Akcja jest dokumentem potwierdzającym udział w kapitale spółki akcyjnej. Jest to papier wartościowy, który określa prawa oraz zobowiązania, jakie przysługują ich właścicielowi w stosunku do jednostki gospodarczej będącej jej emitentem.
Zakupione akcje zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 24 i 26 ustawy o rachunkowości traktuje się jako aktywa finansowe stanowiące składnik inwestycji.
Tak jak Państwo to zrobili, akcje zakupione i przeznaczone do zbycia w okresie nieprzekraczającym 12 miesięcy należy traktować jako inwestycje krótkoterminowe. Ponadto ustawodawca wymaga od Państwa zakwalifikowania zakupionych akcji do jednej z kategorii wynikającej z rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów. Skoro akcje mają być niedługo zbyte (w czasie krótszym niż rok), to należy je przyporządkować do „Aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu”.
Wycena wartości
Zakupione przez Państwa akcje należy ująć w księgach rachunkowych w cenie nabycia, to jest w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych. Cena nabycia obejmuje wszelkie opłaty niezbędne w celu przeprowadzenia transakcji zakupu, na przykład opłaty i prowizje dla pośredników, doradców, podatki i opłaty od obrotu. Nie obejmuje ona natomiast kosztów finansowania, przechowywania, a także wewnętrznych kosztów jednostki poprzedzających nabycie. A zatem dokonując w księdze zapisów dotyczących zakupu akcji, do ceny ich zakupu powinni Państwo dodać wartość pobranej prowizji i dopiero w takiej wysokości ująć je w księgach rachunkowych.
Należy podkreślić, że na wartość zakupionych przez Państwa akcji nie będzie miał wpływu zmieniający się w ciągu roku (w tym wypadku w grudniu) kurs giełdowy.
Należy pamiętać również o tym, że zakupione przez Państwa akcje podlegają obowiązkowej wycenie na dzień bilansowy. Przy tej wycenie należy brać pod uwagę dwie metody wyceny (określone w ww. rozporządzeniu):
a) w wartości godziwej - w przypadku gdy istnieje cena rynkowa ustalona na aktywnym rynku regulowanym albo jeżeli wartość godziwa akcji może być ustalona w inny wiarygodny sposób,
b) w cenie nabycia - w przypadku akcji, dla których nie istnieje cena rynkowa ustalona na aktywnym rynku, albo których wartości godziwej nie można ustalić w wiarygodny sposób.
W przypadku gdy będą Państwo dokonywać wyceny akcji w wartości godziwej, jej podstawę stanowić będzie cena rynkowa ustalona na aktywnym rynku.
Istnienie aktywnego rynku
Problemem jednak w tym wypadku jest fakt, że ani przepisy rozporządzenia, ani ustawy o rachunkowości nie określają sytuacji, kiedy rynek danego instrumentu jest aktywny, a kiedy nie. Oznacza to, że nie jest możliwe jednoznaczne określenie, od jakiego wolumenu obrotu należy rynek dla danej akcji uznać za aktywny. A zatem to Państwo powinniście sami określić (w ramach polityki bilansowej), w jakich sytuacjach uznacie rynek za aktywny. Mogą to być następujące sytuacje:
- gdy wolumen obrotu w przypadku danej akcji jest równy lub większy niż pozycja posiadana przez jednostkę,
- gdy liczba akcji znajdująca się w obrocie w dniu wyceny przekracza z góry określony, przyjęty przez jednostkę limit - procent całej emisji, na przykład 5 proc. wielkości emisji,
- gdy liczba akcji znajdująca się w obrocie w dniu wyceny jest równa lub większa od średniej obrotów obliczonej dla okresu od dnia nabycia do dnia wyceny.
Oprócz określenia aktywnego rynku, konieczne jest jeszcze ustalenie, która transakcja z dnia wyceny zostanie wykorzystana jako cena rynkowa - wartość godziwa. Otóż jednostka gospodarcza na podstawie bazy danych, uzyskanej na przykład z Giełdy Papierów Wartościowych, obejmującej wszystkie transakcje przeprowadzone danego dnia, może przyjąć za wartość godziwą:
- cenę ustaloną w ostatniej transakcji, bez względu na wolumen obrotu,
- cenę ustaloną w transakcji o najwyższym obrocie,
- cenę oszacowaną jako średnią ważoną - wolumen obrotu jako wagi,
- najlepszą ofertę kupna oczekującą po zamknięciu sesji.
W przypadku gdy jednak nie jest możliwe ustalenie ceny rynkowej ze względu na brak aktywnego rynku (wybrany przez jednostkę warunek określający aktywny rynek nie jest spełniony), wspomniane rozporządzenie dopuszcza zastosowanie modeli wyceny (na przykład modelu zdyskontowanych dywidend, czy też modelu zdyskontowanych wolnych przepływów pieniężnych) bądź też wykorzystanie dostępnej wyceny rynkowej podobnego instrumentu.
W pierwszym przypadku opracowany model powinien stanowić odzwierciedlenie stanu rzeczywistego - a zatem powinien odzwierciedlać poszukiwaną cenę rynkową (jaka zostałaby ustalona na aktywnym rynku). Z kolei podobny instrument może być wykorzystany tylko w sytuacji, gdy jest notowany na aktywnym rynku - sytuacje takie powinny być z góry określone (tak jak ma to miejsce w przypadku wycenianych akcji) przez jednostkę gospodarczą (w ramach polityki bilansowej).
Przeszacowanie wartości
Skutki przeszacowania wartości akcji zaliczonych do kategorii „Aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu” jednostka gospodarcza ujmuje jako przychody lub koszty finansowe w okresie sprawozdawczym, w którym dokonano wyceny.
Jeśli zaś będą Państwo dokonywać wyceny akcji na dzień bilansowy w cenie nabycia, to należy tego dokonać w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na dzień bilansowy należy również uwzględnić poniesione przez jednostkę koszty transakcji (w tym wypadku prowizję). Dodatkowo, w przypadku gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że posiadane przez Państwa akcje nie przyniosą w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych, należy dokonać odpisu aktualizacyjnego z tytułu trwałej utraty wartości w ciężar kosztów finansowych.
Należy jednak pamiętać o tym, że skutki wyceny bilansowej nie stanowią ani przychodów, ani kosztów uzyskania przychodów uwzględnianych do ustalenia wyniku podatkowego. Dlatego też w sytuacji, gdy wartość bilansowa aktywów i pasywów różni się od ich wartości podatkowej i różnice te są różnicami przejściowymi, to Państwo jako spółka z o.o., czyli podatnik podatku dochodowego od osób prawnych, mają obowiązek ustalania odroczonego podatku dochodowego. Ustawa o rachunkowości w art. 37 ust. 10 zezwala jednak na odstąpienie od ustalania odroczonego podatku dochodowego tym jednostkom, których roczne sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowi badania i ogłaszania w myśl art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości.
Powyższe zasady najlepiej przybliży przykład liczbowy.
Przykład
Spółka z o.o. 27 czerwca 2007 r. na giełdzie nabyła 1000 szt. akcji po kursie 25 zł/szt. Zakwalifikowała te akcje do krótkoterminowych aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu. Prowizja za kontakt wyniosła 500 zł. Na dzień bilansowy kurs giełdowy akcji wynosić będzie 30 zł.
Na dzień bilansowy ustalono odroczony podatek dochodowy:
- wartość bilansowa - 30 000 zł,
- wartość podatkowa (25 000 zł + 500 zł) - 25 500 zł,
- różnica przejściowa dodatnia (z uwagi na fakt, iż wartość bilansowa aktywu jest większa od wartości podatkowej) - 4500 zł,
- rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego (4500 zł x 19%) - 855 zł.
Spółka sprzeda akcje 10 stycznia 2008 r. po cenie 28 zł/szt.
Księgowanie:
1. Nabycie akcji (1000 szt. x 25 zł/szt.) = (25 000 zł + prowizja 500 zł): Wn konto „Krótkoterminowe aktywa finansowe” 25 500 zł/Ma konto „Rachunek bankowy” 25 500 zł.
2. Wycena akcji na dzień bilansowy (1000 szt. x 30 zł/szt.) = (30 000 zł - 25 500 zł): Wn konto „Odpisy aktualizujące krótkoterminowe aktywa finansowe” 4500 zł/Ma konto „Przychody finansowe” 4500 zł.
3. Rezerwa na odroczony podatek dochodowy tworzona w związku z dodatnimi różnicami przejściowymi (4500 zł x 19%): Wn konto „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego” 855 zł/Ma konto „Rezerwy” 855 zł, przychód ze sprzedaży akcji (1000 szt. x 28 zł/szt.): Wn konto „Rachunek bankowy” 28 000 zł/Ma konto „Przychody finansowe” 28 000 zł.
4. Koszt sprzedaży akcji: Wn konto „Koszty finansowe” 25 500 zł/Ma konto „Krótkoterminowe aktywa finansowe” 25 500 zł.
5. Wyksięgowanie odpisu aktualizującego: Wn konto „Koszty finansowe” 4500 zł/Ma konto „Odpisy aktualizujące krótkoterminowe aktywa finansowe” 4500 zł.
Joanna Jesionowska
Podstawa prawna:
- art. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447 z późn.zm.),
- art. 3 ust. 1 pkt 24 i 26 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.),
- rozporządzenie Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. Nr 149, poz. 1674 z późn.zm.).