Zasadą jest, że każdy pracownik wykonujący pracę w godzinach nadliczbowych powinien otrzymać z tego tytułu dodatek do normalnego wynagrodzenia albo powinien korzystać z innej formy rekompensaty w postaci udzielenia czasu wolnego.
Są jednak pracownicy, których uprawnienia w zakresie rekompensowania pracy nadliczbowej są znacznie ograniczone. Chodzi tu o pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy (tj. pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców, pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych), a także kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych. Jeżeli pracownicy ci, w razie konieczności, wykonują pracę poza normalnymi godzinami pracy, to nie mają oni prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy nadliczbowej.
Od tej zasady jest przewidziany wyjątek dla pracowników będących kierownikami wyodrębnionych komórek organizacyjnych. Jeżeli wykonują oni pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę lub w święto i nie otrzymali w zamian innego dnia wolnego za pracę w niedzielę lub w święto - to mają oni prawo do wynagrodzenia i dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych w takich dniach.
Należy dodać, że pozbawienie prawa do wynagrodzenia i dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych może mieć miejsce jedynie w przypadku nagłej konieczności wykonywania pracy poza normalnymi godzinami pracy przez pracowników wymienionych w art. 1514 k.p. Jeżeli zatem wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych przez tę grupę pracowników jest spowodowane niezależną od nich wadliwą organizacją pracy wymuszającą systematyczne przekraczanie norm czasu pracy, to wówczas pracownicy ci mają prawo do stosownej rekompensaty (zobacz np. wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2004 r., sygn. akt III PK 22/04, OSNP 2005/5/65, wyrok Sądu Najwyższego z 20 września 2005 r., sygn. akt II PK 56/05, OSNP 2006/13-14/213).
Zasady wynagradzania obowiązujące u danego pracodawcy mogą przewidywać rozwiązania korzystniejsze, tj. przyznać prawo do wynagrodzenia wraz z dodatkiem za pracę nadliczbową także pracownikom wymienionym w art. 1514 k.p. (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2005 r., sygn. akt II PK 383/04, OSNP 2006/7-8/112). Nie jest natomiast możliwe w przepisach wewnątrzzakładowych poszerzanie kręgu pracowników pozbawionych prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Takie rozwiązanie byłoby bowiem mniej korzystne dla pracowników niż gwarancje wynikające z przepisów powszechnie obowiązujących.
JADWIGA SOWIŃSKA
ekspert z zakresu prawa pracy
PODSTAWA PRAWNA
l Art. 1514 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).