Fundusze europejskie - analiza finansowa projektu infrastrukturalnego. Jak to zrobić dobrze?

Jaka analiza finansowa do projektu infrastrukturalnego?

Jak pokazuje jednak praktyka, analiza analizie nierówna. Niejednokrotnie zdarza się, że wnioskodawcy zlecając np. opracowanie studium wykonalności projektu, w skład którego wchodzi analiza finansowa, otrzymują bardzo uproszczone projekcje finansowe, bazujące zazwyczaj na skalkulowanych wartościach nakładów inwestycyjnych wraz z harmonogramem amortyzacji, kosztów operacyjnych i prognozowanych przychodów.
Taka uproszczona forma analizy finansowej może być wystarczająca w przypadku projektów o niewielkim zakresie lub wartości i może służyć jedynie do wstępnego oszacowania efektywności finansowej danego przedsięwzięcia. Jednakże, w przypadku większych projektów, a w szczególności, gdy wnioskodawca stara się o dofinansowanie z funduszy unijnych, zakres podany powyżej jest niewystarczający.

Ogólne zasady opracowania analizy finansowej - kluczowe kwestie

Przede wszystkim, przed przystąpieniem do sporządzania analizy finansowej, należy sprawdzić czy powinno się ją wykonać w cenach stałych czy zmiennych. Sporządzanie analizy w cenach stałych ma na celu wyeliminowanie wpływu na końcową efektywność finansową projektu wskaźników makroekonomicznych takich jak np. inflacja. Pozwala to m.in. na rozpatrywanie danego przedsięwzięcia w długim okresie oraz porównywanie rozwiązań wariantowych dotyczących realizacji projektu i dokonanie wyboru wariantu optymalnego. W przeciwieństwie do analizy w cenach stałych, analiza w cenach zmiennych uwzględnia wpływ tych wskaźników na ogólny poziom przede wszystkim kosztów i przychodów.

W odniesieniu do projektów realizowanych przez np. samorządy, z uwagi przede wszystkim na długi horyzont czasowy ich eksploatacji (sięgający nawet kilkudziesięciu lat), najczęściej spotykamy się z wymogiem, aby wszystkie kalkulacje dokonywane były w oparciu o ceny stałe.

Drugą istotną rzeczą jest sprawdzenie czy w analiza powinna zostać sporządzona w cenach netto czy brutto. Zależy to oczywiście od tego czy podatek VAT będzie dla wnioskodawcy kosztem kwalifikowanym czy też niekwalifikowanym.

Ostatnia kwestia dotyczy okresu lat objętych analizą. Przyjmuje się, że dla inwestycji infrastrukturalnych (zwłaszcza komunalnych), okres ten powinien w przybliżeniu odpowiadać okresowi spodziewanej eksploatacji głównego elementu (urządzenia/instalacji) danego obiektu czy systemu. Możemy brać tu pod uwagę księgowy „czas życia inwestycji”, wynikający z zastosowanych stawek amortyzacyjnych lub techniczny, odnoszący się do „technicznej wytrzymałości” tego elementu.

Takie podejście jest tym bardziej uzasadnione, że np. projekty komunalne nie są typowymi projektami komercyjnymi i w związku z tym generalnie nie charakteryzują się bardzo wysoką stopą zwrotu.

Jego długość zależy przede wszystkim od:

- trwałości popytu na produkt (związanego z cyklem życia produktu),

- tempa postępu technicznego,

- trwałości budynków i budowli.

Po rozstrzygnięciu wszystkich powyższych kwestii możemy przystąpić do opracowania przedmiotowej analizy.

W jakim celu sporządzamy analizę finansową i z jakich elementów powinna się składać?

Głównym celem jest pokazanie opłacalności, uwzględniając wszystkie wydatki jakie musimy ponieść oraz przychody jakie spodziewamy się otrzymać. Mówiąc krótko, sprowadza się to do odpowiedzi na pytanie, czy otrzymane przychody przewyższą poniesione wydatki, czy też nie.

Aby sporządzić analizę finansową w pełnym zakresie musimy wykonać przede wszystkim następujące kroki:

• szacujemy wszystkie nakłady inwestycyjne, które musimy ponieść, aby wdrożyć projekt;
• szacujemy prognozowaną wielkość przychodów za świadczone usługi;
• określamy wysokość kosztów związanych z eksploatacją projektu po jego oddaniu do użytkowania (tzw. koszty operacyjne);

• kalkulujemy wysokość kapitału obrotowego oraz jego zmianę w poszczególnych latach objętych analizą;
• opracowujemy harmonogram spłaty pożyczki lub kredytu udzielonego na realizację projektu.

Ostatnim etapem analizy finansowej jest sporządzenie takich sprawozdań finansowych jak:

• rachunek zysków i strat;
• rachunek przepływów pieniężnych;
• bilans.

Nakłady inwestycyjne

Przedstawiamy tutaj informacje nt. wydatków, jakie musimy ponieść, aby projekt wdrożyć.

Ogólnie możemy powiedzieć, że głównymi kategoriami nakładów inwestycyjnych są:

• • • budynki,
    • maszyny i urządzenia,
    • środki transportu,
    • instalacje,
    • grunty (jeżeli zachodzi taka konieczność) itp.

Ponieważ każdy element majątku posiada określony cykl życia, który oblicza się m.in. na podstawie spodziewanego okresu jego użytkowania, bardzo często pojawia się konieczność wymiany niektórych elementów tego majątku, np. środków transportu lub pewnych maszyn i urządzeń. Dlatego też, sporządzając analizę powinniśmy uwzględnić nie tylko nakłady początkowe, ale także późniejsze wydatki na odtworzenie majątku.

Bardzo często możemy się także spotkać z sytuacją, w której nakłady inwestycyjne szacuje się z uwzględnieniem pewnego marginesu błędu. Im wcześniejszy etap planowania, tym większe prawdopodobieństwo, że nie wszystkie koszty zostały zidentyfikowane. Dlatego, dodaje się do nich czasami rezerwę na nieprzewidziane wydatki w przypadkach, gdy można się spodziewać wystąpienia dodatkowych kosztów, które nie zostały wcześniej zaplanowane.

Przy szacowaniu wysokości nakładów inwestycyjnych należy szczególną uwagę zwrócić na rozróżnienie pomiędzy tzw. kosztami kwalifikowanymi i niekwalifikowanymi dla danej instytucji, udzielającej dofinansowania na realizację projektu, ponieważ informacje na ten temat będą odgrywały istotną rolę przy ustalaniu poziomu tego dofinansowania.

Prognozowana wielkość przychodów

Kalkulujemy ją opierając się na wielkości zapotrzebowania na daną usługę (np. ilość dostarczanej wody czy odbieranych i oczyszczanych ścieków) oraz cenie jednostkowej za jej świadczenie. Bardzo często szczególnie ten drugi element budzi wiele kontrowersji w przypadku, gdy ubiegamy się o środki pomocowe z funduszy unijnych. Wynika to z faktu, że najczęściej cena ta oparta jest o analizę możliwości nabywczych obecnych i przyszłych odbiorców usług, która ma na celu oszacowanie maksymalnego, akceptowanego społecznie, poziomu obciążenia opłatami za daną usługę komunalną. Dlatego też, np. dla gospodarstw domowych, ustala się ją w oparciu o średnią wysokość dochodu pozostającego do dyspozycji takiego gospodarstwa w ciągu roku, kalkulowaną na podstawie przeciętnego wynagrodzenia np. na terenie danego powiatu. Przyjmuje się, że możliwość nabywcza danej usługi przez gospodarstwo domowe stanowi pewien procent jego dochodu rozporządzalnego, np. wg standardów Banku Światowego poziom ten nie powinien przekroczyć 3%. Jednak taki sposób dokonywania szacunków, budzi wiele zastrzeżeń, zwłaszcza z uwagi na obowiązujące w naszym kraju regulacje prawne dotyczące ustalania cen chociażby za dostarczenie wody, czy odprowadzenie i oczyszczanie ścieków. Zgodnie z nimi, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne musi tak skalkulować ceny za świadczone usługi, aby zapewnić sobie uzyskanie niezbędnych przychodów na pokrycie kosztów związanych z prowadzoną przez niego działalnością. Prowadzi to do sytuacji, w której bardzo często, przy zatwierdzaniu tych cen przez radę gminy, niezmiernie trudno jest pogodzić aspekt społeczny z rachunkiem ekonomicznym.

Koszty operacyjne

Koszty operacyjne związane są ściśle z fazą eksploatacyjną naszego projektu – np. podczas eksploatacji oczyszczalni ścieków zużywane są różnego rodzaju substancje chemiczne, w Zakładzie Utylizacji Odpadów Komunalnych urządzenia takie jak np. sortownice i belownice zużywają energię elektryczną, a stosowanie różnego rodzaju pojazdów łączy się nieodzownie z kosztami zużycia paliwa. Koszty te najczęściej obejmują takie pozycje jak: materiały do eksploatacji instalacji, koszty surowców, energii elektrycznej i pozostałych mediów, koszty zatrudnienia (wraz z narzutami), transportu, codziennej konserwacji, koszty administracyjne czy związane z usługami obcymi.

Najczęściej stosowanym podziałem kosztów jest ich podział na dwie grupy:

• koszty stałe; 
• koszty zmienne.

Oznacza to, że niektóre z ponoszonych kosztów będą się zmieniać lub nie, głównie w zależności od poziomu/wysokości świadczonych przez nas usług.

Koszty stałe to np. koszty z tytułu wynagrodzeń, koszty administracyjne czy ogólne, a więc wydatki, które musimy ponieść bez względu na to, czy oczyszczalnia ścieków będzie miała przepustowość 200, czy 2.000 m3/d oraz czy na składowisko trafi (w zależności np. od pory roku) mniej lub więcej odpadów.

Natomiast koszty zmienne będą ściśle związane ze zmianą przepustowości obiektu lub z jego zdolnością przerobową – im mniej ścieków trafia na oczyszczalnię, tym mniej zużywanych jest substancji chemicznych, im mniej odpadów na składowisku, tym krócej pracują urządzenia (np. prasa) i tym mniej zużywają energii elektrycznej itd.

Jakie najczęściej pozycje obejmują koszty operacyjne?

• materiały – są to koszty związane ze zużyciem materiałów podstawowych, paliw, części zamiennych itp.
• energia elektryczna i pozostałe media (woda, gaz)
• zatrudnienie (wraz z narzutami) – są to koszty związane z wypłatą wynagrodzeń zatrudnionym pracownikom oraz wszelkich świadczeń im przysługujących
• koszty transportu
• koszty remontów (codzienna konserwacja, inne remonty);
• podatki i opłaty
• usługi obce – obejmują one wartość usług świadczonych przez inne podmioty gospodarcze, a w szczególności usług remontowych, transportowych, sprzętowych, usług w zakresie badań i ekspertyz itp.
• koszty administracyjne – obejmują one płace i pochodne wynagrodzeń władz danej jednostki gospodarczej, pracowników administracyjnych, koszty związane z zakupem materiałów biurowych itp.
• koszty ogólne i pomocnicze – są to głównie koszty związane z utrzymaniem biura oraz pozostałe koszty ponoszone przez jednostkę gospodarczą

Mając oszacowaną wielkość nakładów inwestycyjnych oraz sumę odpisów amortyzacyjnych danych elementów majątku w rozpatrywanym okresie możemy wyznaczyć tzw. wartość rezydualną (końcową) tych elementów majątku, które nie zostały w pełni zamortyzowane w latach objętych analizą. Ten element analizy jest bardzo często pomijany w praktyce, chociaż wartość rezydualna (jeśli występuje) znacząco wpływa na ostateczną efektywność finansową projektu, wyrażoną np. za pomocą wskaźników NPV i IRR.

Czasami jednak jednoznaczny podział na koszty stałe i zmienne jest bardzo trudny. Rozpatrzmy to na przykładzie wspomnianej już powyżej energii elektrycznej. Z jednej strony koszty ponoszone z jej tytułu będą się zmieniać np. w zależności od czasu pracy urządzeń i maszyn, z drugiej zaś mogą być one mniej więcej stałe (np. energia elektryczna zużywana na oświetlenie pomieszczeń).

Dlatego też, dokonanie takiego podziału będzie każdorazowo zależało od charakteru projektu oraz założeń przyjętych przez osobę sporządzającą analizę.

Kapitał obrotowy, czyli kapitał pracujący

Najczęściej niestety pomijany podczas sporządzania analizy finansowej projektów infrastrukturalnych. Jest tym elementem majątku, dzięki któremu projekt może efektywnie funkcjonować. Stanowi on pewien element „bezpieczeństwa”, ułatwiający zachowanie płynności finansowej, a więc zdolności do spłaty bieżących zobowiązań.

W przypadku projektów komunalnych kapitał obrotowy obejmuje zazwyczaj następujące pozycje:

• zapasy materiałów/surowców i produktów gotowych (np. kompostu),
• należności krótkoterminowe,
• zobowiązania krótkoterminowe.

W skład kapitału obrotowego wchodzi także gotówka w kasie (lecz dotyczy to głównie projektów komercyjnych).

Zapasy – gwarantują nam ciągłość funkcjonowania danego projektu w przypadku wystąpienia niekorzystnych zdarzeń, np. w przypadku przerw w dostawie surowców (zapasami mogą być m.in. substancje chemiczne w oczyszczalni ścieków).

