11 września 2015 r. Sejm skierował przygotowaną przez Ministerstwo Gospodarki ustawę Prawo działalności gospodarczej do prac w Komisji Gospodarki (informacja ze strony Ministerstwa Gospodarki). Dokument, który ma zastąpić obowiązującą od 2004 r. ustawę o swobodzie działalności gospodarczej stanowi jeden z podstawowych aktów prawnych, regulujących sposób prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. W projekcie przewidziano wiele nowych rozwiązań, w założeniu nowa regulacja ma zwiększać zakres ochrony przedsiębiorcy. Wprowadzono też katalog zasad podstawowych, które mają wpływać na sposób administrowania przez organ, choć dwie z nich dotyczą bezpośrednio samych przedsiębiorców.
Ulga podatkowa dla inwestujących w innowacje tylko na 2 lata
Tworzenie swoistego kodeksu postępowania Minister Gospodarki argumentuje w założeniach do projektu ustawy dążeniem do zwiększenia ochrony przedsiębiorcy. Dotychczasowa ustawa z 2004 r. była oszczędna w formułowaniu ogólnych wytycznych, pozostawiając to zadanie regulacjom proceduralnym (m.in. w Kodeksie postępowania administracyjnego) oraz ustawom szczegółowym. Projekt przenosi je bezpośrednio w ramy przygotowywanego aktu.
Przeglądając proponowane zmiany można by rzec: nihil novi, choć widać wyraźnie inspiracje ustawodawstwem unijnym, w szczególności Europejskim Kodeksem Dobrej Praktyki Administracyjnej (EKDPA), przyjętego rezolucją Parlamentu Europejskiego z dnia 6 września 2001 r. (źródło: http://www.emcdda.europa.eu/attachements.cfm/att_146851_PL_code2005_pl). Dokument ten, będący wyrazem art. 41 Karty Praw Podstawowych, obecnie wykorzystywany jest w procesie legislacyjnym zarówno przez państwa członkowskie, jak i kraje spoza Unii Europejskiej.
Nowe standardy działań organów administracji gospodarczej
Zgodnie z założeniami nowy akt ma zmierzać do zbliżenia terminologii i instytucji prawnych prawa krajowego z prawem unijnym. Jedną z proponowanych zmian jest wprowadzenie nowych i usystematyzowanie dotychczas obowiązujących zasad w jednym akcie prawnym, co ma usystematyzować pewien standard w relacjach organu administracji publicznej z przedsiębiorcą.
I tak w nowej regulacji znaleźć się ma zasada „co nie jest prawem zabronione jest dozwolone”, która wcześniej obowiązywała na mocy regulacji z 1988 r. Będzie stanowić barierę dla nieuzasadnionego kwestionowania działań przedsiębiorców przez organy administracji publicznej. Wprowadzone zostaną także wytyczne w sprawie przyjaznej interpretacji przepisów (gdy pojawiają się wątpliwości interpretacyjne, organ nie może rozstrzygnąć ich na niekorzyść strony). Pole do jej zastosowania zostanie otwarte w sytuacji tzw. luzu interpretacyjnego przysługującego organowi.
Idąc dalej, nowa ustawa przewiduje domniemanie uczciwości przedsiębiorcy (rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść strony), które pozostaje jednak wyłączone, jeżeli przepisy przewidują obowiązek prowadzenia, wystawiania i przechowywania dokumentów będzie wynikał wprost z przepisu prawa oraz na przedsiębiorcy będzie spoczywał ciężar dowodu. W założeniach do projektu możemy przeczytać, że „przedstawiony projekt zmierza do praktycznego zastosowania zasady, że 99% przedsiębiorców działa rzetelnie, uczciwie i wobec nich administracja publiczna pełni rolę służebną oraz pomocniczą, a działania sankcyjne powinny być skierowane do 1% przedsiębiorców działających niezgodnie z prawem.”
Będą nowe zasady prowadzenia działalności gospodarczej
Istotną nowelizacją, jest wprowadzenie zasady proporcjonalności działania organu administracji, która jest jedną z głównych reguł ustawodawstwa unijnego. Zgodnie z art. 6 EKDPA organ podejmuje „jedynie takie działania, które prowadzą bezpośrednio do celu (są odpowiednie), niezbędne i które są współmierne do obranego celu, w szczególności poprzez rozsądne wyważenie słusznego interesu prywatnego i interesu publicznego. Dodatkowo, organ administracji publicznej zobowiązując przedsiębiorcę do dokonania określonych czynności ogranicza je do niezbędnego minimum”. Jej zastosowanie spowoduje konieczność ważenia interesu publicznego i interesu prywatnego przedsiębiorcy w miejsce przyznawania automatycznego prymatu temu pierwszemu.
Podobnie przełożeniem unijnych standardów na polskie realia jest wprowadzenie zasady tzw. uprawnionych oczekiwań. Należy uznać oczekiwania przedsiębiorcy za uprawnione, jeżeli „dotyczą działań zgodnych z prawem, a organ działając w granicach prawa będzie stosował się do wypracowanej praktyki i działań organu w zakresie rozstrzygnięcia sprawy. Przede wszystkim organ nie powinien bez szczególnego powodu, odstępować od utrwalonej i jednolitej praktyki” (treść założeń projektu). Pozwoli ona przedsiębiorcy na efektywne lokowanie zasobów i planowanie dalszych działań, spowoduje większą pewność prawa.
Jeszcze jedną regułą dotyczącą działań organów administracji jest zasada udzielania informacji. Nie jest ona tożsama z dostępem do informacji publicznej, zasady informowania z Kodeksu postępowania administracyjnego czy tzw. urzędowej interpretacji prawa, nie można jej także rozumieć jako obowiązku udzielania pomocy prawnej, ale raczej ma polegać na wskazaniu obowiązujących wymogów i regulacji w sposób abstrakcyjny oraz wskazaniu okoliczności faktycznych, które mogłyby albo pozwolić na osiągnięcie zamierzonego celu albo zmienić dotychczas wydaną decyzję. Wynika z założeń good governance (dobrego administrowania), czyli dążeń do sprawowania władzy publicznej w ramach wzajemnych relacji rządu, administracji i społeczeństwa, cechujących się otwartością, partnerstwem, rozliczalnością, skutecznością, efektywnością i spójnością (wg „Koncepcji good governance – refleksje do dyskusji”, dokumentu opublikowanego w 2008 r. przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego).
Polecamy: 500 pytań o VAT odpowiedzi na trudne pytania z interpretacjami Ministerstwa Finansów (PDF)
Co istotne, należy jednak mieć na uwadze, iż w sytuacji udzielenia przez organ błędnej informacji, a następnie wydania przez niego decyzji zgodnej z prawem (lecz sprzecznej ze wcześniejszą informacją), wcześniej udzielona informacja nie będzie stanowiła podstawy do zaskarżenia decyzji (tak dotychczasowe orzecznictwo, m.in. wyrok NSA z dn. 13 listopada 2009 o sygn. akt II FSK 919/08 orzeczenia.nsa.gov.pl).
Reguły dotyczące działania przedsiębiorców
Jak widać większość wytycznych zamieszczonych w części ogólnej dotyczy standardów działania administracji, choć w planowanej ustawie przewidziano także dwie główne zasady dotyczące samych przedsiębiorców: zasada uczciwej konkurencji oraz poszanowania dobrych obyczajów i słusznych interesów innych przedsiębiorców i konsumentów oraz zasada profesjonalizmu i odpowiednich kwalifikacji. Obie z nich funkcjonują na mocy przepisów obecnej ustawy, przy czym pierwsza z nich ma zostać rozszerzona o wymóg uwzględniania także słusznych interesów innych przedsiębiorców i kontrahentów.
Co dalej z regulacją?
Potrzeba zmiany ustawy regulującej prowadzenie działalności gospodarczej wynikała przede wszystkim z ponad dekady funkcjonowania Polski w ramach rynku europejskiego, co w znacznym stopniu wpływa na zniesienie regulacji w zakresie wykonywania działalności gospodarczej. Dalsze losy projektu, nad którym pracuje obecnie komisja sejmowa, nie są pewne w świetle zbliżających się wyborów, jednakże bez wątpienia konieczność weryfikacji obecnej ustawy pozostaje i będzie jednym z wyzwań stojących przed nową ekipą rządzącą.
Autor: Agata Orłowska