Kiedy należy płacić VAT od przyznanego odszkodowania

Oceniając obowiązek podatkowy podatnika, bierzemy pod uwagę zawsze stan prawny występujący w chwili zdarzenia, z którym wiąże się obowiązek zapłaty podatku. Przepis art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: ustawy o VAT) wprowadza opodatkowanie zdarzenia polegającego na przeniesieniu z mocy prawa własności gruntów w zamian za odszkodowanie dopiero od 1 maja 2004 r.

Gmina na mocy decyzji wojewody otrzymała we wrześniu 2007 r. odszkodowanie za grunt przejęty pod budowę autostrady. Przytoczę kilka zdań z decyzji:

„1. Stwierdzam nabycie z mocy prawa z dniem 24 sierpnia 2002 r. przez Skarb Państwa własności nieruchomości gruntowej (...) położonej w gminie Kruszyna (...) stanowiącej w dniu 23 sierpnia 2002 r. własność Gminy Kruszyna.

2. (...)

3. Zobowiązuję Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad do wypłaty odszkodowania ustalonego w pkt 2 dotychczasowemu właścicielowi - Gminie Kruszyna - jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja niniejsza stanie się ostateczna”.

Czy w opisanym przypadku od uzyskanego odszkodowania należy odprowadzić VAT? Ponieważ kwota VAT do odprowadzenia do US nie będzie mała, dlatego też szukamy uzasadnienia, na jakiej podstawie możemy podatku nie zapłacić.

W decyzji zostało wskazane, że datą nabycia gruntu z mocy prawa jest 24 sierpnia 2002 r., nie można zatem do tego zdarzenia stosować przepisu art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, który zaczął obowiązywać od 1 maja 2004 r. Data wydania decyzji i wypłaty odszkodowania nie ma w tym przypadku znaczenia, bo zdarzeniem, z którym ustawa o VAT wiąże obowiązek zapłaty tego podatku, jest moment przeniesienia z mocy prawa własności towarów (w tym gruntu) w zamian za odszkodowanie. Ustawa o VAT nie wiąże tego obowiązku z momentem wypłaty odszkodowania ani z momentem wydania decyzji potwierdzającej nabycie towaru z mocy prawa. Ten argument w sytuacji Czytelnika należy uznać za przesądzający o wyłączeniu z opodatkowania VAT opisanego zdarzenia.

Należy zauważyć, że gdyby nabycie nastąpiło po 1 maja 2004 r., wyłączenie z opodatkowania VAT takiej czynności nie byłoby sprawą oczywistą. Problem ten może być przedmiotem sporu z organami podatkowymi, które mogą zażądać zapłaty podatku. Podatnicy, którzy znajdą się w takiej sytuacji, aby uniknąć negatywnych konsekwencji podjętej decyzji, powinni każdorazowo występować do właściwej izby skarbowej o wydanie interpretacji co do obowiązku opodatkowania w tym przypadku. Tylko uzyskanie pozytywnej opinii izby skarbowej może być podstawą do uznania, że od uzyskanego odszkodowania nie należy płacić VAT.

Poniżej omawiamy argumenty, które mogą być przytoczone w podobnej sytuacji przez obie strony.

1. Czy mamy do czynienia z czynnością podlegającą opodatkowaniu VAT?

VAT nie obejmuje czynności, które polegają na realizacji uprawnień publicznoprawnych przez podmioty powołane do zadań publicznych. Wyłączenie czynności publicznoprawnych z opodatkowania VAT wynika z art. 15 ust. 6 ustawy o VAT. W przepisie tym czytamy:

„Nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.”.

Na podstawie tego przepisu wyłączenie z opodatkowania VAT może nastąpić, gdy uznamy, że gmina, która uzyskała odszkodowanie, działała w charakterze podmiotu wykonującego zadania publiczne. Jednak zadania publiczne gminy obejmują sprawy gminnych dróg, ulic, mostów i placów (art. 7 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym). Nie można zatem uznać, że jednostka samorządu terytorialnego, przekazując nieruchomość pod autostradę, działała w charakterze podmiotu wykonującego zadania publiczne.

Zgodnie z art. 27 ustawy z 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym:

1. Nieruchomości przeznaczone na pasy drogowe autostrad, stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego, stają się, z mocy prawa, własnością Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji dotycząca tych nieruchomości stała się ostateczna.

