Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał 25 maja 2023 r. wyrok w polskiej sprawie (C-114/22) dotyczącej kwestionowania prawa do odliczenia VAT na podstawie pozorności czynności. Sprawa dotyczyła transakcji sprzedaży znaków towarowych i odliczenia podatku naliczonego w tym zakresie.
Organ podatkowy powołał się na art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT wykluczającego odliczenie VAT z faktur potwierdzających czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych czynności. Odmowę odliczenia VAT argumentował nieważnością czynności z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego wynikającą z art. 58 KC. Z kolei organ odwoławczy podzielił pogląd odmawiający odliczenia, ale w oparciu o inną podstawę prawną – art. 83 KC i pozorność czynności.
TSUE o przesłankach kwestionowania odliczenia VAT
Trybunał przypomniał, że prawo do odliczenia jest immanentną cechą VAT, a jego ograniczenie jest możliwe wyłącznie przewidzianymi w przepisach materialnymi i formalnymi przesłankami. W tym zakresie wymienił przede wszystkim status podatnika (zarówno po stronie sprzedawcy, jak i nabywcy) oraz wykorzystywanie zakupów do własnych czynności opodatkowanych.
Ponadto, podkreślił kwestię wymagalności podatku, która ma bezpośredni związek z terminami odliczenia. Niemniej jednak pośrednio również wpływa na istnienie prawa do odliczenia VAT jako takiego. Podatek staje się bowiem wymagalny w momencie dostawy towarów lub wykonania usługi. W sytuacji, gdy transakcja w ogóle nie miała miejsca, trudno mówić o wymagalności podatku.
W tym miejscu powołał się na wypracowane już orzecznictwo TSUE, z którego wynika uzależnienie odliczenia od udowodnienia przez podatnika, że transakcja miała faktycznie miejsce, a nie była pozorna. Wspomniał również o licznych wyrokach dotyczących odmowy prawa do odliczenia w przypadku wykazania oszustwa lub nadużycia. Oczywiście, jak zaznaczył, badanie dowodowe w sprawie powinno się odbywać się zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi poprzez całościową ocenę sytuacji. Sąd krajowy powinien ocenić, czy transakcja miała miejsce, w ramach takiej oceny może żądać od podatnika przedstawienia dowodów faktycznego dokonania transakcji.
Trybunał uznał jednak, że organy podatkowe nie mogą wywodzić pozorności czynności z krajowego prawa cywilnego i bez ustalenia obiektywnych okoliczności transakcji wskazujących na znamiona pozorności, oszustwa czy nadużycia. Powyższy wyrok nie stoi w sprzeczności z dotychczasową linią orzeczniczą TSUE. Trybunał zaznaczył jedynie, że powinny zostać zbadane przesłanki wynikające z unijnych przepisów w zakresie ww. podstaw do odmowy odliczenia i czy w oparciu o te przesłanki nadal istnieje możliwość kwestionowania odliczenia.
Jak uchronić się przed zarzutem pozorności?
W praktyce trzeba pamiętać, że szczególnie narażone na kwestionowanie przez organy podatkowe mogą być świadczenia o charakterze niematerialnym, jak usługi marketingowe czy doradcze, jak również wszelakie transakcje transgraniczne.
W zakresie transakcji towarowych kluczowe jest dochowanie należytej staranności, której przesłanki niestety nie są regulowane przez przepisy. Wskazówkę mogą stanowić informacje zamieszczone na stronie Ministerstwa Finansów w tym zakresie, w tym m.in. dokument o metodyce w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych.
Warto jednak dysponować procedurami wewnętrznymi, które w szczególności regulowałyby zasady weryfikacji transakcji przez pracowników, a jednocześnie pozwalałyby na uniknięcie odpowiedzialności osób zarządzającym za błąd w nadzorze.
Małgorzata Łodzińska-Tchórznicka, Senior Associate w ENODO
Źródło: Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 25 maja 2023 r. w sprawie C‑114/22, mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Naczelny Sąd Administracyjny (Polska) postanowieniem z dnia 23 listopada 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 18 lutego 2022 r., w postępowaniu: Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Warszawie przeciwko W. sp. z o.o..