Prawo spadkowe to dziedzina, w której wykształciło się bogate orzecznictwo sądowe, ułatwiające rozstrzyganie w praktyce problemów dotyczących praw do spadku. Nie tylko jednak same spory o spadek mogą rodzić praktyczne problemy prawne. Dziedziczenie zawsze było także przedmiotem zainteresowania fiskusa. W praktyce organów podatkowych powstają więc także liczne problemy dotyczące interpretacji zdarzeń w sferze dziedziczenia na gruncie skomplikowanych przepisów podatkowych.
W dniu 9 listopada 2011 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi (dalej „WSA”) wydał interesujący wyrok, z którego wynika, że spłata otrzymana przez jednego spadkobiercę od drugiego przy dziale spadku obejmującego nieruchomość nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych jako przychód z odpłatnego zbycia udziału w nieruchomości (sygn. akt I SA/Łd 1173/11).
Powyższy wyrok WSA zapadł w sprawie skargi na interpretację przepisów prawa podatkowego. W stanie faktycznym będącym przedmiotem interpretacji dwaj bracia dokonali umownego działu spadku, w skład którego wchodziła zabudowana nieruchomość. W ramach działu spadku, jeden z braci nabył wyłączne prawo własności nieruchomości, zaś drugi brat otrzymał spłatę w kwocie nieprzekraczającej wartości jego udziału w spadku. Brat, który otrzymał spłatę, wystąpił z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego i udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy kwota uzyskana z tytułu spłaty w związku z działem spadku po rodzicach, podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
W odpowiedzi organ wydający interpretację stwierdził, że powyższy dział spadku był równoznaczny z odpłatnym zbyciem udziału w nieruchomości przez tego z braci, który otrzymał spłatę, a zatem podlegał opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
WSA nie zgodził się z powyższą interpretacją organu podatkowego i ją uchylił. Uzasadniając wyrok, WSA zauważył, że od chwili nabycia spadku między współspadkobiercami istnieje wspólność majątku spadkowego, która ma charakter przejściowy, to znaczy istnieje do chwili podziału między spadkobiercami majątku spadkowego (działu spadku). WSA uznał więc, że przez dziedziczenie należy rozumieć zarówno samo nabycie spadku, jak i nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze działu spadku (który jest zdaniem WSA swego rodzaju dalszym etapem dziedziczenia). W tym kontekście WSA zwrócił więc uwagę, że dziedziczenie jest objęte podatkiem od spadków i darowizn, zatem opodatkowanie działu spadku, jako elementu dziedziczenia, powtórnie także podatkiem dochodowym od osób fizycznych, jest wykluczone.
WSA podkreślił także, że objęcie spłat otrzymanych w ramach działu spadku podatkiem dochodowym, prowadziłoby do różnicowania sytuacji spadkobierców. Spadkobiercy niedokonujący w ogóle działu spadku (np. w sytuacji, gdy spadek dziedziczy jedyny spadkobierca) lub dokonujący działu spadku wyłącznie w naturze (np. przez podział rzeczy) nie byliby objęci podatkiem dochodowym, zaś spadkobiercy otrzymujący spłatę (z uwagi np. na brak możliwości podziału składnika spadku w naturze) byliby zobligowani do zapłaty podatku dochodowego.
Powyższe wnioski WSA warto uzupełnić o dodatkowe spostrzeżenie. Należy bowiem podkreślić, że dział spadku obejmującego nieruchomość, polegający na przyznaniu jej wyłącznej własności jednemu spadkobiercy i pieniężnej spłaty drugiemu, nie mieści się w ogóle w pojęciu odpłatnego zbycia udziału w nieruchomości (a to odpłatne zbycie stanowi źródło przychodu w podatku dochodowym). Dział spadku, jak wskazuje samo językowe rozumienie tego słowa, jest bowiem rozdysponowaniem składników spadku między spadkobiercami. W omawianym stanie faktycznym, w ramach działu nie doszło więc do zbycia udziału w przedmiocie należącym do spadku przez jednego spadkobiercę na rzecz drugiego, lecz do swego rodzaju „przydzielenia” całości nieruchomości jednemu ze spadkobierców. Tym samym, spłata uzyskana przez drugiego spadkobiercę, nie stanowiła odpłatności za udział w nieruchomości. Spłata ta zastąpiła jedynie to, co spadkobierca mógł uzyskać z działu spadku w naturze, gdyby do niego doszło.
Podsumowując, w omawianym wyroku WSA sformułował wykładnię korzystną dla podatników. WSA uznał, że spłata uzyskana w ramach działu spadku (nieprzekraczająca wartości udziału w spadku) nie jest objęta podatkiem dochodowym od osób fizycznych jako przychód. WSA stwierdził, że dział spadku mieści się w pojęciu dziedziczenia, które podlega podatkowi od spadków i darowizn. Tym samym WSA wykluczył opodatkowanie tego samego przysporzenia zarówno podatkiem od spadków i darowizn, jak i podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Krzysztof Niepytalski, aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna