Składki ZUS 2023. Odliczenie 450 zł od podstawy wymiaru składek za posiłki dla pracowników (także bony żywieniowe, talony i karty przedpłacone)

Tak wynika z projektu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej opublikowanego 3 lipca 2023 r. Projekt ten przewiduje zmianę rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 728) - zwanego dalej "rozporządzeniem".

450 zł odliczenia od podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowej za posiłki dla pracowników

Omawiany projekt przewiduje zmianę § 2 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia i podwyższenie kwoty wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w odniesieniu do kwoty wartości finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 450 zł. Aktualnie limit ten wynosi 300 zł.

Wynika to także ze stosowanej od lat wykładni ww. przepisu, że zwolnione z podstawy wymiaru składek są wartości:

• gotowych posiłków oraz przetworzonych produktów żywnościowych, które nadają się do bezpośredniego spożycia, 
• kuponów, talonów i bonów żywieniowych, które uprawniają do nabycia wyłącznie posiłku lub przetworzonych produktów żywnościowych w placówkach gastronomicznych, tj. restauracjach, barach, stołówkach czy innych punktach gastronomicznych, co wprost zapisano w projektowanym przepisie. Zaproponowano dodatkowo zwolnienie na analogicznych zasadach kart przedpłaconych. 

Przeliczanie kwot stanowiących podstawę wymiaru składek z waluty EUR na PLN

Projekt przewiduję też zmianę § 4 rozporządzenia odnośnie sposobu przeliczania kwot stanowiących podstawę wymiaru składek z waluty EUR na PLN. Przedmiotowa zmiana wynika z konieczności realizacji informacji Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli pn. „Ochrona praw pracowników delegowanych z Polski do państw UE w zakresie transferu składek na ubezpieczenie społeczne naliczanych przez zagraniczne kasy urlopowe m.in. przy wypłatach ekwiwalentów za niewykorzystany urlop”. 

Zgodnie z aktualnym brzmieniem § 4 rozporządzenia, stanowiące podstawę wymiaru składek przychody pracownika osiągane w walutach obcych przelicza się na złote w sposób przyjęty w przepisach ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2647, z późn. zm.).
Na podstawie art. 11a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przychody w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu. 

Regulacja wypełnia swoją funkcję w przypadku pracowniczych przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek uzyskiwanych od pracodawców, którzy są płatnikami składek. W takich przypadkach płatnicy składek mają wiedzę o dacie uzyskania przychodu przez pracownika w walucie obcej, a co za tym idzie o tym jaka data kursu waluty obcej powinna zostać przyjęta przy przeliczeniu tego wynagrodzenia na złote. Płatnicy składek wypłacający środki na rzecz pracowników mają możliwość ustalenia momentu uzyskania przychodu przez pracowników (tj. postawienia środków do dyspozycji pracownika) zarówno w obrocie gotówkowym, jak i bezgotówkowym biorąc pod uwagę znajomość krajowych zasad rozliczeń bankowych.

Zastosowanie tej zasady nie jest jednak możliwe do zrealizowania w praktyce, gdy pracownik uzyskuje przychód w walucie obcej, który stanowi podstawę wymiaru składek, od podmiotów niebędących płatnikami składek, np. od zagranicznych kas urlopowych, tytułem świadczeń urlopowych i ekwiwalentów za niewykorzystany urlop. Dotyczy to m.in. wypłat otrzymywanych już po zakończeniu stosunku pracy od austriackiej – BUAK i niemieckiej SOKA-BAU ULAK kasy urlopowej. W Austrii i Niemczech składki od świadczeń urlopowych i ekwiwalentów pobierają oraz gromadzą tzw. kasy urlopowe. Takie instytucje finansowe funkcjonują w niektórych państwach UE, a pracodawcy, w szczególności z branży budowlanej, zobowiązani są odprowadzać do nich składki urlopowe za swoich pracowników. Obowiązek przynależności do kasy urlopowej nie dotyczy pracowników, którzy należą do kasy urlopowej w swoim kraju. W Polsce nie funkcjonują kasy urlopowe i dlatego dla polskich pracowników delegowanych do pracy np. w Austrii i Niemczech, przynależność do kasy urlopowej jest obligatoryjna. 

