Zbycie udziałów w spółce z o.o. – obowiązki informacyjne i rejestrowe

W niektórych przypadkach wymagane będzie uzyskanie zgody Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w przypadku, gdy w wyniku transakcji nabycia udziałów dojdzie do przejęcia kontroli w rozumieniu ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331, z późniejszymi zmianami) i gdy zostaną przekroczone progi określone w tej ustawie. W sytuacji, gdy nabywcą udziałów w spółce z o.o. jest podmiot zagraniczny może także pojawić się obowiązek uzyskania zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych w przypadku spełnienia przesłanek, o których mowa w ustawie z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. nr 31, poz. 178, z późniejszymi zmianami).

Niezależnie od pozostałych obowiązków związanych ze zbyciem udziałów, przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późniejszymi zmianami) nakładają na strony transakcji zbycia udziałów pewne obowiązki informacyjne i rejestrowe.

Obowiązki informacyjne

Po pierwsze zgodnie z art. 187 § 1 tej ustawy o przejściu udziału na inną osobę zainteresowani zawiadamiają spółkę, zaś przejście udziału jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania tej czynności. Zawiadomienie takie nie wymaga szczególnej formy, istotne jest żeby otrzymał je zarząd spółki. Może być dokonane przez zbywcę lub nabywcę udziałów, a do zawiadomienia powinien być dołączony dowód zbycia udziałów (np. umowa sprzedaży udziałów).

Do chwili otrzymania powyższego zawiadomienia zbywca nadal jest traktowany przez spółkę jako wspólnik i może wykonywać przysługujące mu uprawnienia majątkowe i korporacyjne w spółce tak, jakby przejście udziału nie miało miejsca. Od momentu otrzymania zawiadomienia przez spółkę, nabywca uzyskuje możliwość wykonywania praw (takich jak prawo do dywidendy, prawo do udziału w zgromadzeniach wspólników czy prawo kontroli) jak i obowiązków związanych z nabytymi udziałami (np. obowiązku wniesienia dopłat czy spełnienia innych świadczeń należnych spółce).

Warto także zauważyć, że od momentu zawiadomienia liczy się także 3-letni termin przedawnienia roszczeń spółki do zbywcy z tytułu niespełnionych świadczeń przysługujących spółce ze zbytego udziału, czyli świadczeń z tytułu dopłat oraz powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Chodzi tutaj o świadczenia, które stały się wymagalne nie później niż przed zawiadomieniem spółki o zbyciu udziału.

Odpowiedzialność nowych członków zarządu w spółce z o.o.

Dodatkowe obowiązki informacyjne zostały uregulowane w art. 6 ksh i związane są one z powstaniem lub ustaniem stosunku dominacji na skutek przejścia udziałów na nowego wspólnika. Zgodnie z art. 6 § 1 ksh spółka dominująca (a więc dysponująca większością głosów na zgromadzeniu wspólników spółki zależnej, uprawiona do powoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej takiej spółki, itp.) ma obowiązek zawiadomić spółkę zależną o powstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni. Konsekwencją braku zawiadomienia jest zawieszenie wykonywania prawa głosu z udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej. Ten sam obowiązek spoczywa zgodnie z art. 6 § 6 ksh na spółce, która przestała być spółką dominującą.

Obowiązki rejestrowe

Istnieją rozbieżności zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego, co do tego czy dołączona do wniosku o wpis do rejestru lista wspólników jest wystarczającym dokumentem do dokonania wpisu, czy też wymagany jest także dokument stanowiący o przejściu udziałów z dotychczasowego wspólnika na inną osobę.

Za poglądem o braku obowiązku przedstawiania sądowi rejestrowemu umów, na podstawie których nastąpiła zmiana w składzie osobowym wspólników opowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 września 1993 r. (III CZP 118/93). Jednocześnie wskazał, że sąd rejestrowy może dokonywać kontroli zgodności danych wynikających z listy wspólników ze stanem rzeczywistym  w sytuacji, gdy poweźmie w przedmiotowej kwestii wątpliwości co do prawdziwości przedstawionych danych. W konsekwencji Sąd Najwyższy przyjął, że sąd rejestrowy może odmówić przyjęcia do rejestru nowej listy wspólników, jeżeli zgłoszona w tym przedmiocie zmiana opiera się na nieważnej umowie zbycia udziałów. Podobne stanowisko już na gruncie Kodeksu spółek handlowych zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 2009 r. (III CSK 271/08).

Skutki umorzenie udziałów w spółce z o.o.

W jednym z nowszych orzeczeń z dnia 6 czerwca 2012 r. (III CZP 22/12) Sąd Najwyższy uznał, że dopuszczenie możliwości dokonania w rejestrze przedsiębiorców KRS zmiany danych wspólników posiadających więcej niż 10% udziałów w kapitale zakładowym na podstawie listy wspólników, nie pozbawia sądu rejestrowego prawa żądania przedłożenia przez wnioskodawcę dalszych dokumentów, w tym zwłaszcza umowy zbycia udziałów w spółce, w celu zbadania zgodności wskazanych w liście wspólników danych z rzeczywistym stanem rzeczy. Zgodnie bowiem z art. 23 ust. 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym z dnia 20 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 769 z późniejszymi zmianami) sąd rejestrowy w ramach swojej kognicji jest uprawniony do badania zgodności danych wskazanych we wniosku ze stanem rzeczywistym, jeżeli w tej kwestii poweźmie uzasadnione wątpliwości.

Pomimo więc, że przepisy prawa nie nakładają na wnioskodawcę wprost obowiązku załączenia do wniosku o wpis do rejestru zmiany wspólnika umowy zbycia udziałów, nie można wykluczyć sytuacji, w której sąd rejestrowy zażąda przedłożenia przez spółkę takiej umowy. Ze względu na tajemnicę handlową a także z uwagi na to, że umowy takie regulują zazwyczaj także inne zobowiązania stron, np. dotyczące okresu „po transakcji”, często w obrocie spotykane są (i załączane do głównej umowy) dokumenty, stanowiące niejako skróconą wersję umowy zbycia udziałów, zawierające te postanowienia, które dotyczą przeniesienia praw udziałowych. W ten sposób strony dysponują dokumentem, który bez ujawniania szczegółowych postanowień biznesowych objętych główną umową, może wraz z listą wspólników zostać złożony w sądzie rejestrowym.

Autorem komentarza jest Adam Michalczyk, Senior Associate w kancelarii Góralski&Goss Legal w Warszawie.