Osoby samotnie wychowujące dzieci a rozliczenie PIT w 2022 roku
Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek apelował w styczniu 2022 r. do ministra finansów Tadeusza Kościńskiego o zainicjowanie prac legislacyjnych w celu przywrócenia poprzedniej regulacji. Do Biura RPO masowo napływają skargi kolejnej grupy obywateli, która czuje się pokrzywdzona regulacjami "Polskiego Ładu" - tym razem są to osoby samotnie wychowujące dzieci.
Wejście w życie 1 stycznia 2022 r. reformy podatkowej (tzw. Polskiego Ładu) zlikwidowało przepisy przewidujące preferencyjne opodatkowanie dla osób samotnie wychowujących dzieci. Wcześniej możliwe było skorzystanie ze wspólnego rozliczenia podatkowego z dzieckiem przez osobę samotnie je wychowującą.
Do 31 grudnia 2021 r., na wniosek w rocznym zeznaniu podatkowym, osoba samotnie wychowująca dzieci mogła określić podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy swoich dochodów podlegających opodatkowaniu. W rezultacie podatek określany był w niższej wysokości w porównaniu z sytuacją, w której nie występowałaby tego rodzaju kumulacja. Te preferencyjne zasady opodatkowania wprowadzono jeszcze w latach 90.
Niekonsultowana zmiana przepisów
Zmiany tej początkowo nie było w projekcie "Polskiego Ładu". Dopiero w toku prac legislacyjnych w Sejmie niespodziewanie dodano poprawkę likwidującą dotychczasową opcję. W zamian wprowadzono zaś ulgę na dziecko dla samotnego rodzica w stałej kwocie 1500 zł.
Jako uzasadnienie wskazano, że pozostawienie dotychczasowych zasad rozliczeń, w powiązaniu z podniesieniem kwoty wolnej od podatku, oznacza, że samotni rodzice byliby faworyzowani względem małżeństw. Wskazywano również na ograniczanie zjawiska niezawierania małżeństw i brania rozwodów w celu optymalizacji podatkowej.
Zmiana nie podlegała żadnym konsultacjom. Świadczy to o jej przeprowadzeniu w dużym pośpiechu, bez odpowiednich analiz i oceny skutków regulacji. RPO wskazywał na to jeszcze w toku prac nad "Polskim Ładem". W wystąpieniu do Marszałka Senatu akcentował zasadność pozostawienia dotychczasowych rozwiązań dla samotnie wychowujących dzieci. Poprawki Senatu odrzucono.
Skargi i zarzuty samotnych rodziców
Skarżący wskazują na to, że zostali zaskoczeni tą nagłą zmianą, niekonsultowaną społecznie, wprowadzoną w ostatniej chwili. Czują się dotknięci i skrzywdzeni tym, że ustawodawca nie wziął pod uwagę okoliczności, że grupa osób samotnie wychowujących dzieci jest bardzo zróżnicowana. Są w niej także wdowy i wdowcy, osoby, które wyszły z tzw. małżeństw „przemocowych”, a także osoby samotnie opiekujące się dziećmi przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi. Niewątpliwie są to obywatele, którzy nie ze swojego wyboru, lecz ze względu na szczególne okoliczności, znaleźli się w trudnej życiowo sytuacji.
Według skarżących likwidacja preferencyjnego opodatkowania oznacza nierówne traktowanie rodzin niepełnych w porównaniu z osobami pozostającymi w małżeństwie, które mogą się wspólnie rozliczać. W konsekwencji sytuacja dziecka wychowywanego przez samotnego rodzica staje się gorsza niż wychowywanego przez obojga rodziców.
Samotni rodzice nie mogą zrozumieć, dlaczego odebrano im od dawna obowiązujący przywilej podatkowy, co w efekcie może zwiększać ich obciążenia. Traktują to także jako rodzaj „przemocy ekonomicznej” wobec najsłabszej grupy.
A nowa ulga 1500 zł w dobie wzrastającej inflacji nie rekompensuje straty wynikającej z likwidacji dotychczasowych zasad. Podkreślają, że często decydują się pracować więcej, aby zapewnić swoim dzieciom równy dostęp do możliwości kształcenia i rozwoju.