Podmioty te na mocy zawartych porozumień z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych przekazują bezpośrednio środki na należne składki. W takim przypadku to Zakład przejmuje zadanie płatnika składek w zakresie przeliczenia uzyskanego przez pracownika przychodu w walucie obcej na walutę krajową. Nie jest możliwe ustalenie przez organ rentowy dokładnej daty uzyskania przez ubezpieczonego przychodu, gdyż Zakład dysponuje jedynie datą, w jakiej zagraniczna kasa urlopowa przekazała zlecenie wypłaty należności. Prowadzenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych postępowań wyjaśniających z ubezpieczonymi w tym zakresie, ze względu na koszty ich obsługi, jak też brak gwarancji skuteczności tych postępowań, szczególnie, że są to osoby, które zakończyły już wykonywanie zatrudnienia, jest całkowicie niezasadne. Dodatkowo wynik finansowy tych ustaleń (w postaci przypisu należnych składek) jest niewspółmierny do tych kosztów, gdyż różnice kursowe, które mogą przesuwać się zarówno w górę, jak i w dół, przy różnicach w terminach wynoszących od jednego do trzech, czterech dni, są zazwyczaj niewielkie. Ten sam problem mają płatnicy składek, których pracownicy uzyskują przychody od zagranicznych podmiotów, a są one rozliczane przez samych płatników składek, gdyż muszą zostać uwzględnione w podstawie wymiaru składek. 

Z tych względów niezbędna jest ww. zmiana legislacyjna, która wprowadzi w rozporządzeniu przepis dotyczący środków pieniężnych wypłacanych w walutach obcych przez podmioty niebędące płatnikami składek na rzecz pracowników. 

Jak zakłada Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, zmiana ta zdecydowanie usprawni i ułatwi ustalanie wysokości otrzymanych przez ubezpieczonego świadczeń w przeliczeniu na złote i rozliczenie środków na kontach płatników składek, jeżeli są one przekazywane bezpośrednio do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od świadczeń urlopowych lub ekwiwalentów za niewykorzystany urlop, wypłacanych przez kasy urlopowe (lub inne podmioty do tego uprawnione, niebędące płatnikami składek). 

Pozostałe zmiany

1) Uchylony ma zostać  § 2 ust. 1 pkt 1b rozporządzenia, zgodnie z którym podstawy wymiaru składek nie stanowią nagrody Ministra Gospodarki za szczególne osiągnięcia w eksporcie. Nagrody wskazane w tym przepisie aktualnie nie są wypłacane, tym samym zasadne jest uchylenie tego przepisu. 

2) Uchylony ma zostać § 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia, zgodnie z którym podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy wypłacone pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej na podstawie art. 125 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. 

Jak wyjaśnia Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, zgodnie z art. 125 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2021 r. poz. 372, z późn. zm.), uchylonej z dniem 23 kwietnia 2022 r. ustawą z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2022 r. poz. 2305), pracownik powołany do zasadniczej służby wojskowej, okresowej służby wojskowej lub terytorialnej służby wojskowej otrzymuje od pracodawcy odprawę w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.

Jednocześnie, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowiły jedynie odprawy (wypłacone na podstawie art. 125 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej) pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej. W związku z uchyleniem ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej i zastąpieniem jej ustawą o obronie Ojczyzny, na mocy art. 306 ust. 2 ustawy o obronie Ojczyzny – odprawa w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy – od dnia 23 kwietnia 2022 r. przysługuje wyłącznie pracownikom powołanym do terytorialnej służby wojskowej. 

