04 11 xx - osoba wykonująca umowę agencyjną, umowę zlecenia lub umowę o świadczenie usług i praca jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy, czy
04 12 xx - osoba wykonująca umowę agencyjną, umowę zlecenia lub umowę o świadczenie usług i praca nie jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy?
Czy obiekty szkoły prowadzone przez gminę, stowarzyszenie, fundację lub inny podmiot są siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności urzędu miejskiego? Jak ustalać to miejsce dla celów ZUS?
RADA
Jeżeli umówiona praca wymaga od zleceniobiorcy dokonywania w imieniu zleceniodawcy określonych, powtarzających się czynności poza siedzibą zleceniodawcy lub siedzibą jego oddziału, zleceniodawca jest zobowiązany zgłosić zleceniobiorcę także do ubezpieczenia wypadkowego, jeśli z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega on ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W tym przypadku zleceniobiorców powinni Państwo zgłosić do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z kodem tytułu 04 11 xx. Więcej o zasadach podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu piszemy w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Powinni Państwo przeanalizować treść umów zlecenia dotyczących prowadzenia zajęć pozalekcyjnych, sportowych, sędziowania zawodów, nadzorowania inwestycji gminnych, umów zlecenia zawartych z informatykami lub członkami komisji sondażowych: czy Państwo jako zleceniodawca wskazywali miejsce wykonania umowy i organizowali je - można tak założyć, zwłaszcza w przypadku zajęć pozalekcyjnych lub sportowych. Ważne będą także inne czynniki związane z konkretną umową zlecenia. O wyłączeniu zleceniobiorcy z ubezpieczenia wypadkowego można mówić wyłącznie w przypadku umów, z których będzie wynikać, że zleceniodawca nie organizuje zatrudnienia i nie ma bezpośredniego wpływu na warunki wykonywania pracy przez zleceniobiorców.
Zleceniobiorcy, którzy z tytułu wykonywania umowy zlecenia zostali objęci ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi - obowiązkowo lub dobrowolnie - i wykonują pracę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy, podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu. Z obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego wyłączono jedynie zleceniobiorców, którzy swoją pracę wykonują nie tylko poza siedzibą zleceniodawcy, ale także poza miejscem prowadzenia jego działalności, czyli poza granicami, do których można rozciągnąć ryzyko ubezpieczenia wypadkowego.
Ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy
Przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu nie ma znaczenia procentowa ilość pracy wykonywanej w siedzibie zleceniobiorcy i poza nią. Nawet w przypadku poświęcenia jedynie części czasu na wykonywanie zlecenia na pracę w siedzibie zleceniodawcy - zleceniobiorcę należy zgłosić do ubezpieczenia wypadkowego i opłacać za niego składkę.
Zleceniobiorcą jest osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej). Osoby te podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.
Jeżeli zleceniobiorca nie przystąpi do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, nie podlega również ubezpieczeniu wypadkowemu, nawet gdy wykonuje pracę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę.
Siedziba lub miejsce prowadzenia działalności zleceniodawcy
Siedziba płatnika powinna być zlokalizowana pod konkretnym adresem. Natomiast miejsce prowadzenia działalności nie może być utożsamiane ze ściśle określonym terytorium czy miejscem lub określonym adresem. Gdy miejsce prowadzenia działalności przez danego płatnika nie jest wskazane przez zapisy we właściwym dla niego rejestrze albo zapisy te wskazują jedynie na adres siedziby, należy brać pod uwagę miejsce rzeczywistego prowadzenia działalności, uwarunkowanego jej rodzajem.
WAŻNE!
Siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający, jeżeli ustawa lub statut firmy nie określają inaczej siedziby.
W dokumencie zgłoszeniowym ZUS ZPA płatnik składek podaje adres swojej siedziby. Jeżeli jednak adres prowadzenia działalności jest inny niż adres siedziby płatnika, to adres ten (lub adresy) należy podać w dodatkowym dokumencie ZUS ZAA. Informacje podane w tych dokumentach nie przesądzają jednak o obowiązku ubezpieczenia wypadkowego zleceniobiorców wykonujących umowy w innych miejscach. Prowadzenie wielu rodzajów działalności gospodarczej, z racji ich specyfiki, nie podlega opisaniu przez wskazanie konkretnego (konkretnych) adresu prowadzenia działalności.
Ubezpieczenie wypadkowe zleceniobiorcy
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
WAŻNE!
Nie zawsze siedziba firmy może być utożsamiana z miejscem prowadzenia działalności, np. siedziba firmy, która zatrudnia przedstawicieli handlowych.
Zgodnie ze stanowiskiem ZUS, jeżeli umówiona praca wymaga od zleceniobiorcy dokonywania w imieniu zleceniodawcy określonych, powtarzających się czynności poza siedzibą zleceniodawcy lub siedzibą jego oddziału, zleceniodawca zobowiązany jest zgłosić zleceniobiorcę także do ubezpieczenia wypadkowego, jeżeli z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega on ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Podobny do stanowiska ZUS pogląd prezentuje Sąd Apelacyjny w Katowicach (wyrok z 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III AUa 564/07). Zleceniobiorczynie wykonywały w domach pacjentów czynności pielęgniarskie. W ocenie sądu, pomimo że zleceniobiorczynie nie wykonywały pracy w siedzibie działalności zleceniodawcy, to ich czynności nie były wykonywane poza miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Dlatego zleceniodawca może zapewnić odpowiednią ochronę tym osobom tylko przez obowiązkowe ubezpieczenie wypadkowe.
Natomiast zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok z 20 maja 2008 r., sygn. akt II UK 291/07) ustawa systemowa nie nadaje pojęciom „siedziba” oraz „miejsce prowadzenia działalności zleceniodawcy” szczególnego, techniczno-prawnego znaczenia. Przy ustalaniu znaczenia tych pojęć należy zatem odwołać się przede wszystkim do językowego znaczenia tych terminów. Pojęcie „siedziba” w znaczeniu potocznym oznacza miejsce, gdzie ktoś stale przebywa (mieszka), miejsce, gdzie znajduje się jakaś instytucja. W powiązaniu z prowadzeniem działalności „miejsce” powinno być rozumiane nie tylko w aspekcie terytorialnym, czyli jako część jakiejś przestrzeni, na której ktoś przebywa, coś się znajduje lub odbywa, albo pomieszczenie służące określonym celom. Istotne jest także zgromadzenie środków produkcji (świadczenie usług), zorganizowanie miejsca pracy, kierowanie działalnością przez zleceniodawcę przez wyznaczanie zadań i wydawanie poleceń czy wskazówek odnośnie do tego, jak zadanie ma być wykonane.
WAŻNE!
Za miejsce prowadzenia działalności przez zleceniodawcę, w myśl przepisu wyłączającego z ubezpieczenia wypadkowego niektórych zleceniobiorców, można uznać miejsce, w którym zleceniodawca zorganizował infrastrukturę, zorganizował proces pracy i nadzorował wykonywanie zlecenia.
Planowane zmiany w ustawie systemowej
Kierunek wykładni stosowanej przez ZUS potwierdza projekt zmiany art. 13 ustawy systemowej. Ubezpieczeniem wypadkowym mają zostać objęci wszyscy zleceniobiorcy, niezależnie od miejsca wykonywania pracy.
Wykonywanie umowy zlecenia poza siedzibą zleceniodawcy, w terenie, nie zmniejsza ryzyka wypadku. Dlatego wyłączenie tych osób z obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego godzi w interes ubezpieczonych, pozbawiając ich koniecznej ochrony. Zleceniobiorcy, wykonując zlecenia poza siedzibą zleceniodawcy (w terenie), są również narażeni na ryzyko wypadku.
Poza siedzibą pracodawcy pracę wykonuje znaczna grupa pracowników, których prawa do objęcia ubezpieczeniem wypadkowym nie można kwestionować i których charakter pracy często nie różni się od pracy zleceniobiorcy wykonywanej poza siedzibą zleceniodawcy, np. listonoszy, monterów, instalatorów, kierowców, przedstawicieli handlowych itd.
• art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 18, poz. 97
Joanna Goliniewska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych