Piotr Kostrzewa
Kontrakt menedżerski zalicza się do umów o świadczenie usług, do których z reguły znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia. Tego typu umowy nazywa się również mianem umów nienazwanych, tj. takich umów, o których przepisy k.c. wprost nie stanowią. W podobny sposób kwalifikuje się umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem, umowy o powiernictwo nad przedsiębiorstwem, umowy zarządu i inne umowy o podobnym charakterze. Treścią kontraktu menedżerskiego jest zobowiązanie się menedżera do zarządzania przedsiębiorstwem, w imieniu i na rzecz tego przedsiębiorstwa, za wynagrodzeniem. Z reguły kontrakt menedżerski od umowy o pracę odróżniają takie cechy, jak brak podporządkowania menedżera właścicielowi przedsiębiorstwa w zakresie działań, do których wykonywania menedżer zobowiązał się w kontrakcie; kryterium oceny pracy menedżera stanowi nie tylko staranność jej wykonywania, ale także jej wyniki (np. zysk przedsiębiorstwa); brak ustawowej gwarancji minimalnego wynagrodzenia.
Menedżer jako zleceniobiorca
Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, podobnie jak osoby zatrudnione na podstawie umowy agencyjnej i umowy-zlecenia, są na gruncie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn.zm.), zwanej dalej u.s.u.s., określane mianem zleceniobiorców. Zleceniobiorcami w świetle u.s.u.s. są więc również menedżerowie i, co do zasady, ubezpieczeniom społecznym podlegają tak samo jak pozostałe osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia czy też umowy o świadczenie usług.
Oznacza to, że poza ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi obowiązkowe dla nich jest również ubezpieczenie wypadkowe. Co prawda art. 12 ust. 3 u.s.u.s. stanowi, że obowiązkiem ubezpieczenia wypadkowego nie są objęci ci zleceniobiorcy, którzy wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy, ale z uwagi na charakter pracy menedżera trudno sobie wyobrazić, by przepis ten mógł znaleźć do niego zastosowanie.
Obowiązek ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego powstaje wobec menedżera w dniu oznaczonym w kontrakcie jako dzień rozpoczęcia pracy, a ustaje w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia tego kontraktu. Ubezpieczenie chorobowe tak jak dla pozostałych zleceniobiorców jest dla menedżera dobrowolne.
Kontrakt menedżerski w ramach działalności gospodarczej
Sytuacja prawna w zakresie ubezpieczeń społecznych menedżera komplikuje się jednak, jeżeli kontrakt menedżerski wykonuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Zasadniczo umowa o świadczenia usług wykonywana w ramach działalności gospodarczej nie jest uważana za tytuł do ubezpieczeń społecznych. Nie odnosi się to jednak do menedżera.
W przypadku menedżerów realizujących kontrakt w ramach działalności gospodarczej można wyróżnić dwojakiego rodzaju sytuacje. Pierwsza sytuacja, kiedy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej menedżer wykonuje tylko i wyłącznie usługi będące równocześnie przedmiotem zawartego przez niego kontraktu i w związku tym osiąga - w rozumieniu przepisów podatkowych (tj. przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn.zm.) - tylko przychody z działalności wykonywanej osobiście. I druga sytuacja, kiedy oprócz usług w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem, wykonywanych na podstawie kontraktu menedżerskiego, menedżer w ramach działalności gospodarczej wykonuje również inne usługi i w świetle przepisów podatkowych uzyskuje przychody z działalności wykonywanej osobiście oraz działalności gospodarczej.
W pierwszej z wymienionych wyżej sytuacji przypadków menedżer podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu kontraktu menedżerskiego, a więc jako zleceniobiorca. Natomiast w drugiej sytuacji mamy do czynienia ze zbiegiem dwóch tytułów, tj. zlecenia i działalności gospodarczej, a o tym, z którego tytułu menedżer podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, decyduje art. 9 ust. 2 i 2a u.s.u.s. Oznacza to, że jeżeli menedżer z tytułu kontraktu osiąga przychód, stanowiący podstawę wymiaru składek, w wysokości co najmniej równej obowiązującej go podstawie wymiaru składek z tytułu działalności gospodarczej, podlega obowiązkowi przedmiotowych ubezpieczeń z tego tytułu, który powstał najwcześniej. W takiej sytuacji menedżer ma prawo zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. W innym przypadku, tj. gdy przychód z kontraktu menedżerskiego jest niższy od obowiązującej menedżera podstawy wymiaru składek z tytułu działalności gospodarczej, obowiązkiem ubezpieczeń społecznych jest on objęty z tytułu działalności gospodarczej.
Przykłady
Tomasz K. wykonuje pracę na podstawie kontraktu menedżerskiego zawartego z firmą budowlaną. Na podstawie tego kontraktu otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 25 000 zł. Kontrakt wykonuje w ramach działalności gospodarczej, ale poza usługami stanowiącymi przedmiot kontraktu nie świadczy żadnych innych usług i w świetle przepisów podatkowych osiąga wyłącznie przychody z działalności wykonywanej osobiście.
Z uwagi na to Tomasz K. ubezpieczeniom społecznym podlega obowiązkowo na zasadach właściwych dla zleceniobiorcy.
Barbara D. jest menedżerem zatrudnionym w firmie telekomunikacyjnej. Kontrakt menedżerski wykonuje w ramach prowadzonej od 2002 r. działalności gospodarczej. Przedmiotem prowadzonej przez Barbarę D. działalności gospodarczej poza usługami w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem są również usługi w zakresie doradztwa gospodarczego. W świetle przepisów podatkowych Barbara D. osiąga przychody z działalności wykonywanej osobiście i z tytułu działalności gospodarczej.
Barbara D. zgłosiła się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu działalności gospodarczej. Ma do tego prawo, ponieważ z tytułu kontraktu menedżerskiego otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 20 000 zł, a więc więcej niż obowiązująca ją podstawa wymiaru składek z tytułu działalności gospodarczej (tj. 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia).
Ubezpieczenie zdrowotne menedżera
Sytuacja prawna menedżera w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego jest po części tożsama z jego położeniem prawnym w zakresie ubezpieczeń społecznych. Mianowicie menedżer, który w świetle przepisów u.s.u.s. uważany jest wyłącznie za zleceniobiorcę z mocy art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z późn.zm.), zwanej dalej u.ś.o.z., objęty jest obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego.
Natomiast menedżer, u którego w rozumieniu przepisów u.s.u.s. zachodzi zbieg tytułów ubezpieczeniowych, tj. zlecenie (kontrakt menedżerski) i działalność gospodarcza, stosownie do treści art. 82 ust. 1 u.ś.o.z. zobowiązany jest opłacać składkę od każdego z tych tytułów odrębnie.
Przykład
Bartłomiej J. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wykonuje kontrakt menedżerski zawarty z firmą informatyczną. Z tytułu tego kontraktu otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 20 000 zł.
Ponieważ poza usługami w zakresie zarządzania firmą Bartłomiej J. świadczy również usługi marketingowe i reklamowe, osiąga przychody w rozumieniu przepisów podatkowych zarówno z działalności wykonywanej osobiście, jak i z tytułu działalności gospodarczej. Z tytułu działalności gospodarczej zgłosił się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Dodatkowo firma informatyczna z tytułu kontraktu menedżerskiego zgłosiła go do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.
Podstawa wymiaru składki
Dla menedżera, który podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu kontraktu menedżerskiego, podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia określa się na podstawie art. 18 ust. 3 u.s.u.s. Tym samym podstawę do obliczenia należnych składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów podatkowych z tytułu kontraktu menedżerskiego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że do zleceniobiorców (w tym do menedżerów) nie znajduje zastosowanie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 z późn.zm.), które w § 2 zawiera katalog przychodów niestanowiących podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników i osób w nim wymienionych (np. chałupników). Tym samym, jeżeli menedżer otrzyma przychody, o których mowa w tym rozporządzeniu (np. diety z tytułu podróży służbowej, ryczałt za używanie samochodu prywatnego do celów służbowych), to będą one stanowiły podstawę wymiaru składek.
Z uwagi na to, że menedżer dobrowolnie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, podstawa wymiaru składek na to ubezpieczenie nie może przekraczać miesięcznie 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Tak jak w przypadku pozostałych ubezpieczonych również menedżerów obowiązuje ograniczenie w postaci rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (w 2007 r. - 78 480 zł).
Przykład
Krystyna L. jest menedżerem zatrudnionym w firmie motoryzacyjnej. Z tytułu tego kontraktu menedżerskiego jest zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. We wrześniu 2007 r. poza wynagrodzeniem w wysokości 18 500 zł Krystyna L. otrzymała od zatrudniającej ją firmy zwrot kosztów używania do celów służbowych samochodu prywatnego w kwocie 2000 zł.
Podstawę wymiaru składek na jej ubezpieczenia społeczne we wrześniu 2007 r. stanowi suma powyższych świadczeń pieniężnych, tj. 20 500 zł.
Do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne menedżera należnych z tytułu kontraktu menedżerskiego - zgodnie z art. 81 ust. 1 u.ś.o.z. - stosuje się odpowiednio przepisy regulujące podstawę wymiaru składek na jego ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z tym zastrzeżeniem, że:
1) przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia w postaci rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 u.s.o.s.,
2) podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez menedżera.
Podstawa prawna:
• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn.zm.),
• ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z późn.zm.),
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 z późn.zm.).