Sprzeciw Rzecznika Praw Obywatelskich
W myśl art. 71 ust. 1 Konstytucji państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej powinno uwzględniać dobro rodziny. A rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz.
Z tych wszystkich powodów RPO wyraża sprzeciw wobec likwidacji możliwości wspólnego rozliczenia się podatkowego dla osób samotnie wychowujących dzieci.
Zwrócił się do ministra finansów o ustosunkowanie się do zasygnalizowanych problemów. Prosi zwłaszcza o wyjaśnienie, czy w ramach prac prowadzonych przez resort finansów nad pierwotnym projektem "Polskiego Ładu" rozważano wprowadzenie nowych zasad rozliczeń dla osób samotnie wychowujących dzieci. Apeluje też o niezwłoczne zainicjowanie prac legislacyjnych w celu przywrócenia poprzedniej regulacji.
Kolejna nowelizacja przepisów ustawy o PIT przywróci wspólne rozliczenie z samotnie wychowywanym dzieckiem. Podwójne zastosowanie kwoty wolnej od podatku
Odpowiedź sekretarza stanu w MF Artura Sobonia z 29 kwietnia 2022 r.:
Z otrzymanej korespondencji wynika, że do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają pisma osób samotnie wychowujących dzieci, które w związku z wejściem w życie ustawy z 29 października 2021 r. czują się pokrzywdzone likwidacją preferencyjnego opodatkowania i zastąpieniem go ulgą dla osób samotnie wychowujących dzieci.
W związku z powyższym minister finansów został poproszony o wyjaśnienie, czy w ramach prac prowadzonych przez resort finansów nad projektem ustawy rozważane było wprowadzenie nowych zasad rozliczeń dla osób samotnie wychowujących dzieci. Dodatkowo wystosowany został apel o niezwłoczne zainicjowanie prac legislacyjnych zmierzających do przywrócenia regulacji, umożliwiającej korzystanie przez samotnych rodziców z preferencyjnych zasad opodatkowania.
Odnosząc się do tych zagadnień, uprzejmie informuję, że ustawa z dnia 29 października 2021 r. wprowadziła do ustawy PIT tzw. ulgę 1500 zł, która zastąpiła obowiązujące do 31 grudnia 2021 r. preferencyjne opodatkowanie dochodów osób samotnie wychowujących dzieci.
Jako, że została ona odebrana jako rozwiązanie niekorzystne i podatkowo dyskryminujące rodziny niepełne do Ministerstwa Finansów zgłaszano postulaty dotyczące przywrócenia preferencyjnego sposobu opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci.
Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, w Ministerstwie Finansów powstał projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, który realizuje te postulaty.
Projekt ten 22 kwietnia 2022 r. został przyjęty przez Radę Ministrów i przekazany do Sejmu RP. Przedłożenie rządowe zostało zawarte w druku sejmowym nr 2186.
Projekt ustawy przewiduje przywrócenie preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci, polegającego na obliczeniu podatku:
1) w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci – w przypadku gdy przynajmniej jedno z dzieci tej osoby ma orzeczoną niepełnosprawność na podstawie odrębnych przepisów,
2) jako iloczyn 1,5 oraz wysokości podatku obliczonego od dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci podzielonych przez 1,5 – w pozostałych przypadkach.
Dzięki takiemu sposobowi obliczenia podatku kwota wolna od podatku będzie realizowana dwukrotnie (60 000 zł), analogicznie jak przy wspólnym opodatkowaniu małżonków, w przypadku rodzica/opiekuna wychowującego samotnie przynajmniej jedno dziecko z niepełnosprawnością, a w pozostałych przypadkach nadal preferencyjnie przy uwzględnieniu 1,5 tej kwoty (45 000 zł).
Po wejściu w życie ustawy, podatnicy będą mogli również składać pracodawcom oświadczenie o zamiarze korzystania z preferencyjnego opodatkowania dochodów, co pozwoli na realizowanie dodatkowej kwoty wolnej już w trakcie roku.
