Należy zauważyć, że nowa ustawa wprowadza nieznany wcześniej sposób nabycia obywatelstwa polskiego, poprzez jego przywrócenie. Ten sposób nabycia obywatelstwa polskiego ma przede wszystkim umożliwić nabywanie obywatelstwa osobom, które utraciły je z przyczyn politycznych, a obecnie chciałyby do niego powrócić. Nowa ustawa przewiduje, że przywraca się obywatelstwo polskie cudzoziemcom, którzy utracili je przed dniem 1 stycznia 1999 r. na podstawie wymienionych w ustawie, wcześniej obowiązujących przepisów. Nowa ustawa określa także szczegółowo przypadki, wynikające głównie z uwarunkowań historycznych, których zaistnienie uniemożliwia przywrócenie cudzoziemcom obywatelstwa polskiego. Nie przywraca się obywatelstwa polskiego cudzoziemcowi, który dobrowolnie w okresie od 1 września 1939 r. do 8 maja 1945 r. wstąpił do służby w wojskach Państw Osi lub ich sojuszników lub przyjął urząd publiczny w służbie tych państw. Ponadto, nie przywraca się obywatelstwa polskiego cudzoziemcowi, który działał na szkodę Polski, a zwłaszcza jej niepodległości i suwerenności lub uczestniczył w łamaniu praw człowieka. Dodatkowo, przywrócenie obywatelstwa nie jest możliwe także w przypadku, kiedy stanowi to zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Zgodnie z nową ustawą, postępowanie w sprawie przywrócenia obywatelstwa polskiego wszczynane jest na wniosek cudzoziemca. Wniosek wraz z kompletem dokumentów cudzoziemiec składa do ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Cudzoziemiec zamieszkujący poza terytorium Polski składa wniosek o przywrócenie obywatelstwa polskiego za pośrednictwem konsula właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania. Obywatelstwo polskie przywraca minister właściwy do spraw wewnętrznych w drodze decyzji. Nabycie obywatelstwa polskiego następuje w dniu, w którym decyzja o jego przywróceniu stała się ostateczna.
Oprócz powyższego, w nowej ustawie bardziej szczegółowo, w porównaniu z dotychczas obowiązującymi przepisami, uregulowano kwestie utraty obywatelstwa polskiego. Nowa ustawa opiera się na obowiązującej dotychczas zasadzie względnej niezbywalności obywatelstwa polskiego, która w praktyce oznacza zakaz pozbawiania obywatelstwa polskiego osób wbrew ich woli. Według nowej ustawy, podobnie jak wcześniej, utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić jedynie w wyniku uzyskania zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Nowa ustawa w sposób precyzyjny uregulowała natomiast tryb uzyskiwania takiej zgody. Zainteresowany zrzeczeniem się obywatelstwa polskiego obywatel musi złożyć wniosek o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Wniosek wraz z kompletem dokumentów wskazanych w ustawie składa się osobiście lub korespondencyjnie z podpisem urzędowo poświadczonym, za pośrednictwem wojewody lub konsula. Prezydent wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego lub też odmawia wyrażenia takiej zgody w formie postanowienia. Utrata obywatelstwa polskiego następuje po upływie 30 dni od dnia wydania postanowienia Prezydenta. Dopuszczalne jest jednak, aby utrata obywatelstwa polskiego nastąpiła wcześniej niż po upływie ww. terminu, jeśli zostanie to wskazane w postanowieniu Prezydenta.
Nowa ustawa zawiera także szczegółowe uregulowanie zagadnień dotyczących potwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego. Przepisy te są istotne nie tylko z punktu widzenia samych osób, których status państwowy wymaga wyjaśnienia. Odnoszą się one także do osób, które mają interes prawny w wyjaśnieniu statusu państwowego innych osób, lub obowiązek uzyskania decyzji wyjaśniającej te kwestie co do innej osoby. Nowa ustawa przewiduje, że na wniosek osoby, której postępowanie dotyczy lub podmiotu, który wykaże w tym zakresie interes prawny lub ciążący na nim obowiązek, wojewoda wydaje decyzję w sprawie potwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego. Wniosek o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego powinien zawierać dane osoby, której potwierdzenie ma dotyczyć, a także jej wstępnych. Szczegółowe wymogi w tym zakresie mają zostać uregulowane w rozporządzeniu wykonawczym. Wraz z wnioskiem o wydanie omawianej decyzji powinny zostać złożone także dokumenty potwierdzające dane i informacje ujęte we wniosku, chyba że ich uzyskanie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Istotne jest także, że postępowanie w przedmiocie wydania decyzji potwierdzającej posiadanie lub utratę obywatelstwa, może być wszczęte także z urzędu. Wszczęcie takiego postępowania z urzędu może być uzasadnione zwłaszcza wtedy, gdy wyjaśnienie statusu państwowego danej osoby jest potrzebne w związku np. z innym postępowaniem administracyjnym dotyczącym takiej osoby.
Podsumowując, jedną z najważniejszych zmian, które wprowadza nowa ustawa jest nieznany wcześniej sposób nabycia obywatelstwa polskiego przez jego przywrócenie. Wprowadzenie tego sposobu nabycia obywatelstwa czyni zadość postulatom zgłaszanym w szczególności przez środowiska polonijne. Postulaty te były związane z mającymi miejsce w przeszłości przypadkami utraty obywatelstwa z przyczyn politycznych. Ponadto, w nowej ustawie uszczegółowiona została procedura zrzekania się obywatelstwa polskiego. Co bardzo istotne, nowa ustawa zawiera także przepisy dotyczące potwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego, nie tylko na wniosek osób, których potwierdzenie miałoby dotyczyć, ale także na wniosek innych osób, które wykażą interes prawny lub obowiązek w tym zakresie. Postępowanie to może być wszczęte także z urzędu.
Krzysztof Niepytalski, aplikant radcowski
Marta Musioł, młodszy prawnik
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna