Swoboda przedsiębiorczości obok swobody przepływu towarów, swobody przemieszczania się pracowników, swobody świadczenia usług oraz swobody przepływu kapitału, jest jedną ze swobód wspólnotowych uregulowanych w Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C 83/49 z dnia 30 marca 2010 PL, dalej „TFUE”), które służą zagwarantowaniu prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego Unii Europejskiej.
Istotą swobody przedsiębiorczości jest umożliwienie prowadzenia działalności gospodarczej obywatelom jednego państwa członkowskiego UE w innym państwie członkowskim. Prowadzenie takiej działalności, zgodnie z regulacją TFUE, powinno odbywać się na zasadach określonych przez ustawodawstwo danego państwa członkowskiego dla ogółu obywateli tego kraju oraz obywateli UE. W konsekwencji, zakazane jest wprowadzanie przepisów dyskryminujących przedsiębiorców będących obywatelami innego państwa członkowskiego oraz takich ograniczeń w prowadzeniu przez nich działalności gospodarczej, którymi nie są objęci obywatele państwa przyjmującego.
W celu zagwarantowania realizacji swobody przedsiębiorczości, wszystkie państwa członkowskie zobowiązane są do eliminacji przepisów, procedur oraz praktyk krajowych, które mogłyby stanowić pogwałcenie tej zasady. Jednym z obowiązków państw członkowskich UE jest stopniowe dążenie do znoszenia regulacji ograniczających swobodę przedsiębiorczości m.in. w takich dziedzinach, jak tworzenie agencji, oddziałów i filii oraz warunków wchodzenia personelu przedsiębiorstwa zagranicznego w skład organów nadzorczych agencji, oddziałów i filii. Na gruncie polskich regulacji prawnych, swobodę działalności gospodarczej regulują przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz. U. 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm., dalej „ustawa o swobodzie działalności gospodarczej”), która w dużej mierze miała na celu dostosowanie polskiego prawa do wymogów stawianych przez UE.
Realizację gwarancji swobody przedsiębiorczości w Polsce znajdziemy przede wszystkim w art. 13 ust. 1 ustawy o swobodzie gospodarczej, zgodnie z którym osoby zagraniczne - z państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz osoby zagraniczne, które mogą korzystać ze swobody przedsiębiorczości na podstawie umów zawartych przez te państwa z UE i jej państwami członkowskimi, mogą podejmować działalność gospodarzą na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Oznacza to, że przedsiębiorcy z UE mogą w Polsce podejmować działalność gospodarczą, czyli zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły, na takich samych zasadach jak polscy przedsiębiorcy.
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 52 ust. 1 TFUE dopuszczalne jest wprowadzenie przez państwa członkowskiej regulacji ograniczających swobodę przedsiębiorczości, jeśli jest to uzasadnione koniecznością zagwarantowania porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz zdrowia publicznego w danym państwie. Takimi regulacjami na gruncie polskich przepisów prawnych są m.in. przepisy dotyczące koncesji, zezwoleń oraz regulowanej działalności gospodarczej zawarte w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Przepisy te uzależniają możliwość podjęcia i wykonywania przez przedsiębiorcę określonej działalności gospodarczej od uzyskania odpowiedniej koncesji lub zezwolenia. W tym przypadku ograniczenie związane z koniecznością uzyskania koncesji, obejmuje w szczególności działalność w takim zakresie, jak składowanie odpadów, wydobywanie kopalin, wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią oraz przewozy lotnicze. Ustawodawca przedstawił zamknięty katalog rodzajów działalności gospodarczej, które z oczywistych powodów nie mogą być prowadzone zgodnie ze swobodą przedsiębiorczości.
Podsumowując, należy uznać, że swoboda przedsiębiorczości razem z pozostałymi swobodami wspólnotowymi jest gwarantem prawidłowego funkcjonowania gospodarek państw członkowskich w obrębie rynku wspólnego UE. Jednocześnie swoboda przedsiębiorczości zrównując pozycję unijnych przedsiębiorców, wpływa pozytywnie na konkurencję na rynku. Pozwala ona przedsiębiorcom z 27 krajów poszerzać swoje rynki zbytu.
Marta Musioł, młodszy prawnik
Patrycja Dzięgielewska, aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna