Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 26 listopada 2007 r. uznał, że uprzywilejowanie Skarbu Państwa w zakresie, w jakim przyznaje pierwszeństwo zaspokojenia hipotekom przymusowym Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego zabezpieczającym zobowiązania podatkowe, zaległości podatkowe i odsetki za zwłokę przed hipotekami ustanowionymi dla zabezpieczenia innych należności, narusza konstytucyjne zasady równości i niedyskryminacji (sygn. akt P 24/06).
Przez lata hipoteka przymusowa korzystała z pierwszeństwa przed innymi hipotekami. Zgodnie z prawem cywilnym, o tym, kto ma pierwszeństwo w zaspokojeniu swoich roszczeń, decyduje kolejność wpisów do ksiąg wieczystych. Przepisy Ordynacji podatkowej stanowiły wyjątek od tej zasady. Fiskus bez względu na to, kiedy została ustanowiona hipoteka przymusowa, korzystał z pierwszeństwa. Dla przykładu, jeżeli na nieruchomości podatnika były już ustanowione wcześniej hipoteki zwykłych wierzycieli, np. bankowe, fiskus zawsze wskakiwał na pierwsze miejsce do zaspokojenia, i to nawet jeśli usta- nowił swoją hipotekę jako ostatnią.
Po opublikowaniu wyroku TK sytuacja się zmieni. Czy jednak wyrok Trybunału będzie miał znaczenie dla już ustanowionych hipotek przymusowych.
- W mojej ocenie, nie ma szczególnego uzasadnienia uchylenie się w tej sprawie od konsekwentnego egzekwowania prawa wstecz, w ramach innej zasady, tj. zasady praw nabytych - mówi Michał Stolarek, radca prawny Stolarek & Grabalski. Jak wyjaśnia ekspert, w tym wypadku tzw. prawa nabyte miałby mieć Skarb Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego. A to jego zdaniem nie do końca osadza się w art. 2 konstytucji. Jak podkreśla Michał Stolarek, przepis ten gwarantuje zakaz niedziałania prawa wstecz w stosunku do obywateli lub innych podmiotów prywatnych w celu ochrony przed zmieniającym się prawem. Ma przeciwdziałać możliwości pogorszenia ich sytuacji życiowej lub gospodarczej. W ocenie eksperta trudno zakładać, aby z takiej ochrony korzystał Skarb Państwa (jednostka samorządu terytorialnego).
Michał Stolarek wskazuje też na art. 7 konstytucji, z którego wynika obowiązek działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa.
- Skoro zatem organy władzy nie działały w granicach prawa naruszając dyspozycję art. 32 konstytucji, trudno wskazywać na uprawnienie tych organów do respektowania wstecz złego prawa, z czego tylko Skarbowi Państwa (jednostce samorządu terytorialnego) miałyby przypaść korzyści - mówi ekspert. Samo państwo zatem w celu zabezpieczenia swoich interesów majątkowych nie może domagać się respektowania zasady gwarancji niedziałania wstecz prawa niekonstytucyjnego, wprowadzonego przez organy władzy państwowej.
Należy także podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepisy Ordynacji podatkowej w zakresie przyznania prawa pierwszeństwa w zaspokojeniu się fiskusa przed innymi wierzycielami. Do skorzystania z tego prawa dochodzi dopiero w momencie zaspokajania się wierzycieli z obciążonej hipoteką nieruchomości. Ponieważ przepis został uznany za niekonstytucyjny, fiskus nie będzie się mógł już na niego skutecznie powołać, nawet jeśli hipoteka przymusowa była ustanowiona przed wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. To, kiedy została ustanowiona, będzie miało jedynie znaczenie dla kolejności zaspokajania wszystkich wierzycieli.
Ważne!
Zgodnie z prawem cywilnym, o tym, kto ma pierwszeństwo w zaspokojeniu swoich roszczeń, decyduje kolejność wpisów do ksiąg wieczystych
ALEKSANDRA TARKA
aleksandra.tarka@infor.pl