Należności krótkoterminowe – stanowią wielkość środków pieniężnych przysługujących nam z tytułu świadczonych usług, których okres spłaty nie jest dłuższy niż 12 miesięcy, np. nieotrzymane należności za odbiór odpadów stałych.

Zobowiązania krótkoterminowe – stanowią wielkość środków pieniężnych, które jesteśmy winni np. dostawcom maszyn czy urządzeń. Wielkość ta obniża poziom kapitału obrotowego. Zobowiązania odliczane są od sumy pozostałych elementów tego kapitału, w celu określenia zapotrzebowania na kapitał obrotowy.

W analizie finansowej, uwzględnia się jedynie zmiany kapitału obrotowego w każdym roku, dlatego też zmianę tę w danym roku obliczamy jako różnicę wartości kapitału obrotowego pod koniec rozpatrywanego roku i odpowiadającej mu wartości w roku poprzednim.

Obliczanie wysokości kapitału obrotowego netto

1) W pierwszym kroku należy ustalić minimum dni pokrycia dla bieżących aktywów i pasywów.

2) Następnie trzeba obliczyć roczne koszty fabryczne, operacyjne i koszty produkcji sprzedanej gdyż są one podstawą obliczania składników aktywów bieżących oraz pasywów bieżących.

3) Następnym krokiem jest obliczanie współczynników obrotu dla wszystkich pozycji aktywów i pasywów bieżących. Oblicza się je dzieląc okres przyjęty jako rok obrotowy (najczęściej 360 dni) przez liczbę dni minimalnego pokrycia.

4) Później dane dotyczące poszczególnych rodzajów kosztów przyjęte jako podstawa dla każdej pozycji aktywów i pasywów bieżących dzieli się przez odpowiednie współczynniki obrotu.

5) Zapotrzebowanie na gotówkę obliczane jest oddzielnie.

6) Ostatecznie oblicza się zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto przez odjęcie od aktywów bieżących pasywów bieżących.

Harmonogram spłaty pożyczki lub kredytu

Do najczęściej stosowanych metod dokonywania spłat zaciągniętych pożyczek i kredytów należą tzw.:

• Metoda równych, rocznych płatności (uwzględniających spłatę kapitału pożyczkowego i odsetek);
• Metoda malejących rocznych płatności (polega ona na spłacie kapitału pożyczkowego w równych ratach w rozpatrywanym okresie plus naliczone odsetki).

Decydując się na jedną z dwóch przedstawionych metod pamiętajmy o tym, że:

• odsetki naliczane są zawsze od salda zaległości,
• saldo zaległości maleje w miarę dokonywania spłat kwoty, którą pożyczyliśmy (kapitału pożyczkowego).

Tak więc, im wnioskodawca szybciej spłaca kapitał pożyczkowy, tym niższe naliczane są odsetki i w konsekwencji tym mniej ,,kosztuje” go ten kredyt czy pożyczka.

Rachunek zysków i strat (rachunek wyników)

Otrzymujemy na jego podstawie, jak sama nazwa wskazuje, informacje na temat wyniku prowadzonej przez nas działalności, czyli czy projekt przynosi zyski, czy też straty.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości można go sporządzać w dwóch wariantach:

• kalkulacyjnym - koszt świadczonych usług oblicza się jako sumę skalkulowanych kosztów bezpośrednich i uzasadnionej części kosztów pośrednich tych usług (wydobycia wody, oczyszczania ścieków, itp.);
• porównawczym - koszt świadczonych usług jest sumą kosztów według rodzajów poniesionych w danym okresie. Wzrost lub spadek poziomu usług, między początkiem a końcem okresu obrachunkowego, koryguje przychody za świadczone usługi.

Zasadnicza różnica między rachunkiem wyników a np. bilansem polega na tym, że bilans przedstawia stan zasobów w określonym momencie, natomiast rachunek wyników wyraża wyniki działalności w postaci przychodów i kosztów.

Rachunek wyników informuje, jakie czynniki wpłynęły na łączny wynik finansowy wykazywany w bilansie, a więc pokazuje jakie były zasadnicze rodzaje przychodów i jakie występowały koszty ich uzyskania.

Rachunek przepływów pieniężnych (cash flow)

Głownie ma na celu dokonanie analizy płynności projektu – określenie ewentualnych okresów niedoboru gotówki oraz zaplanowanie odpowiednich działań służących zapobieganiu wystąpienia takich niedoborów.

