Zasada ogólna wyrażona w art. 415 Kodeksu cywilnego stanowi, że każdy, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Nie analizując szczegółowo przesłanek tej odpowiedzialności, należy rozważyć kwestię, kto może żądać odszkodowania. Czy odszkodowania może domagać się jedynie bezpośrednio poszkodowany, czyli ten, przeciwko komu bezpośrednio zadziałało zdarzenie, które wyrządziło szkodę, czy również osoba, na którą zdarzenie to zadziałało pośrednio (pośrednio poszkodowany). Inaczej rzecz ujmując, przykładowo jeżeli przedsiębiorca w wyniku poniesionej szkody nie wywiązał się z zobowiązania względem swojego kontrahenta, to czy kontrahent może dochodzić odszkodowania od osoby odpowiedzialnej za spowodowanie szkody u przedsiębiorcy?
Jedną z przesłanek odpowiedzialności sprawcy szkody, czyli okoliczność, którą poszkodowany musi udowodnić, jest istnienie adekwatnego związku przyczynowego między działaniem sprawcy a szkodą poniesioną przez poszkodowanego. Jak wskazywaliśmy w naszej poprzedniej publikacji, przez adekwatny związek przyczynowy rozumie się to, co stanowi normalne następstwo działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Zatem sprawca szkody ponosi odpowiedzialność tylko za te następstwa swojego postępowania, które w danych warunkach są normalną jego konsekwencją.
Zwolennicy przyznania pośrednio poszkodowanemu możliwości żądania odszkodowania wskazują, że jeżeli pośrednio poszkodowany jest w stanie udowodnić istnienie związku przyczynowego pomiędzy działaniem sprawcy a szkodą jaką poniósł, to z powodzeniem może dochodzić odszkodowania z tego tytułu. Tak zakreślona odpowiedzialność sprawcy jest stosunkowo szeroka, ponieważ kolejnych ogniw pośrednio poszkodowanych może być niekiedy dużo.
Przeciwnicy możliwości dochodzenia odszkodowania przez pośrednio poszkodowanego wskazują na potrzebę racjonalizacji ilości roszczeń odszkodowawczych. Argumentują, że przesłanka adekwatnego związku przyczynowego jest niezmiernie szeroka, co grozi napływem sporej ilości dodatkowych pozwów. Powołują się oni na to, że literalne brzmienie art. 415 Kodeksu cywilnego nie pozwala na żądanie odszkodowania przez osoby, które nie zostały bezpośrednio dotknięte działaniem sprawcy szkody.
Trzecie, niejako pośrednie stanowisko, przyjmuje zgodnie z zasadą bezwzględnej odpowiedzialności za winę umyślną, że szkoda doznana przez poszkodowanego w sposób pośredni może zostać zrekompensowana jedynie wtedy, gdy działanie sprawcy było nastawione na wyrządzenie szkody tej konkretnej osobie, co prawda w sposób pośredni, ale było to umyślne postępowanie sprawcy.
Podsumowując, niejasność przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej pozwala dokonywać różnych interpretacji, a co za tym idzie różnie ustalać zakres osób uprawnionych do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego. W praktyce to od decyzji sądu zależeć będzie, czy przychyli się on do naszej argumentacji i uzyskamy odszkodowanie za szkodę pośrednią, czy zostaniemy odprawieni z kwitkiem.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna