Po rozliczeniu przychodu:
1) osoba uprawniona do świadczenia może zostać zobowiązana przez ZUS do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń - jeżeli uzyskała przychód powodujący przekroczenie dopuszczalnej lub granicznej kwoty przychodu, albo
2) ZUS będzie musiał dopłacić świadczenie - jeżeli wypłacał je w niższej kwocie niż przysługująca zgodnie z dokonanym rozliczeniem.
W Mk nr 10/2009 omówiliśmy zasady sporządzania przez płatników składek zaświadczeń i oświadczeń potwierdzających przychód. Wskazaliśmy też, jakie składniki tego przychodu powinny zostać uwzględnione w takim dokumencie, a których nie należy wliczać. Poniżej wskazujemy, w jaki sposób ZUS dokonuje rozliczenia, kiedy zawiesza, a kiedy zmniejsza świadczenie. Przedstawiamy również, w jakich sytuacjach ZUS - w wyniku rozliczenia - musi dopłacić określoną kwotę świadczenia, a także, kiedy świadczeniobiorca jest zobowiązany do zwrotu odpowiedniej kwoty.
25 maja 2009 r. wystawiliśmy i przesłaliśmy do ZUS zaświadczenie o wysokości przychodu, który uzyskał w okresie od 1 marca 2008 r. do 28 lutego 2009 r. nasz pracownik uprawniony do świadczenia przedemerytalnego. Jak ZUS ustali - czy i w jakiej kwocie pracownik miał prawo do pobierania świadczenia w poprzednim roku rozliczeniowym? Czy w tej sprawie wyda decyzję, od której pracownik może odwołać się do sądu?
ZUS porówna kwotę przychodu lub kwotę przychodu i świadczenia przedemerytalnego, które otrzymał pracownik, z kwotą rocznych progów zarobkowych. Pracownik otrzyma z ZUS decyzję, od której może odwołać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
ZUS po otrzymaniu zaświadczenia lub oświadczenia o kwocie przychodu w poprzednim roku rozliczeniowym osoby uprawnionej do świadczenia przedemerytalnego rozlicza ten przychód, wydając decyzję w tym zakresie. W odróżnieniu od rozliczenia przychodu emerytów i rencistów, gdzie rozliczenie może nastąpić w dwóch wariantach (rocznym lub miesięcznym), przychód przy świadczeniu przedemerytalnym jest zawsze rozliczany w formie rocznej. ZUS nie porównuje więc kwoty przychodu (lub sumy przychodu i świadczenia) z miesięcznymi progami zarobkowymi. ZUS porównuje roczną kwotę przychodu do rocznej granicznej kwoty przychodu oraz roczną sumę przychodu i świadczenia do rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu.
Od wydanej przez ZUS decyzji świadczeniobiorca może odwołać się do sądu za pośrednictwem jednostki ZUS, która wydała decyzję. Odwołanie pracownik powinien złożyć w ZUS, a zaadresować je do Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Odwołanie przysługuje w każdym przypadku, gdy świadczeniobiorca uważa, że decyzja nie jest zgodna z przepisami lub stanem faktycznym. Termin na odwołanie wynosi jeden miesiąc od daty doręczenia decyzji. Po upływie tego terminu decyzja jest prawomocna i nie można się od niej odwołać.
Zatrudniamy pracownika, który od grudnia 2007 r. jest na świadczeniu przedemerytalnym. W okresie od 1 marca 2008 r. do 28 lutego 2009 r. wypłacaliśmy mu wynagrodzenie w miesięcznej wysokości 3200 zł brutto. Pracownik nie poinformował ZUS o zatrudnieniu, w związku z czym ZUS wypłacał świadczenie w pełnej wysokości. Czy po dostarczeniu zaświadczenia o przychodzie w poprzednim roku rozliczeniowym ZUS stwierdzi, że świadczenie podlegało zawieszeniu, i zobowiąże go do zwrotu wypłaconych kwot?
W decyzji rozliczającej ZUS stwierdzi, że świadczenie podlegało zawieszeniu w całym roku rozliczeniowym. Jednocześnie pracownik zostanie zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Dokonując rozliczenia przychodu osoby uprawnionej do świadczenia przedemerytalnego, ZUS sprawdza, czy uzyskany przez cały rok rozliczeniowy przychód przekroczył roczną graniczną kwotę przychodu. Jest to suma miesięcznych kwot granicznych (w okresie od 1 marca 2008 r. do 28 lutego 2009 r. - 22 605,60 zł). W przypadku przekroczenia tego progu zarobkowego ZUS w decyzji stwierdza, że świadczenie powinno być w całym roku zawieszone.
Jeżeli we wszystkich miesiącach poprzedniego roku rozliczeniowego świadczenie przedemerytalne było zawieszone, a przychód przekroczył graniczną kwotę przychodu, ZUS w decyzji rozliczającej stwierdzi prawidłowość tego zawieszenia. Natomiast jeżeli świadczenie wypłacane było przez cały rok rozliczeniowy lub w niektórych miesiącach roku w pełnej albo zmniejszonej wysokości bądź też było zawieszone tylko przez część okresu rozliczeniowego, ZUS ustala kwotę nienależnie pobranych świadczeń. Kwotę nienależnie pobranych świadczeń osoba uprawniona do świadczenia przedemerytalnego jest zobowiązana zwrócić ZUS.
Przychód uzyskany w całym roku rozliczeniowym przez pracownika wyniósł 38 400 zł (3200 zł x 12 miesięcy). Przekroczył tym samym roczną graniczną kwotę przychodu ustaloną dla tego roku (22 605,60 zł). Dlatego ZUS w decyzji rozliczającej przychód zobowiąże pracownika do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za wszystkie miesiące poprzedniego roku rozliczeniowego (od marca 2008 r. do lutego 2009 r.).
Kwoty przychodu dla świadczeń/zasiłków przedemerytalnych
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
SŁOWNICZEK
Dopuszczalna kwota przychodu - kwota, której przekroczenie powoduje odpowiednie zmniejszenie za dany miesiąc świadczenia/zasiłku przedemerytalnego; przy ustalaniu, czy kwota ta została przekroczona, sumuje się miesięczną kwotę przychodu świadczeniobiorcy oraz przysługującego świadczenia/zasiłku.
Graniczna kwota przychodu - kwota, której przekroczenie powoduje zawieszenie za dany miesiąc prawa do świadczenia/zasiłku przedemerytalnego; przy ustalaniu, czy kwota ta została przekroczona, uwzględnia się miesięczną kwotę przychodu świadczeniobiorcy .
Roczna dopuszczalna kwota przychodu - kwota, której przekroczenie powoduje zmniejszenie za cały rok rozliczeniowy świadczenia/zasiłku przedemerytalnego; przy ustalaniu, czy kwota ta została przekroczona, sumuje się roczną kwotę przychodu świadczeniobiorcy oraz przysługującego świadczenia/zasiłku.
Roczna graniczna kwota przychodu - kwota, której przekroczenie powoduje zawieszenie za cały rok rozliczeniowy prawa do świadczenia/zasiłku przedemerytalnego; przy ustalaniu, czy kwota ta została przekroczona, uwzględnia się roczną kwotę przychodu świadczeniobiorcy.
W maju 2009 r. wystawiliśmy na prośbę pracownika zaświadczenie o jego przychodzie w okresie od marca 2008 r. do lutego 2009 r. Pracownik jest uprawniony do świadczenia przedemerytalnego od 2006 r. Łączna wysokość przychodu pracownika wyniosła 7650 zł. W okresie od 1 marca do 31 lipca 2008 r. pracownik był u nas zatrudniony na 1/2 etatu z miesięcznym wynagrodzeniem 900 zł. Natomiast od 1 sierpnia 2008 r. do 28 lutego 2009 r. pracował na 1/4 etatu z wynagrodzeniem 450 zł. W styczniu 2008 r. pracownik poinformował ZUS o osiąganiu przychodu w kwocie 900 zł, nie informując następnie o zmianie wynagrodzenia. Czy w wyniku rozliczenia przychodu ZUS zwróci pracownikowi określoną kwotę świadczenia?
Po rozliczeniu przychodu ZUS wyrówna wypłacone pracownikowi w niższej wysokości świadczenie przedemerytalne.
Jeżeli przychód wynikający z zaświadczenia lub oświadczenia nie przekracza granicznej kwoty przychodu, ZUS sumuje wysokość świadczenia przedemerytalnego przysługującego w całym roku rozliczeniowym oraz osiągniętego w tym okresie przychodu. Otrzymaną kwotę porównuje do rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu, która jest sumą miesięcznych dopuszczalnych kwot przychodu (w roku rozliczeniowym 2008/2009 wynosi 16 147,20 zł).
Jeżeli suma rocznej kwoty świadczenia i przychodu nie przekroczyła rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu, ZUS stwierdza, że świadczenie przysługiwało za cały rozliczany rok w pełnej wysokości. Jeżeli wcześniej świadczenie było zawieszone lub też było wypłacane w zmniejszonej wysokości, w decyzji rozliczającej ZUS stwierdza niedopłatę świadczenia przedemerytalnego. ZUS ma 30 dni na wydanie decyzji od wyjaśnienia ostatniej okoliczności.
Jeżeli suma rocznej kwoty świadczenia i przychodu przekroczyła roczną dopuszczalną kwotę przychodu, ZUS ustala zmniejszenie świadczenia przedemerytalnego.
W decyzji rozliczającej ZUS stwierdza:
• prawidłowość zmniejszenia w trakcie roku rozliczeniowego (jeżeli świadczenie było wypłacane w poszczególnych miesiącach roku rozliczeniowego w wysokości wynikającej ze zmniejszenia dokonanego w ramach rozliczenia rocznego),
• niedopłatę świadczenia (jeżeli świadczenie było w trakcie roku zawieszone lub było zmniejszane o kwotę wyższą niż ta, która wynika z rozliczenia rocznego),
• obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (jeżeli świadczenie było wypłacane w trakcie roku w wysokości wyższej niż ta, która wynika z jego zmniejszenia dokonanego w ramach rozliczenia rocznego).
Zmniejszenie świadczenia przedemerytalnego jest równe kwocie przekroczenia rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu pomniejszonej o obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez osobę ubezpieczoną i ustalone od kwoty przekroczenia. W przypadku pracowników procentowa wysokość składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez osobę pozostającą w stosunku pracy, o którą pomniejsza się kwotę przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu w roku rozliczeniowym 2008/2009, wynosi 13,71%.
Tak zmniejszone świadczenie przedemerytalne nie może być niższe od gwarantowanej rocznej kwoty. Dla roku rozliczeniowego 2008/2009 kwota ta wynosi 4546,80 zł (378,90 zł x 12 miesięcy).
Pracownik poinformował ZUS o wysokości przychodu jeszcze przed rozpoczęciem roku rozliczeniowego 2008/2009. Oznacza to, że świadczenie przedemerytalne zostało zmniejszone, począwszy od wypłaty za marzec 2008 r. Ponieważ świadczenie to zostało przyznane w 2006 r., jego wysokość po waloryzacji od 1 marca 2008 r. wynosiła 757,79 zł. Wysokość zmniejszonego świadczenia od 1 marca 2008 r. została więc obliczona w następujący sposób:
• 1657,79 zł (757,79 zł + 900 zł) - suma miesięcznej kwoty przychodu z umowy o pracę oraz kwoty świadczenia,
• 312,19 zł (1657,79 zł - 1345,60 zł) - kwota przekroczenia miesięcznej dopuszczalnej kwoty przychodu,
• 312,19 zł x 13,71% = 42,80 zł - kwota składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika ustalona od kwoty przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu,
• 312,19 zł - 42,80 zł = 269,39 zł - kwota zmniejszenia świadczenia,
• 757,79 zł - 269,39 zł = 488,40 zł - kwota świadczenia po zmniejszeniu.
Łącznie za okres od 1 marca 2008 r. do 28 lutego 2009 r. kwota zmniejszenia świadczenia przedemerytalnego wyniosła 3232,68 zł (269,39 zł x 12).
Wynikająca z zaświadczenia łączna kwota przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym 2008/2009 wyniosła 7650 zł. Kwota tego przychodu nie przekroczyła rocznej granicznej kwoty przychodu. Dlatego ZUS, dokonując rozliczenia rocznego, porówna sumę świadczenia i przychodu z całego roku - 16 743,48 zł (9093,48 zł + 7650 zł) do rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu - 16 147,20 zł i stwierdzi przekroczenie tej kwoty. Obliczenie rocznego zmniejszenia świadczenia przedemerytalnego wygląda następująco:
• 16 743,48 zł (9093,48 zł + 7650 zł) - suma rocznej kwoty przychodu oraz świadczenia,
• 596,28 zł (16 743,48 zł - 16 147,20 zł) - kwota przekroczenia rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu,
• 596,28 zł x 13,71% = 81,75 zł - kwota składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika ustalona od kwoty przekroczenia rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu,
• 596,28 zł - 81,75 zł = 514,53 zł - roczna kwota zmniejszenia świadczenia,
• 9093,48 zł - 514,53 zł = 8578,95 zł - roczna kwota świadczenia po zmniejszeniu.
ZUS nie wypłacił przysługującego pracownikowi świadczenia przedemerytalnego w kwocie 3232,68 zł (269,48 zł x 12). Dlatego po rozliczeniu przychodu i świadczenia stwierdzi, że pracownik otrzymał świadczenie w zaniżonej o 2718,15 zł kwocie (3232,68 zł - - 514,53 zł). ZUS wypłaci wyrównanie świadczenia po potrąceniu o zaliczkę na podatek dochodowy i składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Jestem uprawniony do świadczenia przedemerytalnego przyznanego w 2007 r. Od 1 marca 2008 r. podjąłem zatrudnienie na 1/3 etatu i przez cały poprzedni rok rozliczeniowy otrzymywałem wynagrodzenie w kwocie 500 zł. Od 1 sierpnia 2008 r. dodatkowo prowadzę działalność gospodarczą, z tytułu której opłacam składki od podstawy wymiaru wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Stopa procentowa tych składek wynosiła łącznie 30,07%. 29 maja 2009 r. złożyłem w ZUS zaświadczenie o przychodzie z umowy o pracę oraz oświadczenie o przychodzie z działalności. Z umowy o pracę przychód wyniósł 6000 zł, a z działalności 2364,60 zł. Z moich wyliczeń wynika, że taki przychód spowoduje zmniejszenie świadczenia. W jaki sposób ZUS ustali to zmniejszenie, skoro z tytułu zatrudnienia oraz działalności stopa procentowa składek na ubezpieczenia społeczne była różna?
ZUS ustali kwotę składek na ubezpieczenia społeczne, o które zostanie pomniejszona kwota przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu, dokonując odpowiedniego wyliczenia.
Pana łączny przychód ze stosunku pracy oraz z tytułu prowadzenia firmy (8364,60 zł) nie przekroczył rocznej granicznej kwoty przychodu. Natomiast łącznie ze świadczeniem przedemerytalnym 17 458,08 zł (8364,60 zł + + 9093,48 zł) kwota ta przekroczyła roczną dopuszczalną kwotę przychodu obowiązującą w poprzednim roku rozliczeniowym o 1310,88 zł (17 458,08 zł - 16 147,20 zł). W związku z tym ZUS zmniejszył świadczenie przedemerytalne za rok rozliczeniowy 2008/2009.
W przypadku gdy osoba uprawniona do świadczenia przedemerytalnego osiąga przychód z dwóch różnych rodzajów działalności zarobkowych, z tytułu których opłaca składki na ubezpieczenia społeczne w zróżnicowanej procentowo wysokości, ZUS ustala w kilku etapach kwotę obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez świadczeniobiorcę, o którą pomniejsza się kwotę przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu. Przedstawiliśmy je poniżej na przykładzie informacji podanych w pytaniu.
1. W pierwszej kolejności ZUS dokonuje ustalenia procentowego udziału przychodów, od których odprowadzono zróżnicowane składki na ubezpieczenia społeczne w rocznej kwocie osiągniętego przychodu:
• (6000 zł x 100%) : 8364,60 zł = 71,73% (udział rocznego wynagrodzenia w łącznej rocznej kwocie przychodu),
• (2364,60 zł x 100%) : 8364,60 zł = 28,27% (udział przychodu z tytułu działalności gospodarczej w łącznej kwocie przychodu).
2. Następnie mnoży udział procentowy każdego z tych przychodów przez kwotę przekroczenia:
• 71,73% x 1310,88 zł = 940,29 zł (udział rocznego wynagrodzenia w kwocie przekroczenia rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu),
• 28,27% x 1310,88 zł = 370,59 zł (udział rocznego przychodu z tytułu działalności gospodarczej w kwocie przekroczenia rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu).
3. Po wykonaniu tego działania ZUS ustala wysokość składki opłaconej przez ubezpieczonego od kwoty przekroczenia ustalonej dla każdego z przychodów. W dalszej kolejności sumuje składki finansowane przez świadczeniobiorcę z tytułu każdej działalności:
• 940,29 zł x 13,71% = 128,91 zł
370,59 zł x 30,07% = 111,44 zł
128,91 zł + 111,44 zł = 240,35 zł (kwota obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez ubezpieczonego, o którą należy pomniejszyć kwotę przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu).
4. Uzyskaną kwotę ZUS odejmuje od kwoty przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu, ustalając w ten sposób wysokość zmniejszenia świadczenia przedemerytalnego:
• 1310,88 zł - 240,35 zł = 1070,53 zł (kwota rocznego zmniejszenia świadczenia przedemerytalnego).
Jestem na świadczeniu przedemerytalnym. Jednocześnie prowadzę działalność gospodarczą. W maju złożyłem w ZUS oświadczenie o kwocie przychodu w poprzednim roku rozliczeniowym. Spodziewam się, że w decyzji rozliczającej zostanę zobowiązany do zwrotu części wypłaconych świadczeń, gdyż w okresie od 1 marca 2008 r. do 28 lutego 2009 r. świadczenie było wypłacane w pełnej wysokości. Czy ZUS naliczy odsetki od kwoty świadczenia? Jak ZUS postąpi, jeżeli nie wpłacę w terminie całej kwoty?
Zobowiązując Pana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, ZUS nie doliczy odsetek ustawowych. Jeżeli nie wpłaci Pan na konto ZUS pełnej kwoty w wyznaczonym decyzją rozliczeniową terminie, ZUS potrąci te kwoty z bieżąco wypłacanych świadczeń. W przypadku braku takiej możliwości - będzie dochodził zwrotu w drodze egzekucji administracyjnej.
Jeżeli w roku rozliczeniowym suma kwot zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia przedemerytalnego była niższa niż kwota wynikająca z rocznego rozliczenia przychodu, ZUS ustala kwotę nienależnie pobranych świadczeń. Następnie dochodzi ich zwrotu na zasadach przewidzianych w ustawie emerytalnej. Świadczenia podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż rok rozliczeniowy poprzedzający rok, w którym wydana została decyzja o rozliczeniu świadczenia, jeśli osoba pobierająca świadczenie powiadomiła ZUS o osiąganiu przychodu (art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej). W pozostałych przypadkach świadczenia podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 3 lata rozliczeniowe, poprzedzające rok wydania tej decyzji.
Kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiąganiem przychodów należy zwrócić bez odsetek za zwłokę, chyba że ZUS stwierdzi świadome wprowadzenie w błąd przez osobę pobierającą świadczenie.
ZUS, w drodze decyzji, zobowiązuje do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń na podane konto Oddziału ZUS w terminie 1 miesiąca od daty otrzymania decyzji rozliczającej.
W przypadku niewpłacenia nienależnie pobranych świadczeń w podanym w decyzji terminie, po uprawomocnieniu się wspomnianej decyzji, ZUS potrąca należności z bieżąco wypłacanych świadczeń, aż do całkowitej spłaty. Miesięcznie ZUS może potrącić do 50% miesięcznego świadczenia z zachowaniem kwoty wolnej od potrąceń wynoszącej 60% kwoty najniższej emerytury, czyli maksymalnie 405,06 zł (675,10 zł x 60%).
Jeżeli prawo do świadczenia ustało, ZUS przekazuje sprawę nienależnie pobranych świadczeń do dochodzenia w trybie egzekucji administracyjnej.
• art. 5-6 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych - Dz.U. Nr 120, poz. 1252; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33
• art. 138 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 42, poz. 338
Dariusz Noszczak
ekspert w zakresie ubezpieczeń społecznych