Zgodnie z art. 177 par. 1 kodeksu spółek handlowych (k.s.h.) umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Dopłaty powinny być nakładane i uiszczane przez wspólników równomiernie w stosunku do ich udziałów (par. 2). Wysokość i terminy dopłat oznaczane są w miarę potrzeby uchwałą wspólników (art. 178 par. 1 k.s.h.). Jeżeli wspólnik nie uiścił dopłaty w terminie, obowiązany jest do zapłaty odsetek ustawowych; spółka może również żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (par. 2). Nałożenie obowiązku wniesienia dopłat nie w pierwotnej umowie spółki, lecz w czasie trwania spółki, może nastąpić wyłącznie w trybie zmiany umowy spółki (wyrok Sądu Najwyższego z 5 stycznia 2005 r., II CK 333/2004). Zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników i wpisu do rejestru (art. 255 i 256 k.s.h.). Jednocześnie, zgodnie z treścią art. 246 par. 3 k.s.h., uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, która zwiększa świadczenia wspólników lub uszczupla prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy. Dopłaty mogą być zwracane wspólnikom, jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179. par. 1 k.s.h.). Zwrot dopłat może nastąpić po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, a zwrot powinien być dokonany równomiernie wszystkim wspólnikom. Zwróconych dopłat nie uwzględnia się przy żądaniu nowych dopłat.
ANALIZA PRAWNA
Dopłata to obowiązkowe świadczenie pieniężne wspólników na rzecz spółki, o charakterze pośrednim między wpłatą na udziały a zwykłą pożyczką. Stanowi często sposób pokrywania strat bilansowych spółki, a o jej nałożeniu decydują czasowe trudności finansowe, potrzeba dokapitalizowania spółki czy konieczność nakładów inwestycyjnych. Dla rozstrzygnięcia powyższej sytuacji podstawowe znaczenie ma odpowiedź na pytanie: czy doszło do naruszenia przepisu art. 246 par. 3 k.s.h, zgodnie z którym zmiana umowy spółki zwiększająca świadczenia wspólników wymaga zgody wszystkich, których dotyczy. Wiadomo, że sporna uchwała nie została podjęta jednomyślnie. Zarząd jednak tłumaczy, że faktycznie nie zwiększa ona świadczeń wspólników, a jedynie mówi o możliwości nałożenia dopłat na przyszłość. Z taką argumentacją nie można jednak się zgodzić. W sytuacji gdy dopłaty nie są przewidziane w umowie spółki, zmiana umowy polegająca na wprowadzeniu takiej możliwości wymaga jednomyślności - zgody wszystkich wspólników - jako zmiana zwiększająca ich świadczenia. Obowiązek dopłat objąłby bowiem ich wszystkich, a nie tylko tych, którzy za taką zmianą się opowiedzieli. Zatem bez względu na sposób sformułowania takiej zmiany w umowie spółki, zawsze wymagana jest zgoda wszystkich wspólników (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3 kwietnia 2003 r., I ACa 1186/2002). Zadaniem art. 246 par. 3 k.s.h. jest bowiem ochrona wspólników przed takimi zmianami umowy, które wprowadzałyby bez ich zgody nowe obowiązki. Oczywiście przepis art. 177 par. 2 k.s.h. wyraźnie rozróżnia potencjalny obowiązek wniesienia dopłaty wynikający z umowy od konkretnego obowiązku uiszczenia dopłaty, który może, ale nie musi, zaktualizować się w czasie trwania spółki. Sam fakt, że umowa spółki przewiduje możliwość nałożenia obowiązku dopłat, nie przesądza jeszcze o aktualizacji tego obowiązku. Jednak zawsze w sytuacji zmiany umowy spółki, która zapowiada taki obowiązek, ma zastosowanie art. 246 par. 3 k.s.h. Wynika to z oczywistego założenia, iż każdy wspólnik uczestnicząc w zakładaniu spółki lub przystępując do niej, musi wiedzieć, że poza obowiązkiem wniesienia wkładu spółka nie będzie na niego nakładać żadnych dodatkowych obowiązków. Dla powstania skonkretyzowanego obowiązku uiszczenia dopłaty potrzebna będzie co do zasady uchwała wspólników podejmowana w miarę potrzeby (art. 178 par. 1 zd. 1 k.s.h.). Sama taka uchwała wykonawcza, która realizuje postanowienie umowy spółki i nakłada konkretną dopłatę, nie wymaga już zgody wszystkich wspólników. Zgoda taka została już wyrażona wcześniej przy wprowadzeniu instytucji dopłat (Szajkowski, Szumański, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 151-300, Wyd. C.H. Beck, W-wa 2002 r., str. 568.; J. Strzępka i E. Zielińska, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, W-wa 2001, str. 570). Możliwa jest także sytuacja, iż sama umowa spółki będzie zawierać harmonogram dopłat. Pierwotne brzmienie umowy spółki jest ustalane bowiem jednomyślnie przez wszystkich założycieli. Natomiast jeśli wspólnik jest zarazem wierzycielem spółki, np. z tytułu udzielonej pożyczki, to skorzystanie przez spółkę z mechanizmu dopłat może być poczytane za nadużycie prawa. Może to być działanie w celu wykreowania wierzytelności względem wspólnika-wierzyciela i doprowadzenie do potrącenia jego wierzytelności z wierzytelnością spółki z tytułu dopłaty, zwłaszcza gdy spółka nie podejmuje egzekucji dopłat wobec innych wspólników, którzy dopłaty przegłosowali (Kodeks spółek handlowych. Komentarz, M. Rodzynkiewicz, Warszawa 2007, s. 282).
Na zakończenie należy podkreślić, że inaczej należy traktować sytuację, gdy dopłaty w ogóle nie są przewidziane w umowie spółki, a nakłada je - wprawdzie jednomyślna - ale zwykła uchwała wspólników. Nie jest to możliwe, gdyż tylko umowa pierwotna lub jej zmiana może przewidywać wnoszenie dopłat. Nie można tego obowiązku nałożyć nawet jednomyślną uchwałą wspólników, jeżeli umowa na ten temat milczy, a uchwała ta nie stanowi jednocześnie zmiany umowy spółki (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3 kwietnia 2003 r., I ACa 1186/2002). Dopłaty mogą być w takiej sytuacji nałożone na wspólnika dopiero po dokonaniu stosownej zmiany umowy spółki i wpisie tej zmiany do rejestru (wyrok SN z 5 stycznia 2005 r., II CK 333/2004).
O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ
- Nie jest dopuszczalne obciążenie obowiązkiem uiszczenia dopłaty tylko niektórych wspólników z pominięciem pozostałych albo też ustalenie w uchwale, iż poszczególni wspólnicy mają uiścić dopłatę w nierównomiernej wysokości w stosunku do udziałów.
- Dopłaty dokonane przez wspólnika jedynie na podstawie uchwały wspólników bez zmiany umowy spółki nie stanowią dopłat w rozumieniu art. 177 k.s.h. i mogą być potraktowane jako świadczenie nienależne.
PIOTR TROCHA
aplikant sądowy przy Sądzie Okręgowym w Warszawie
PODSTAWA PRAWNA
- Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 ze zm.).