2. Za nieruchomości, o których mowa w ust. 1, jednostkom samorządu terytorialnego przysługuje odszkodowanie, ustalone według zasad obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości.

3. Wojewoda, w drodze decyzji, stwierdza nabycie nieruchomości przez Skarb Państwa oraz ustala odszkodowanie.

Przytoczony przepis określa zasady przejęcia nieruchomości tak samo jak dla innych podmiotów obrotu gospodarczego. Gmina jest bowiem traktowana jak każdy inny podmiot gospodarczy, którego grunt wywłaszczono pod autostradę. Wynika z tego, że na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT nie można uznać, iż odszkodowanie uzyskane przez gminę będzie wyłączone z VAT.

2. Brak po stronie gminy przymiotu podatnika VAT

Można uznać, że gmina nie działa w charakterze podatnika VAT. Przypomnijmy, że opodatkowaniu VAT podlega wyłącznie czynność wykonana przez podatnika, którego zamiarem jest prowadzenie działalności gospodarczej opodatkowanej VAT, podjęta w ramach tej działalności (art. 15 ustawy o VAT). Brak obowiązku opodatkowania otrzymanego odszkodowania przez podatników niewystępujących w charakterze podatników VAT potwierdził naczelnik Urzędu Skarbowego w Oświęcimu.

Interpretacja urzędu skarbowego

(...) Dostawą towarów, w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy [od redakcji: ustawy o VAT], jest m.in. przeniesienie z nakazu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa, prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie. Z powyższego wynika, iż na podstawie powołanego art. 7 ust. 1 pkt 1 czynność wywłaszczenia nieruchomości dokonywana w drodze decyzji administracyjnej co do zasady podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, przy czym obowiązek podatkowy z tego tytułu może powstać po stronie dotychczasowego właściciela nieruchomości, który z tytułu wywłaszczenia otrzymuje odszkodowanie. Zaznaczyć należy, że zaliczenie tego rodzaju czynności do dostaw towarów nie będzie w większości przypadków znaczyło faktycznego opodatkowania, bowiem wywłaszczenie dotyczy zazwyczaj własności prywatnej. Wobec tego, podmiot pozbawiony własności nie działa w tej sytuacji w charakterze podatnika. (...) Analogiczne rozwiązania dotyczą sytuacji, gdy przeniesienie własności nieruchomości następuje z mocy prawa w przypadku nieruchomości zajętych pod drogi publiczne. (...).

Pismo naczelnika Urzędu Skarbowego w Oświęcimu z 5 listopada 2004 r., nr PP/443/185/04

Ten argument też jednak może zostać obalony. Gmina bowiem, co do zasady, występuje w wielu sytuacjach jako podatnik VAT, co może być uznane przez organy skarbowe za wystarczający powód do zapłaty podatku od uzyskanego odszkodowania.

3. Czy przejęcie towaru przez jeden organ publiczny od innego organu publicznego jest „działalnością gospodarczą” podlegającą VAT?

Warto w tym przypadku powołać się na uchwałę, w której Naczelny Sąd Administracyjny (dalej: NSA) odpowiedział na następujące pytanie: Czy przekazanie rzeczy na spłatę zobowiązania podatkowego podlega opodatkowaniu VAT?

Z orzecznictwa

Przekazanie przez przedsiębiorcę Skarbowi Państwa lub jednostce samorządowej towarów w zamian za zaległości podatkowe nie powinno być opodatkowane VAT. Cechą VAT jest ekwiwalentność, a Skarb Państwa nie wykonuje żadnych czynności na rzecz podatnika, a jedynie realizuje swoje kompetencje z zakresu władzy publicznej. Nie robi tego w ramach obrotu gospodarczego, z którym VAT jest związany.

Uchwała NSA w składzie siedmiu sędziów z 8 października 2007 r., sygn. akt I FPS 2/07

Należałoby uznać, że sytuacja opisana w pytaniu jest analogiczna, tj. przeniesienie własności nie ma nic wspólnego z obrotem gospodarczym podlegającym VAT. Wzajemne przejęcia majątku pomiędzy organami administracji rządowej i samorządowej dokonywane w celu realizacji zadań publicznych nie powinny być traktowane jako obrót gospodarczy opodatkowany VAT.

Podstawy prawne

- Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 143, poz. 1029)

- Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 173, poz. 1218)

- Ustawa z 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 273, poz. 2703; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 99, poz. 666)