W rachunku przepływów pieniężnych odnotowuje się wpływy i wypływy pieniężne w rzeczywistym czasie ich zaistnienia, nie daje więc on (z księgowego punktu widzenia) wskazania odnośnie do rentowności. Udostępnia jedynie informację na temat kwoty środków pieniężnych, będących do dyspozycji w określonym czasie.

3 typy wpływów i wypływów gotówki:

• z działalności operacyjnej - czyli podstawowej działalności przedsiębiorstwa/projektu lub też innych rodzajów działalności, nie zaliczonych do działalności inwestycyjnej i finansowej;
• z działalności inwestycyjnej - działalność ta polega m.in. na zakupie lub sprzedaży rzeczowych składników majątku trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych;
• z działalności finansowej - czyli działalności związanej z pozyskiwaniem lub utratą źródeł finansowania przedsiębiorstwa/projektu.

Podobnie jak w przypadku rachunku zysków i strat, ustawa o rachunkowości dopuszcza sporządzanie go w oparciu o dwie metody:

• bezpośrednią - w celu wyliczenia przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej wykazuje się podstawowe grupy wpływów i wydatków pieniężnych z tej działalności;
• pośrednią - za punkt wyjścia w obliczaniu przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej przyjmuje się zysk operacyjny netto (ewentualnie stratę), korygując tę kwotę o pozycje nie powodujące zmian w poziomie środków pieniężnych lub ich ekwiwalentach, czyli:

• kwotami zmian w zapasach, należnościach i zobowiązaniach mających miejsce w okresie sprawozdawczym,
• kwotami niepieniężnych pozycji, takich jak: amortyzacja, odpisy na fundusze, itd.

Rachunek przepływów pieniężnych sporządzony na podstawie obydwu metod będzie się różnił tylko na poziomie działalności operacyjnej. Sposób liczenia przepływów pieniężnych z działalności inwestycyjnej i finansowej nie zależy od wybranej metody (jest taki sam w obydwu metodach).

Po zdyskontowaniu końcowej pozycji tego sprawozdania – nadwyżki rocznych przepływów środków pieniężnych nad środkami własnymi wnioskodawcy, rozumianymi jako wysokość środków wolnych przeznaczonych przez niego na realizację danego projektu możemy (dla przyjętej stopy dyskontowej) obliczyć m.in. najczęściej występujące we wnioskach o dofinansowanie finansowe wskaźniki efektywności projektu tj.:

• wartość zaktualizowaną netto (NPV);
• wewnętrzną stopę zwrotu (IRR).

Bilans

W przeciwieństwie do rachunku wyników, w którym mierzy się wyniki projektu w danym okresie czasu, w bilansie określa się, ile projekt jest wart w konkretnym momencie w czasie, uwzględniając zyski i straty z lat poprzednich.

Bilans ma kluczowe znaczenie dla uzyskania rozeznania w zakresie sytuacji finansowej projektu. W sprawozdaniu tym porównuje się aktywa to co,,posiada”) i pasywa (to co jest ,,winien”).

Bilans ma kluczowe znaczenie dla uzyskania rozeznania w zakresie sytuacji finansowej projektu. W sprawozdaniu tym porównuje się aktywa (majątek, który posiadamy) i pasywa (źródła finansowania posiadanego majątku).

Aktywa definiuje się jako cały majątek trwały i obrotowy „przypisany” do projektu, z uwagi na to, że składniki tego majątku biorą aktywny udział w realizacji konkretnych działań związanych z funkcjonowaniem projektu.

Pasywa przedstawiają zaś źródła finansowania aktywów i jak sama nazwa wskazuje, nie biorą udziału w „aktywnym” funkcjonowaniu projektu.

Bilans stanowi niejako „zdjęcie” rozpatrywanego projektu, ukazujące w danym momencie stan majątku przypisanego do niego wraz ze wskazaniem źródeł jego sfinansowania.

Prawidłowość przeprowadzenia analizy finansowej, znajduje swoje potwierdzenie właśnie w bilansie, gdzie wartość aktywów w poszczególnych latach musi być równa wartości pasywom.

Znaczenie analizy finansowej

Podsumowując - analiza finansowa jest kluczowym narzędziem, które pomaga opracować dokumenty i postawić rzetelną ocenę projektu inwestycyjnego. Badanie przy jej pomocy danego projektu oraz zależności występujących między poszczególnymi elementami sprawozdań finansowych pomaga w podejmowaniu decyzji oraz ocenie osiągniętych efektów przez wnioskodawcę.

Jacek Kawala, Starszy Specjalista ds. Analiz Finansowych, LPW Grupa