Planuje się aby projektowane przepisy miały zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od dnia 1 stycznia 2022 r.
Jednocześnie konsekwencją przywrócenia preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci jest rezygnacja z tzw. ulgi 1500 zł.
Dodatkowo uprzejmie informuję, że projekt ustawy zawiera również inne korzystne rozwiązania podatkowe dedykowane osobom samotnie wychowującym dzieci oraz ich dzieciom. Do najważniejszych z nich należą:
- obniżenie stawki podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym przedziale skali podatkowej z 17% do 12% przy jednoczesnym utrzymaniu progu dochodowego w skali podatkowej na poziomie 120 000 zł oraz kwoty wolnej od podatku na poziomie 30 000 zł,
- nowelizacja art. 7 ust. 1 ustawy PIT. Na jej podstawie renty małoletnich dzieci, w tym renty rodzinne nie będą kumulowane z dochodami rodzica. Oznacza to, że świadczenia te będą korzystały z odrębnej kwoty wolnej od podatku, wynoszącej 30 000 zł,
- uchylenie obowiązku opłacania składki zdrowotnej od rent małoletnich dzieci,
- podwyższenie kwoty rocznych dochodów, które może uzyskać pełnoletnie (do ukończenia 25. roku życia) uczące się dziecko, warunkujące możliwość skorzystania przez rodzica z preferencyjnego opodatkowania dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, ze zwolnienia w ramach tzw. ulgi dla rodzin 4+, jak również z podatkowej ulgi na dzieci (ulgi prorodzinnej). W stosunku do 2021 r. kwota ta wzrasta z 3 089 zł do równowartości dwunastokrotności renty socjalnej według stanu na grudzień roku podatkowego (w 2022 r. do 16 061,28 zł). Istotne jest także to, że wraz ze wzrostem/waloryzacją kwoty renty socjalnej limit ten rokrocznie również będzie wzrastał.
Pismo RPO do ministra finansów z 19 stycznia 2022 r.
Odpowiedź ministra finansów z 29 kwietnia 2022 r.
Osoby sprawujące naprzemienną opiekę na dzieckiem nie są osobami samotnie wychowującymi dzieci - nie przysługuje więc im wspólne rozliczenie z dzieckiem
W odpowiedzi z 2 maja 2022 r. na interpelację poselską nr 32791, Piotr Patkowski, Podsekretarz Stanu stwierdził, że osoby sprawujące naprzemienną opiekę na dzieckiem trudno uznać za osoby samotnie wychowujące dzieci - zarówno w poprzednim stanie prawnym, jak i w świetle ww. projektu nowelizacji ustawy o PIT. Dlatego te osoby nie mogą wspólnie rozliczyć PIT z dzieckiem. Bowiem w ramach opieki naprzemiennej dziecko jest wychowywane w porozumieniu z drugim rodzicem, stąd żadnego z nich nie można uznać za osobę samotnie – czyli bez współudziału drugiego rodzica – wychowującą dziecko.
Odpowiadający na interpelację w imieniu ministra Finansów Patkowski uznał też, że wobec odmiennej sytuacji faktycznej brak jest uzasadnienia dla zrównania sytuacji podatkowej rodziców faktycznie wychowujących samotnie dzieci (np. wdów, wdowców) oraz rodziców żyjących w rozdzieleniu, ale mogących liczyć na pomoc w wychowaniu dziecka drugiego rodzica. Ich życiowa sytuacja jest bowiem całkowicie odmienna, co nie uzasadnia jednakowego prawnopodatkowego traktowania. Wskazał też, że na podstawie art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego. Zatem w takim przypadku świadczenie wychowawcze przysługuje obydwojgu rodzicom, podlega jedynie podziałowi.
Stąd i z tej regulacji wynika (zdaniem resortu finansów), że w takiej sytuacji rodzice faktycznie wychowują swoje dziecko i żadnego z nich nie można zatem uznać za osobę samotnie wychowującą dzieci.
oprac. Paweł Huczko