Wspomniane wnioski wpisują się w kontekst utworzonej przez Komisję w marcu grupy zadaniowej „Freeze and Seize”.
Uznanie naruszania unijnych środków ograniczających za przestępstwo unijne
Po pierwsze, Komisja Europejska proponuje dopisanie naruszania unijnych środków ograniczających do wykazu przestępstw unijnych. Pozwoli to na stworzenie wspólnego standardu w kwestii przestępstw oraz kar na terenie całej UE. Te wspólne unijne zasady ułatwiłyby z kolei prowadzenie postępowań przygotowawczych w przypadkach naruszenia środków ograniczających we wszystkich państwach członkowskich, a następnie wnoszenie oskarżenia i nakładanie kar.
Naruszenie środków ograniczających spełnia warunki określone w art. 83 ust. 1 TFUE, ponieważ jest uznawane za przestępstwo w większości państw członkowskich. Jest to również szczególnie poważne przestępstwo, ponieważ może utrwalać zagrożenia dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz ma jasny kontekst transgraniczny, który wymaga wspólnej reakcji na poziomie unijnym i globalnym.
Wraz z wnioskiem, w komunikacie z załącznikiem, Komisja przedstawia również, jak mogłaby wyglądać przyszła dyrektywa w sprawie sankcji karnych. Do potencjalnych przestępstw można by zaliczyć: udział w działaniach lub czynnościach, których celem jest bezpośrednie lub pośrednie obejście środków ograniczających, w tym ukrywanie aktywów; niezamrożenie środków należących do wyznaczonej osoby fizycznej/wyznaczonego podmiotu, znajdujących się w ich posiadaniu lub kontrolowanych przez nich; udział w wymianie handlowej, np. import lub eksport towarów objętych zakazem handlu.
Po osiągnięciu przez państwa członkowskie UE porozumienia w sprawie inicjatywy Komisji dotyczącej rozszerzenia wykazu przestępstw unijnych Komisja przedstawi wniosek ustawodawczy w oparciu o dołączony komunikat i załącznik.
Zaostrzenie przepisów unijnych dotyczących odzyskiwania i konfiskaty mienia poprzez rozszerzenie na unijne środki ograniczające
Po drugie, Komisja przedstawia wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie odzyskiwania i konfiskaty mienia. Jej głównym celem jest zapewnienie, by przestępstwa nie były opłacalne, poprzez pozbawienie przestępców nieuczciwie uzyskanych korzyści oraz ograniczenie ich zdolności do popełniania kolejnych przestępstw. Zaproponowane przepisy będą miały również zastosowanie do naruszania środków ograniczających, co pozwoli zapewnić skuteczne śledzenie, zamrażanie i konfiskowanie dochodów uzyskanych w drodze naruszania środków ograniczających, jak i zarządzanie takimi dochodami.
Przedstawiony wniosek uaktualnia unijne przepisy dotyczące odzyskiwania mienia m.in. poprzez:
- rozszerzenie mandatu biur ds. odzyskiwania mienia, tak by mogły one szybko śledzić i identyfikować aktywa osób fizycznych i podmiotów objętych unijnymi środkami ograniczającymi. Uprawnienia te będą miały również zastosowanie do mienia pochodzącego z przestępstwa i będą obejmowały natychmiastowe zabezpieczenie mienia w przypadku, gdy istnieje ryzyko, że mogłoby ono zniknąć;
- poszerzenie puli przestępstw, w przypadku których możliwa jest konfiskata mienia, w tym o naruszenie unijnych środków ograniczających – po przyjęciu wniosku Komisji w sprawie rozszerzenia wykazu przestępstw unijnych;
- utworzenie biur ds. odzyskiwania mienia we wszystkich państwach członkowskich UE w celu zadbania o to, by zabezpieczone mienie nie straciło na wartości oraz umożliwienie sprzedaży zabezpieczonego mienia, które mogłoby w łatwy sposób ulec amortyzacji lub które jest kosztowne w utrzymaniu.
Wiceprzewodnicząca do spraw wartości i przejrzystości, Věra Jourová: Unijne sankcje muszą być respektowane, a tych, którzy próbują je obejść, należy ukarać. Naruszenie unijnych sankcji jest poważnym przestępstwem i musi spotkać się z poważnymi konsekwencjami. By to zapewnić, potrzebujemy ogólnounijnych przepisów. Stajemy w obronie naszych wartości jako Unia i musimy dopilnować, by ci, którzy napędzają wojenną maszynę Putina, za to zapłacili.
Komisarz do spraw wymiaru sprawiedliwości i konsumentów, Didier Reynders: Musimy dopilnować, żeby osoby czy przedsiębiorstwa, które obchodzą unijne środki ograniczające, zostały pociągnięte do odpowiedzialności. Takie działania są przestępstwem, które powinno być stanowczo karane w całej UE. Obecne rozbieżności w prawnych definicjach naruszenia środków ograniczających i sankcjach karnych mogą nadal prowadzić do bezkarności. Czas uszczelnić luki w prawie i wyposażyć organy wymiaru sprawiedliwości w odpowiednie narzędzia do ścigania w sprawach o naruszenie unijnych środków ograniczających.
