W pierwszej kolejności wskazać należy w tym miejscu na treść art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: ustawa o CIT), zgodnie z którym zasadniczo przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw majątkowych, z zastrzeżeniem ust. 4 wskazanego przepisu, jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Jeżeli jednak cena bez uzasadnionej przyczyny znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa organ podatkowy w wysokości wartości rynkowej.
Nie sposób nie odnieść się w tym miejscu do treści art. 14 ust. 3 ustawy o CIT, w myśl którego jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, organ podatkowy wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych (jeżeli wartość określona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi zbywający).
Kluczowe w tym przypadku wydaje się wykazanie, jak należy rozumieć pojęcie „przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej” – pobieżna lektura przepisu pozwala bowiem na przyjęcie, iż ustawodawca w pewnych przypadkach dopuszcza możliwość sprzedaży towaru poniżej jego wartości rynkowej, które nie będzie wiązało się z koniecznością „doszacowania” owej wartości dla celów podatkowych. Podobny pogląd prezentowany jest również wśród przedstawicieli orzecznictwa.
Warto wskazać w tym miejscu na treść wyroku NSA z dnia 22 października 2014 r. sygn. II FSK 2472/12 (LEX nr 1591744), gdzie stwierdzono, iż „z art. 14 ust. 3 u.p.d.o.p. wynika wyraźnie, że ustawodawca dopuszcza taką sytuację, w której cena odpłatnego zbycia nieruchomości zawarta w umowie może nawet znacznie odbiegać od wartości rynkowej, a mimo to być także ceną rynkową z uwagi na uzasadnione przyczyny wskazujące na przyjęcie jako ceny rynkowej ceny podanej w umowie. Jest to kwestia istotna, której przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy nie można pominąć.” Podobne stanowisko zaprezentował WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 21 lipca 2011 r., sygn. I SA/Gl 354/11, aprobując pogląd orzeczniczy, zgodnie z którym „racjonalne wyjaśnienie przyczyny przyjęcia w umowie ceny niższej od rynkowej uniemożliwia ustalenie podstaw opodatkowania według wartości rynkowej”.
Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM
Jednak to od oceny organu podatkowego zależeć będzie uznanie, czy w konkretnym przypadku zachodzą przesłanki uzasadniające ustalenie podstawy opodatkowania w oparciu o treść art. 14 ust. 3 ustawy o CIT. Podatnik może mieć natomiast trudności z uzyskaniem w tym zakresie jakiegokolwiek zabezpieczenia, choćby w postaci interpretacji indywidualnej.
Warto wskazać tu na sprawę rozstrzyganą przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z dnia 26 stycznia 2015, znak IBPBI/2/423-1260/14/AP. Sprawa dotyczyła Spółki, która zamierzała sprzedać organowi władzy publicznej wał przeciwpowodziowy za symboliczną kwotę 1 zł. We wniosku o interpretacje Spółka wykazała, iż do budowy wału została zobligowana w latach ’60, aktualnie ponosiła ona koszty jego utrzymania. W ocenie Spółki „najistotniejszym argumentem przemawiającym za sprzedażą budowli” była „możliwość uniknięcia konieczności poniesienia wysokich wydatków na jej kolejną modernizację, przewyższających znacznie aktualną wartość księgową budowli.” We wniosku wskazano także, iż „ewentualna, księgowa strata na transakcji sprzedaży będzie niższa niż wydatki niezbędne do dokonania modernizacji budowli.” W związku z powyższym Spółka zadała pytanie, czy w przypadku sprzedaży wału za złotówkę suma ta stanowić będzie podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym. Organ nie udzielił jednak jednoznacznej odpowiedzi, wskazując, iż „Updop nie precyzuje pojęcia ceny „znacznie odbiegającej od wartości rynkowej”. (…)Updop nie precyzuje także stanów faktycznych, jakie mogłyby uzasadnić stosowanie w obrocie cen niższych niż odpowiadających wartości rynkowej. Za uzasadnioną przyczynę należy przyjąć oparty na obiektywnych racjach i podstawach, słuszny i usprawiedliwiony czynnik wywołujący w sposób pośredni lub bezpośredni dane zjawisko. Przepis art. 14 updop służy uniknięciu zaniżania przez strony zawieranej umowy deklarowanej ceny sprzedaży w celu ukrycia rzeczywistej ceny ustalonej przez strony, czyli części przychodu podatkowego. Organ podatkowy może kwestionować na gruncie prawa podatkowego wartość dokonanej umowy, jeżeli podatnik kształtuje swoje stosunki prawne z innym podmiotem tak, aby uchylić się od opodatkowania. W przypadku takim podatnik będzie obciążony podatkiem od potencjalnych, a nie rzeczywistych dochodów. Właściwa ocena zawartej umowy wymaga wnikliwej analizy jej treści, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych, mających wpływ na jej zawarcie, co jest czynione w toku postępowania podatkowego i kontrolnego.”
Interpretując pojęcie „przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej”, warto zwrócić uwagę także na wykazywane w orzecznictwie „wzorce działania” organu podatkowego, który w konkretnym przypadku zamierza doszacować wartość przychodu podatnika na podstawie art. 14 ust. 3 ustawy o CIT. Można wskazać tu na treść wyroku WSA w Szczecinie z dnia 24 listopada 2011r., sygn. I SA/Sz 808/11, gdzie Sąd wskazał, co następuje: „aby zastosować mechanizm opisany w art. 14 ust. 3 u.p.d.o.p. (wycena rzeczoznawcy), organ podatkowy musi wpierw udowodnić, że cena w znaczącym stopniu odbiega od cen rynkowych, wykazać brak uzasadnionej przyczyny ustalenia ceny poniżej wartości rynkowej. Oznacza to konieczność udowodnienia, że sprzedający miał możliwość uzyskania ceny w wyższej wysokości. Należy tu indywidualnie oceniać każdą transakcję, w szczególności uwzględnić konkretne okoliczności sprawy. Dotyczy to konieczności wykazania sytuacji, że podatnik miał realne możliwości uzyskania ceny wyższej od transakcyjnej.”
Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata
Powyższa analiza wskazuje, iż sprzedaż towaru poniżej jego wartości rynkowej nie zawsze będzie wiązać się dla podatnika z koniecznością opodatkowania oszacowanego przychodu z tego tytułu. Ważne w tym przypadku jest bowiem wykazanie odpowiedniej przyczyny, która uzasadnia sprzedaż w opisanej powyżej formie. Nie sposób nie zauważyć jednak, iż ostateczna ocena wypełnienia przesłanki „uzasadnionej przyczyny” należeć będzie do organu podatkowego.
Mateusz Oleksy, Departament Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie
Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.