Nowe przepisy zobowiązują polskie sądy karne i prokuratorów do zasięgnięcia informacji o postępowaniach karnych prowadzonych przez właściwe organy karne innych państw członkowskich UE w sprawach o przestępstwa popełnione: za granicą przez obywatela RP oraz na terytorium RP przez cudzoziemca, a także w sytuacji, gdy istnieje przypuszczenie wszczęcia postępowań karnych o ten samym czyn tej samej osoby na terytorium RP oraz w innym państwie członkowskim UE. Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego nakłada również na polskie sądy karne i prokuratorów obowiązek udzielenia organom karnym innych państw członkowskich UE, w zakreślonym przez nie terminie, informacji o postępowaniach karnych prowadzonych na terytorium RP. Z całą pewnością regulacje te zapewnią skuteczniejszy przepływ informacji o postępowaniach karnych prowadzonych na terytorium RP i innych państw członkowskich UE, a także przyczynią się do redukcji liczby sytuacji, w których organy karne RP i innych państw członkowskich UE będą prowadzić postępowanie karne o ten sam czyn tej samej osoby. Na wypadek wystąpienia takich sytuacji, znowelizowane przepisy wprowadziły wymóg przeprowadzenia przez polskie sądy karne i prokuratorów konsultacji z właściwymi sądami i innymi organami karnymi państw członkowskich UE oraz wystąpienia z wnioskiem o przejęcie albo przekazanie ścigania karnego.
Co istotne, w nowych przepisach wskazano organ UE, do którego polskie sądy karne lub prokuratorzy mogą zgłosić się w przypadku powstania wątpliwości u jakiego sądu lub organu karnego państwa członkowskiego UE zasięgnąć informacji o postępowaniach karnych zawierających element transgraniczny (np. dotyczących przestępstw popełnionych za granicą przez obywatela RP lub przestępstw popełnionych na terytorium RP przez cudzoziemca). Tym organem jest Europejska Sieć Sądowa. Natomiast, gdy wątpliwości polskich sądów karnych lub prokuratorów dotyczyłyby właściwości państwa, które powinno przejąć ściganie, pomocą służy Eurojust (tj. European Union's Judicial Cooperation Unit). Ten organ UE wydaje opinię co do właściwości danego państwa członkowskiego i jego organów karnych.
Aby opisane wyżej zmiany Kodeksu postępowania karnego uczynić bardziej przystępnymi posłużymy się przykładem obywatela państwa członkowskiego UE (innego niż RP), który obecny w charakterze kibica na Stadionie Narodowym w Warszawie, w czasie trwania jednego z meczy piłkarskich, pobił innego kibica. W takiej sytuacji, w związku z wprowadzoną nowelizacją, polski prokurator powinien wystąpić do właściwego organu państwa członkowskiego UE, którego obywatelem jest sprawca pobicia, z zapytaniem, czy toczy się przeciwko niemu postępowanie karnego o to pobicie. W zależności od uzyskanych informacji, polski prokurator lub sąd będzie prowadził postępowanie karne przeciwko temu sprawcy pobicia albo przekaże ściganie tego czynu właściwemu organowi państwa członkowskiego UE.
Niemniej jednak zaprezentowana wyżej zmiana przepisów Kodeksu postępowania karnego w zakresie przepływu informacji z zakresu ścigania karnego, nie jest najważniejsza. Od 1 grudnia 2012 r. wejdą w życie przepisy nowelizacji, umożliwiające polskim organom karnym wystąpienie do organów innych państw członkowskich UE o wykonanie orzeczonego środka zapobiegawczego oraz gwarantujące organom karnym innych państw członkowskich UE wykonanie na terytorium RP orzeczenia wydanego w celu zapewnienia prawidłowego toku postępowania, w innym, niż RP, państwie członkowskim UE. O wykonanie orzeczonego środka zapobiegawczego polski sąd karny lub prokurator będzie mógł każdorazowo zwrócić się do sądu lub innego organu tylko jednego państwa członkowskiego UE, w którym oskarżony posiada legalne stałe miejsce pobytu, o ile przebywa on w tym państwie lub oświadczy, że zamierza tam powrócić. Przy czym, na wniosek oskarżonego polskie organa będą uprawnione do zwrócenia się również do innego państwa członkowskiego niż państwo legalnego stałego miejsca pobytu oskarżonego, za zgodą właściwego sądu lub innego organu tego państwa. Jednocześnie, na zasadzie wzajemności organy karne państwa członkowskiego UE, innego niż RP, będą mogły wystąpić do właściwego polskiego prokuratora prokuratury rejonowej o wykonanie orzeczenia nakładającego na daną osobę ściśle określony obowiązek zmierzający do zapewnienia prawidłowego toku postępowania w tym państwie członkowskim. Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie tych przepisów usprawni współpracę organów karnych RP i innych państw członkowskich UE na etapie zabezpieczania prawidłowego przebiegu postępowań karnych.
W tym miejscu odniesiemy się ponownie do przywołanego wyżej przykładu kibica - obywatela państwa członkowskiego UE (innego niż RP), który na Stadionie Narodowym w Warszawie pobił innego kibica. Załóżmy, że ten sprawca pobicia został zatrzymany przez polskie organa karne, przesłuchany, a następnie natychmiast zwolniony w związku z ustaniem przyczyny zatrzymania. Gdy ten kibic wróci na terytorium państwa członkowskiego UE, którego jest obywatelem, to polski sąd karny po wydaniu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania, będzie mógł zwrócić się do właściwego organu państwa członkowskiego, do którego powrócił kibic, o wykonanie tego postanowienia.
Reasumując, zaprezentowana nowelizacja z całą pewnością przyczyni się do skutecznego przepływu informacji pomiędzy organami karnymi RP i państw członkowskich UE. Jest ważna również ze względu na wprowadzenie instytucji gwarantujących zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, na etapie przed wyrokowaniem sądu. Nie ulega wątpliwości, że opisana zmiana Kodeksu postępowania karnego istotnie wpłynie na realizację głównych postulatów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Można także spodziewać się tego, że nowe przepisy poprawią efektywność działania nie tylko organów ścigania w RP i UE, ale także całego wymiaru sprawiedliwości, a docelowo wpłyną także na bezpieczeństwo obywateli państw członkowskich UE.
Aneta Walewska-Borsuk, aplikant adwokacki
Marta Musioł, młodszy prawnik
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna