postępowania w przedmiocie zabezpieczenia i egzekucji środka karnego zwrotu korzyści majątkowej lub jej równowartości wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji będą się toczyć na podstawie przepisów dotychczasowych.
Postępowania sądowe zawieszone na podstawie art. 114a kks w brzmieniu dotychczasowym podejmuje się w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji, chyba że zachodzi inna podstawa zawieszenia postępowania.
Jeżeli pierwsze przesłuchanie interwenienta lub podmiotu, o którym mowa w art. 24 § 5 kks, nastąpiło przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji, sąd albo właściwy organ postępowania przygotowawczego niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji, będzie musiał pouczyć na piśmie interwenienta i podmiot, o którym mowa w art. 24 § 5 kks, o ich uprawnieniach i obowiązkach w postępowaniu karnym skarbowym.
Przepisu art. 171 pkt 3 kks (w brzmieniu nadanym omawianą nowelizacją - wprowadzenie zasady, że w sprawach prowadzonych w trybie w stosunku do nieobecnych, wydawanie wyroków nakazowych jest niedopuszczalne) nie będzie się stosować do wyroków nakazowych wydanych przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji.
Przepisu art. 185 § 1 kks (w brzmieniu nadanym omawianą nowelizacją - zmienione zasady zamiany kary grzywny na pracę społecznie użyteczną do 6 miesięcy) nie będzie się stosować do grzywien orzeczonych wyrokami, które uprawomocniły się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.
Przepis art. 13 omawianej nowelizacji zawiera ogólną zasadę, zgodnie z którą w razie wątpliwości, czy do postępowania karnego skarbowego stosować prawo dotychczasowe, czy przepisy kks zmienione przez omawianą nowelizację - trzeba stosować nowe przepisy.
Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw
oprac. Paweł Huczko