Komisarz do spraw wewnętrznych, Ylva Johansson: Szefowie grup przestępczych kupują sobie milczenie i lojalność poprzez zastraszanie. Ich chciwość oznacza jednak zazwyczaj prowadzenie ekstrawaganckiego stylu życia, a to zawsze wiąże się z zostawianiem śladów. Komisja Europejska proponuje dzisiaj nowe narzędzia do zwalczania przestępczości zorganizowanej, opierające się na podążaniu w ślad za aktywami. Wspomniany wniosek pozwala pracownikom biur ds. odzyskiwania mienia na śledzenie i zamrażanie aktywów – śledzenie, gdzie aktywa są ulokowane oraz wydanie nakazu natychmiastowego zabezpieczenia mienia. Śledzenie pozwala ustalić, gdzie aktywa się znajdują, a ich natychmiastowe zabezpieczenie daje wymiarowi sprawiedliwości czas na podjęcie działań. Nowo zaproponowane przepisy obejmą nowe rodzaje przestępstw, w tym nielegalny handel bronią palną i wymuszenie o wartości do 50 miliardów. Wniosek Komisji zakłada również ściganie nielegalnego wzbogacenia. Osoby stojące na czele grup przestępczych również będą ścigane. Wreszcie kryminalizacja naruszenia sankcji oznacza szybszą reakcję na działania oszustów.
Czym są unijne środki ograniczające?
Środki ograniczające (potocznie zwane sankcjami) odgrywają kluczową rolę w obronie bezpieczeństwa międzynarodowego oraz promowaniu praw człowieka. Do takich środków zalicza się zabezpieczenie mienia, zakaz wjazdu na terytorium Unii Europejskiej, ograniczenia przywozowe i wywozowe, restrykcje w zakresie bankowości i innych usług. Obecnie w UE działa ponad 40 systemów środków ograniczających, a przepisy penalizujące naruszanie tych środków różnią się w poszczególnych państwach członkowskich.
Środki ograniczające wobec podmiotów rosyjskich i białoruskich
Unia przyjęła pakiet środków ograniczających wymierzonych w osoby fizyczne i przedsiębiorstwa z Rosji i Białorusi, a także środki sektorowe, z których część sięga 2014 roku. Na przykładzie wdrażania unijnych środków ograniczających w reakcji na atak Rosji na Ukrainę widać, jak skomplikowana jest identyfikacja aktywów należących do oligarchów, którzy ukrywają je w różnych jurysdykcjach, wykorzystując złożone struktury prawne i finansowe. Niekonsekwentne egzekwowanie środków ograniczających podkopuje zdolność Unii do mówienia jednym głosem.
Grupa „Freeze and Seize”
W celu wzmocnienia koordynacji na poziomie unijnym w zakresie egzekwowania tych środków ograniczających Komisja utworzyła grupę zadaniową „Freeze and Seize”. Poza zapewnieniem koordynacji pomiędzy państwami członkowskimi jej zadaniem jest również badanie wzajemnych zależności między środkami ograniczającymi a środkami prawa karnego. Do tej pory państwa członkowskie zgłosiły zabezpieczenie mienia o wartości 9,89 miliarda euro i zablokowały transakcje opiewające na 196 miliardów euro. 11 kwietnia Europol, we współpracy z państwami członkowskimi, Eurojustem i Frontexem, rozpoczął operację „Oscar” celem wsparcia dochodzeń finansowych i postępowań przygotowawczych dotyczących mienia pochodzącego z przestępstwa i należącego do osób fizycznych lub podmiotów prawnych objętych sankcjami UE.
Egzekucja środków ograniczających
Środki ograniczające są skuteczne tylko wtedy, gdy są systematycznie i w pełni egzekwowane, a ich naruszanie jest karane. Państwa członkowskie zostały już zobowiązane do wprowadzenia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar za naruszanie środków ograniczających. Niektóre państwa członkowskie stosują jednak znacznie szersze definicje, podczas gdy w innych obowiązują bardziej szczegółowe przepisy. W części z nich naruszenie środków ograniczających jest przestępstwem administracyjnym i karnym, w części tylko przestępstwem karnym, a w jeszcze innych naruszenie środków ograniczających skutkuje obecnie tylko karą administracyjną. Taka mozaika umożliwia osobom objętym środkami ograniczającymi obejście sankcji.
Strategia UE w zakresie bezpieczeństwa
Komisja opublikowała 25 maja 2022 r. również sprawozdanie z postępu prac nad wdrożeniem strategii UE w zakresie bezpieczeństwa, w którym podkreślono zagrożenia dla bezpieczeństwa wynikające z niczym niesprowokowanego i nieuzasadnionego wypowiedzenia wojny Ukrainie przez Rosję. W sprawozdaniu podkreślono potrzebę skoordynowanego podejścia UE w wielu kwestiach oraz zaznaczono, że walka z przestępczością zorganizowaną jest jednym z priorytetów UE na drodze ku unii bezpieczeństwa dla wszystkich.
Więcej informacji:
Postępy w realizacji dyrektywy w sprawie sankcji karnych za naruszenie prawa UE w zakresie środków ograniczających
Odzyskiwanie i konfiskata mienia
Wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie odzyskiwania i konfiskaty mienia
Unijna strategia zwalczania przestępczości zorganizowanej 2021–2025