Działalność gospodarcza małoletniego – zmiany od 1 października 2024 r.

Zmiany te przewiduje projekt (z 13 kwietnia 2023 r.) ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ulepszenia środowiska prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorców, przygotowany w Ministerstwie Rozwoju i Technologii. Projekt ten ma zostać w II kwartale 2023 roku przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do prac legislacyjnych w Sejmie.

Działalność gospodarcza małoletniego - aktualny stan prawny. Kim jest małoletni?

Jak stanowi art. 10 § 1 kodeksu cywilnego (kc) pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście. Przed ukończeniem 18. lat mamy do czynienia z małoletnimi. Przy czym w myśl art. 10 § 2 kodeksu cywilnego przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. 

Co istotne, dopiero z chwilą uzyskania pełnoletności nabywa się pełną zdolność do czynności prawnych (zob. art. 11 kc), czyli zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw (czyli np. do zawierania umów). 

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie (zob. art. 13 kc). Natomiast ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo (zob. art. 15 kc). Co do zasady (z wyjątkami przewidzianymi w ustawie), do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (zob. art. 17 kc). 

Na podstawie art. 18 kc:  
1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych (np. przez małoletniego) bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. 
2. Małoletni, tak jak każda osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych – czyli po uzyskaniu pełnoletności.
3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. 

Warto zwrócić też uwagę na art. 19 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych (np. małoletni) dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna. 

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych (np. małoletni) może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (zob. art. 20 kc). Ponadto osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych (np. małoletni) może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi (zob. art. 21 kc). 
Na podstawie ww. przepisów co do zasady istnieje obecnie prawna możliwość wykonywania działalności gospodarczej przez osoby małoletnie, nieposiadające zdolności do czynności prawnych albo posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ale w takich przypadkach działalność gospodarcza jest prowadzona w imieniu małoletniego, przy pomocy innych osób: przedstawicieli ustawowych (np. rodziców), pełnomocników itp. 

Większość ekspertów i przedstawicieli nauki prawa cywilnego opowiada się za dopuszczeniem małoletnich do prowadzenia działalności gospodarczej, przy zastosowaniu dostępnych w prawie instytucji reprezentacji. 

Ale zdaniem autorów ww. projektu zbyt rygorystyczny wydaje się wymóg, aby czynności prawne w zakresie działalności gospodarczej osoby nieposiadające pełnej zdolności do czynności prawnych musiały w każdym przypadku dokonywać za pośrednictwem albo zgodą przedstawiciela. Zdaniem ekspertów MRiT zaburza to płynność i przejrzystość prowadzonego biznesu, w szczególności gdy działalność gospodarcza dotyczy osobistych aktywności małoletnich, np. działalności sportowej i artystycznej.
Ponadto - jak wskazuje się w uzasadnieniu omawianego projektu – zdarzają się przypadki prób fikcyjnego rejestrowania firm na osoby małoletnie (często przez ich rodziców) w celu ominięcia przepisów. Stanowią one patologię życia społecznego, którą należy jednoznacznie wyeliminować.  

Zmiany w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej przez małoletnich

Dlatego w omawianym projekcie z 13 kwietnia ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ulepszenia środowiska prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorców, proponuje się nowe zasady rozpoczynania i wykonywania działalności gospodarczej przez osoby małoletnie poprzez:

1) wprowadzenie wymogu uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej osobiście albo przez przedstawiciela, 
2) umożliwienie dokonywania czynności prawnych w ramach działalności gospodarczej przez osoby nieposiadające pełnej zdolności do czynności prawnych oraz 
3) ujawniania we wpisie przedsiębiorcy w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej informacji o małoletnim przedsiębiorcy oraz postanowieniach sądu opiekuńczego o zezwoleniu, zakazie albo ograniczeniu małoletniemu działalności gospodarczej. 

Te nowe przepisy będą dotyczyć małoletnich, którzy chcą rozpocząć działalność gospodarczą, nabyli przedsiębiorstwo w wyniku dziedziczenia (zapisu windykacyjnego) albo stali się wspólnikami spółki cywilnej jako spadkobiercy wchodzący do spółki w miejsce zmarłego wspólnika, a także innych osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, którzy nie mogą dokonywać czynności prawnych jako przedsiębiorcy samodzielnie albo utracili taką możliwość. 
Jak wskazują autorzy projektu, co do zasady małoletni powinni mieć możliwość wykonywania działalności gospodarczej, w ramach której ich interesy ani interesy innych osób nie doznają uszczerbku z powodu braku albo ograniczonej zdolności do czynności prawnych.

Zmiany w kodeksie cywilnym

Nowe (projektowane) przepisy kodeksu cywilnego dot. wykonywania działalności gospodarczej przez małoletnich:

W art. 14 dodany ma zostać § 3 w brzmieniu: 
„§ 3. Czynność prawna dotycząca działalności gospodarczej lub zawodowej dokonana przez małoletniego przedsiębiorcę, który nie ma zdolności do czynności prawnych i posiada zezwolenie sądu opiekuńczego na wykonywanie działalności osobiście, jest ważna, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.”; 

Po art. 21 dodane mają zostać art. 21¹ i art. 21² w brzmieniu:
„Art. 21¹. Małoletni przedsiębiorca, który ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, może bez zgody przedstawiciela ustawowego dokonać czynności prawnych dotyczących działalności gospodarczej lub zawodowej, jeżeli posiada zezwolenie sądu opiekuńczego na wykonywanie działalności osobiście.
Art. 21². W przypadku gdy działalność gospodarcza lub zawodowa sprzeciwia się dobru małoletniego przedsiębiorcy, sąd opiekuńczy może zakazać tej działalności albo ją ograniczyć.”.

Nowy § 3 w art. 14 kodeksu cywilnego jest wyjątkiem od zasady nieważności czynności prawnych osób nieposiadających zdolności do czynności prawnych – ale ten wyjątek podlega uprzedniej kontroli sądu opiekuńczego, który dokona oceny zasadności dopuszczenia możliwości wykonywania danego rodzaju działalności gospodarczej osobiście przez małoletniego. Ten nowy przepis– jak podkreślają autorzy projektu - odnosi się jedynie do utrzymania ważności samej czynności prawnej, nie zmienia natomiast statusu takiej osoby w zakresie ogólnej zdolności do czynności prawnych.

Również małoletni przedsiębiorca, który ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, będzie mógł dokonywać czynności prawnych dotyczących działalności gospodarczej lub zawodowej bez zgody przedstawiciela ustawowego (np. rodzica), o ile małoletni posiada zezwolenie sądu opiekuńczego na wykonywanie działalności osobiście. Sąd opiekuńczy uzyska jednocześnie kompetencję do zakazania albo ograniczenia działalności gospodarczej małoletniemu, gdy działalność ta sprzeciwia się dobru małoletniego.

Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego

Zasady prowadzenia działalności gospodarczej przez małoletnich zostaną też uregulowane w nowych przepisach kodeksu postępowania cywilnego.

W art. 573 w § 1 ma zostać dodane się zdanie drugie w brzmieniu: 
„Osoba pozostająca pod władzą rodzicielską albo opieką, która nie ma zdolności do czynności prawnych, ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby w sprawie z zakresu działalności gospodarczej osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej.”;

W aktualnym stanie prawnym osoby nieposiadające pełnej zdolności do czynności prawnych (np. małoletni) muszą być reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego w każdej sprawie. 

W tytule II Przepisy dla poszczególnych rodzajów spraw kodeksu postępowania cywilnego w dziale II Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli w rozdziale 2 Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze proponuje się dodać oddział regulujący sprawy z zakresu działalności gospodarczej osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych (nowe art. 598²³ - art. 598²⁶). 

Wniosek o zezwolenie sądu opiekuńczego na podjęcie działalności gospodarczej będzie mógł złożyć małoletni albo jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic), kurator lub opiekun. Wniosek o orzeczenie przez sąd opiekuńczy zakazu albo ograniczenia podjęcia lub wykonywania działalności gospodarczej małoletniemu albo osobie pełnoletniej, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, będzie mógł złożyć natomiast przedstawiciel ustawowy, kurator, opiekun lub osoba, która ma w tym interes prawny.

Sąd opiekuńczy w sprawach z zakresu działalności gospodarczej dotyczących osoby małoletniego dziecka będzie miał obowiązek ustalić przede wszystkim stopień rozwoju umysłowego, stan zdrowia i stopień dojrzałości małoletniego dziecka. W sprawach z zakresu działalności gospodarczej dotyczących innej osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych sąd opiekuńczy będzie natomiast ustalał przede wszystkim stopień rozwoju umysłowego i stan zdrowia tej osoby.

Zezwolenie na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej będzie mogło być wydane, o ile  nie sprzeciwia się to dobru małoletniego oraz stopień rozwoju umysłowego, stan zdrowia i stopień dojrzałości małoletniego będzie pozwalał na wykonanie działalności osobiście. 

Z ważnych powodów sąd opiekuńczy będzie mógł zezwolić także na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej przez małoletniego, który będzie musiał być reprezentowany w ramach tej działalności przez przedstawiciela ustawowego, kuratora albo opiekuna. W szczególności będzie to dotyczyć przypadków, gdy małoletni odziedziczy przedsiębiorstwo albo stanie się wspólnikiem spółki cywilnej w miejsce zmarłego wspólnika. 

Sąd opiekuńczy:
- stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości małoletniego będzie uwzględniał jego zdanie i rozsądne życzenia w zakresie podjęcia lub wykonywania działalności gospodarczej;
- zezwalając, ograniczając albo zakazując podjęcia lub wykonywania działalności gospodarczej małoletniemu dziecku w postanowieniu będzie wskazywał przedmiot wykonywanej, ograniczonej albo zakazanej działalności gospodarczej, według Polskiej Klasyfikacji Działalności na poziomie podklasy – ma to na celu wyeliminowanie sytuacji, gdyby faktycznie wykonywana działalność miała wykraczać poza zakres, który został dopuszczony przez sąd.

