W podatkach dochodowych od działalności gospodarczej oraz podatku od towarów i usług muszą prędzej czy później pojawić się przepisy mające na celu zwiększenie transparentności stosowania przez podatników legalnych metod unikania opodatkowania, zwanych potocznie „optymalizacją podatkową”.
Taki postulat formułowany jest już od lat w kilku państwach, które chcą tu mieć trochę porządku (nie u nas). Przepisy te nie będą oczywiście wprowadzać zakazu tego rodzaju zachowań, jeśli mają one realny, a nie fikcyjny charakter.
Misją tych uregulowań jest postawienie możliwie precyzyjnej granicy między działaniami legalnymi a nielegalnymi, a te ostatnie powinny być przecież od dawna eliminowane z praktyki gospodarczej, choć władza nie może pochwalić się sukcesami. Muszą to być działania skuteczne, bo na pozory nie mamy już czasu.
50 Ściąg Księgowego z aktualizacją online
Dokumentacja VAT po zmianach od 1 lipca 2015 r.
Najistotniejszą zasadą tych rozwiązań musi być dobrowolność. Jeżeli korzyści podatnika uzyskane przy pomocy tych działań nie przekraczać będą określonego ustawowo limitu, ujawnienie organom władzy publicznej faktu stosowania praktyk optymalizacyjnych byłoby dobrowolne. Dopiero po przekroczeniu relatywnie wysokiego limitu tych korzyści, na podatnikach stosujących te działania lub w nich uczestniczących ciążyłby ustawowy obowiązek przedstawienia informacji o tym fakcie właściwy organ.
Do istotnych elementów powyższych rozwiązań należą następujące zagadnienia:
- przedmiot informacji składanej organowi podatkowemu przez podatnika,
- terminy oraz zasady i tryb weryfikacji przedstawionych informacji,
- skutki prawne złożenia: nierzetelnej informacji, nieprawdziwych informacji oraz braku złożenia informacji, mimo istniejącego obowiązku,
- właściwość organów podatkowych.
Ad 1) Przedmiotem informacji byłoby zastosowanie przez podatnika lub świadome uczestnictwo (bierne lub czynne) w zastosowanych przez inne podmioty operacjach gospodarczych lub czynności prawnych, których zasadniczym celem byłoby osiągnięcie legalnej korzyści podatkowej przez którąkolwiek ze stron (uczestników) tej czynności. Pod pojęciem tych korzyści rozumieć się będzie kwotę będącą w szczególności:
- zmniejszeniem podstawy opodatkowania,
- zmniejszeniem lub wyeliminowaniem zobowiązania podatkowego,
- zwiększeniem lub powstaniem straty podatkowej (podatek dochodowy) albo podatku naliczonego lub zwrotu podatku w podatku od towarów i usług.
Podmiot składający informację obowiązany byłby podać dane podmiotów uczestniczących w operacji optymalizacyjnej, zwięźle opisać jej istotę oraz – jeśli jest jej beneficjentem - oszacować korzyści, które ma zamiar uzyskać lub już uzyskuje z tego tytułu, z podziałem na trzy najbliższe lata podatkowe – gdy jest to dłuższa w czasie operacja. Jeśli szacowana lub rzeczywista korzyść będzie niższa od określonego ustawowo poziomu minimalnego, złożenie tej informacji będzie dobrowolne. W przypadku, gdy kwota korzyści osiągnie lub przekroczy ustawowo określony poziom minimalny, podatnik będzie obowiązany do jej złożenia. Minimalny poziom korzyści będzie musiał być odrębnie określony dla podatku dochodowego i podatku od towarów i usług. Punktem wyjścia dla określenia tego minimum jest 0,5% obrotów opodatkowanych , zwolnionych oraz niepodlegających opodatkowaniu ze względu na miejsce świadczenia w podatku od towarów i usług albo kwota przychodów opodatkowanych oraz zwolnionych od podatku dochodowego.
Ad 2) Informację będzie trzeba składać w przypadku zamiaru działań będących operacjami optymalizacyjnymi lub po ich wykonaniu, jeśli były to czynności jednorazowe, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od ich zastosowania lub rozpoczęcia stosowania. Organ podatkowy musi mieć możliwość zadania dodatkowych pytań, dotyczących tej czynności, na które odpowiedź musiałaby być udzielona w ciągu 14 dni. Zasadą będzie, że przekazane w tym trybie informacje nie byłyby przedmiotem odrębnej kontroli podatkowej i organ przyjmować będzie te informacje w dobrej wierze, a ich złożenie byłoby zabezpieczone rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Ad 3) W przypadku złożenia nierzetelnej informacji, informacji nieprawdziwych lub braku złożenia informacji, mimo istniejącego obowiązku - w stosunku do działań podatnika nie miałoby zastosowania domniemanie działania w dobrej wierze, a w przypadku udowodnienia, że faktycznie wykonane czynności polegały na niezgodnym z prawem uchylaniu się od opodatkowania, miałyby zastosowanie sankcje podatkowe określone w relacji do wielkości potencjalnych korzyści uzyskanych przez podatnika z tytułu nielegalnych praktyk.
Ad 4) Właściwym organem w zakresie składania oraz gromadzenia informacji dotyczących operacji optymalizacyjnych byłby organ podatkowy właściwy dla podatnika lub opcjonalnie – wyspecjalizowany organ podatkowy, którego właściwość miałaby szczególny charakter.
W przypadku gdy organ podatkowy miałby uzasadnione podejrzenie, że działania te byłyby niezależne wzywałby zgłaszającego do ich zaniechania. Podmiot, który odstąpił od tych działań nie ponosiłby negatywnych konsekwencji prawnych. Na wezwanie musiałaby być udzielona odpowiedź w ciągu 30 dni od dnia jej odebrania.
VAT po zmianach od 1 lipca 2015 r.
Zmiany w Prawie Pracy 2015 (Komplet 4 książek) + Kodeks pracy 2015 z komentarzem gratis
Powyższe rozwiązania powinny znaleźć się możliwie najszybciej w ustawach regulujących podatek dochodowy oraz podatek od towarów i usług. Paradoksalnie zwiększa on działania uczciwych podatników, bo dziś mogą być adresatem wrogiej interpretacji przepisów lub stanu faktycznego ze strony organów podatkowych, które mogą tą drogą skutecznie zakwestionować legalne działania.
Ważniejsze jest jednak zupełnie coś innego: jeśli ktoś twierdzi, że stosuje legalne metody uzyskiwania oszczędności podatkowych, to nie powinien się ich wstydzić i ujawnić ten fakt organom podatkowym. Wiemy, że przez ostatnie lata zrobiono wiele aby zatrzeć różnicę między legalną a nielegalną optymalizacją podatkową, co zresztą ma już swoją nazwę: „agresywne planowanie podatkowe”. Piękne określenie. Bardzo przypomina nazwanie fałszowania ksiąg i bilansów „kreatywną księgowością”.
Witold Modzelewski
Profesor Uniwersytetu Warszawskiego
Instytut Studiów Podatkowych