Wyłączenie z podstawy wymiaru składek, o którym mowa w § 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia straciło zatem nie tylko swoje umocowanie ustawowe, ale stało się również bezprzedmiotowe ze względu na wskazanie przez ustawodawcę osób powołanych do terytorialnej służby wojskowej jako jedynych uprawionych do wspomnianej wyżej odprawy. 

Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej wskazuje też, że odprawy wypłacane osobom powołanym do terytorialnej służby wojskowej, zarówno pod rządami uchylonej ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, jak i pod rządami obowiązującej obecnie ustawy o obronie Ojczyzny – nigdy nie korzystały z wyłączenia z podstawy wymiaru składek, o którym mowa w § 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia. Nie funkcjonuje już także zasadnicza służba wojskowa w rozumieniu uchylonej ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. 

3) Zmieniona ma być też treść § 2 ust. 1 pkt 16a rozporządzenia w zakresie nazw szkół dostosowując je do zmian w ustawie o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw. 
Ustawa z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 2245, z późn. zm.) wprowadziła bowiem zmiany m.in. w zakresie typów szkół, zastępując z dniem 1 września 2019 r. dotychczasowe „szkolne punkty konsultacyjne przy polskich placówkach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej” „szkołami polskimi przy polskich placówkach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej”. W związku z tym, że „szkolne punkty konsultacyjne przy polskich placówkach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej” występują w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ww. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, nowelizacji wymagał pkt 16a rozporządzenia. 

4)  Uchylony ma zostać § 2 ust. 1 pkt 31 i pkt 32 oraz § 2 ust. 2-4 rozporządzenia. 
Nowelizowane rozporządzenie w § 2 ust. 1 pkt 31 i pkt 32 oraz ust. 2 odsyła do przepisów nieobowiązujących obecnie aktów ustawowych. Regulacja ta odnosi się wyłączeń z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe: 

1. w § 2 ust. 1 pkt 31 i 32 – określonych kosztów opłacenia przez pracodawcę składek z tytułu zawartych lub odnowionych umów ubezpieczenia na życie na rzecz pracowników, dotyczących ryzyk grup 1 oraz 3-5 działu I wymienionego w załączniku do ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996 r. poz. 62, z późn. zm.), która utraciła moc z dniem 1 stycznia 2004 r. na podstawie art. 256 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1206, z późn. zm.);
2. w § 2 ust. 1 pkt 32 – określonych kosztów poniesionych przez pracodawcę na nabycie na rzecz pracowników jednostek uczestnictwa:

1. funduszy powierniczych w rozumieniu ustawy z dnia 22 marca 1991 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi (Dz. U. z 1994 r. poz. 239, z późn. zm.), która utraciła moc z dniem 4 stycznia 1998 r. na podstawie art. 191 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. z 2005 r. poz. 937, z późn. zm.).
2. funduszy inwestycyjnych w rozumieniu ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2002 r. poz. 448, z późn. zm.), która utraciła moc z dniem 1 lipca 2004 r. na podstawie art. 330 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 681). 

Ponadto w § 2 ust. 2 nowelizowanego rozporządzenia wskazuje się określone przychody pracowników, którzy są uczestnikami programu emerytalnego prowadzonego na podstawie ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. z 2001 r. poz. 623, z późn. zm.), która utraciła moc z dniem 1 czerwca 2004 r. na podstawie art. 61 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 710).     

Jak wyjaśnia Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, aktualnie wyłączeń z podstawy wymiaru składek do przychodów określonych w pkt 31 i 32 nie stosuje się. Ponadto, wyłączeń z podstawy wymiaru składek, o których mowa w ust. 1 pkt 31 i 32, nie stosuje się do przychodów pracowników uzyskanych po dniu 31 grudnia 2004 r., o czym stanowi ust. 3 rozporządzenia. 

Termin wejścia w życie zmian

Omawiany projekt zakłada, że zmiany wejdą w życie  1 września 2023 r. 

Źródło: Projekt (z 30 czerwca 2023 r.) rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

oprac. Paweł Huczko