Zmiany w Prawie przedsiębiorców

W ustawie z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców w art. 17 dodane mają zostać ust. 4 i 5 w brzmieniu: 

„4. Małoletni nie może bez zezwolenia sądu opiekuńczego podjąć działalności gospodarczej.
5. Sąd opiekuńczy może zakazać albo ograniczyć małoletniemu albo osobie pełnoletniej, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej, w przypadku gdy działalność ta sprzeciwia się dobru tej osoby.”;

Zmiany w ustawie o CEIDG

Zmiany odnośnie działalności gospodarczej małoletnich zajdą także w ustawie z 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy. W tym celu proponuje się: 

1) uchylić art. 5 ust. 2 pkt 3 dotyczący przedstawiciela ustawowego i zastąpić tę regulację szczegółową regulacją spójną z wprowadzanymi zmianami w zakresie ujawniania we wpisie danych o małoletnim przedsiębiorcy;

W szczególności w art. 8 ustawy o CEIDG dodana mają zostać nowe ust. 9 i 10 w brzmieniu:

„9. Małoletni, wraz z wnioskiem o wpis do CEIDG składanym w sposób, o którym mowa w ust. 2, przekazuje oryginał zezwolenia sądu opiekuńczego na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej albo jego notarialnie lub urzędowo uwierzytelnioną kopię. W przypadku wniosku o wpis do CEIDG składanego przez małoletniego w sposób, o którym mowa w ust. 1, dokument ten dołącza w postaci elektronicznej opatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP albo podpisuje w inny sposób akceptowany przez system CEIDG, umożliwiający jednoznaczną identyfikację osoby przesyłającej dokument, czas jego przesyłania oraz zapewniający integralność danych zawartych w dokumencie. 

10. Małoletni składając wniosek o wpis do CEIDG jest obowiązany do wskazania przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej według Polskiej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej w zakresie zgodnym z zezwoleniem sądu opiekuńczego na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej.”

2) dodać przepis, na podstawie którego wniosek małoletniego, który nie posiada zezwolenia sądu opiekuńczego na podjęcie działalności gospodarczej lub wykonywanie działalności gospodarczej we wnioskowanym przedmiocie działalności gospodarczej określonym według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) nie będzie uznawany za niepoprawny i może zostać pozostawiony bez rozpatrzenia; 

3) w art. 14 w ust. 2  i w art. 15 wprowadzić korekty odesłań w związku z dodawanymi przepisami w art. 8;

4) określić katalog informacji, które CEIDG będzie udostępniać, tj. informacje o: postanowieniach sądu opiekuńczego w przedmiocie zezwolenia na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej przez osobę małoletnią; uchyleniu postanowienia sądu opiekuńczego w przedmiocie zezwolenia na  podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej przez osobę małoletnią, zmianie postanowienia sądu opiekuńczego, w którym dokonano zmiany określonej treści, na którą zostało wydane zezwolenie na podjęcie i wykonywanie działalności gospodarczej przez osobę małoletnią. Informacje te będą obejmować: datę wydania postanowienia, datę uprawomocnienia się postanowienia, sygnaturę sprawy, nazwę sądu, zakres rozstrzygnięcia, dane przedstawiciela ustawowego, kuratora albo opiekuna małoletniego, o którym mowa w art. 17 ust. 4 i 5 Pp, jeżeli bez jego zgody małoletni nie może dokonywać czynności prawnych dotyczących działalności gospodarczej.

5) dodać przepis umożliwiający wykreślenie wpisu małoletniego w przypadku wpisania danych niezgodnych z zezwoleniem sądu opiekuńczego na podjęcie działalności gospodarczej lub wykonywanie działalności gospodarczej oraz przepis obligujący organy administracji publicznej oraz sądy, które posiadają informacje o utracie uprawnień przez małoletniego do wykonywania działalności gospodarczej, do przekazywania ich ministrowi właściwemu do spraw gospodarki za pośrednictwem formularza dostępnego na stronie internetowej CEIDG niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania informacji. Wykreślenie małoletniego przedsiębiorcy z CEIDG nastąpi niezwłocznie po przekazaniu przez sąd opiekuńczy informacji, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia dokonania zgłoszenia.

Zmiany w art. 23 ust. 3 pkt 2a i 3a oraz art. 30 ust. 5-5b wynikają z potrzeby dostosowania wpisów w CEIDG do zmian w ustawie o zarządzie sukcesyjnym w zakresie instytucji przedłużenia zarządu sukcesyjnego przez sąd.

Kiedy zmiany dot. działalności gospodarczej małoletnich wejdą w życie?

Większość przepisów omawianej nowelizacji mają wejść w życie 1 stycznia 2024 roku. Ale zmiany dot. wykonywania działalności gospodarczej przez małoletnich będą obowiązywać dopiero od 1 października 2024 r. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, inny termin wejścia w życie przepisów dotyczących możliwości wykonywania działalności gospodarczej przez osoby wynika z dużego zakresu zmian, co powoduje konieczność wprowadzenia modyfikacji w formularzu CEIDG-1, a także dostosowaniem systemu teleinformatycznego Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Oprac. Paweł Huczko