Tak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w ustnym uzasadnieniu wyroku z 17 września 2012 r., (sygn. II FSK 233/11).
Zabezpieczanie się od ryzyka kursowego
Sprawa dotyczyła spółki, działającej głównie w sektorze motoryzacyjnym. W celu zabezpieczenia podstawowego źródła przychodów, jakim jest dla spółki eksport, od 2004 r. spółka korzystała z bankowych instrumentów finansowych zabezpieczających planowany poziom rentowności wpływów ze sprzedaży wyrażonych w EUR, osiągając z tego tytułu zyski.
Od jesieni 2008 r. w wyniku kryzysu światowego wystąpiło nadzwyczajne - niespotykane wcześniej osłabienie się złotówki - co spowodowało wykonywanie przez banki opcji CALL i powstawanie po stronie spółki wysokich kosztów finansowych realizacji opcji. Umowy zostały rozwiązane.
Na skutek wcześniejszego zamknięcia transakcji przez bank oraz wiążącej się z tym wcześniejszej realizacji praw wynikających z transakcji, odpłatnego zbycia instrumentów - wszystkie transakcje stały się transakcjami nierzeczywistymi oraz powstało zobowiązanie wobec banków wynikające z rozliczenia zamkniętych transakcji. Zobowiązanie to nie zostało do tej pory zapłacone.
Na tym tle spółka zwróciła się do organu podatkowego z wnioskiem o interpretację, w którym zapytała, czy prawidłowe jest jej stanowisko, zgodnie z którym straty wynikające z rozliczenia (zamknięcia) umów opcyjnych w powyższych okolicznościach, stanowią koszty uzyskania przychodów niezależnie od formy wcześniejszego rozwiązania umowy opcyjnej?
Spółka chciała również potwierdzić, że powyższe koszty powstają w dacie rozliczenia wszystkich transakcji (odpowiednio data zamknięcia lub data wcześniejszego rozwiązania umowy opcyjnej, w której nastąpiło rozliczenie wszystkich transakcji) bez względu na to, kiedy nastąpi zapłata długu opcyjnego.
Dyrektor Izby Skarbowej uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe. Organ wskazał, że w niniejszej sprawie straty wynikające z wcześniejszego rozliczenia (zamknięcia) transakcji opcyjnych nie będą mogły być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, gdyż nie wystąpiła żadna z trzech sytuacji wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o CIT (por. wybór przepisów poniżej); nie doszło również do faktycznego wydatkowania środków.
Po wyczerpaniu toku instancyjnego, spółka wniosła skargę do WSA, który ją oddalił, podzielając argumentację zaprezentowaną przez organ podatkowy. Skarga kasacyjna spółki została uwzględniona.
Instrument bazowy a instrument pochodny (w prawie giełdowym)
W ustnym uzasadnieniu NSA uznał, że w sytuacji, gdy spółka jest nabywcą opcji walutowych, przysługuje jej prawo do zaliczenia wydatków związanych z nabyciem tych instrumentów do kosztów uzyskania przychodów dopiero w momencie kiedy dojdzie do realizacji praw z tych instrumentów, rezygnacji z ich realizacji albo do ich odpłatnego zbycia.
W ocenie NSA, przepis art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o CIT należy interpretować w ten sposób, że odnosi się on do kosztów nabycia, które ponosi jedna ze stron umów o nabycie pochodnych instrumentów finansowych, czyli do nabywcy opcji. Koszty wystawcy opcji należy natomiast oceniać zgodnie z regułami art. 15 ust. 1 ustawy o CIT.
Słuszny kierunek wykładni
Powyższy wyrok jest odpowiedzią na wątpliwości wszystkich tych podatników, którzy ponieśli straty w związku z zawieranymi instrumentami pochodnymi.
Sąd jednoznacznie wskazał w komentowanym wyroku, że art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o CIT odnosi się wyłącznie do nabywcy, natomiast koszty drugiej strony kontraktu (tu: wystawcy opcji) powinny być oceniane z punktu widzenia przepisów ogólnych, tj. art. 15 ust. 1.
Powyższy wyrok zasługuje na aprobatę.
Nie powinno budzić wątpliwości, że art. 16 ust. 1 pkt 8a ustawy o CIT – na który powoływał się sąd pierwszej instancji - dotyczy kosztów poniesionych przez nabywcę opcji. Literalne brzmienie tegoż przepisu odnosi się bowiem wprost do „wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych” a nie obejmuje innych wydatków ponoszonych przez podatnika w związku z zawieraniem kontraktów terminowych, w tym powstałych z rozliczenia instrumentu pochodnego.
Koszt rachunkowy i koszt podatkowy to nie to samo
W tym miejscu, warto wskazać, że wystawcy opcji, co do zasady, nie ponoszą wydatków na ich nabycie (czy też wystawienie), a jedynie wydatki (straty) związane z realizacją opcji przez jej nabywcę, tj. w związku z wzajemnym rozliczeniem.
Tym samym, możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych strat wystawcy opcji związanych z jej realizacją przez nabywcę opcji, w związku z brakiem regulacji szczególnych, powinna być rozpatrywana przez pryzmat celu ich poniesienia tj. osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, tak jak wskazał NSA.
Katarzyna Bober, doradca podatkowy, menedżer w dziale prawno-podatkowym PwC