Przepisy dopuszczają możliwość uchylenia lub zmiany ostatecznej decyzji podatkowej, od której nie przysługuje żaden zwyczajny środek odwoławczy. W niektórych przypadkach zastosowanie takiego rozwiązania może okazać się jedynym skutecznym sposobem zmiany niekorzystnego dla podatnika rozstrzygnięcia.
Podatnik może skorzystać na uchyleniu lub zmianie
Zgodnie z art. 253 Ordynacji podatkowej decyzja ostateczna, na mocy której strona nie nabyła prawa, może być uchylona lub zmieniona przez wydający ją organ podatkowy, jeżeli przemawia za tym interes publiczny lub ważny interes podatnika.
W prawie podatkowym kryterium nabycia prawa wydaje się niejasne. Przyjmuje się jednak zgodnie z orzecznictwem sądów, że nabycie prawa tworzą decyzje uznaniowe, wprost stanowiące o przyznaniu uprawnień, określające ich rodzaj lub czas trwania.
Jeśli więc decyzja podatkowa nie daje podatnikowi żadnych uprawnień, jest to decyzja, na mocy której strona nie nabyła prawa. Taką decyzją będzie przykładowo decyzja odmawiająca tego, o co podatnik wnioskował (np. odmowa umorzenia zobowiązania podatkowego lub decyzja odmawiająca rozłożenia zobowiązania na raty).
Zobowiązanie podatkowe oraz terminy zapłaty wynikają z przepisów prawa. Decyzje organu w tym zakresie zwykle nie są więc konieczne. Podatnik, występując np. o rozłożenie zaległości na raty, wnosi tym samym o pewną zmianę swojej sytuacji, a więc możliwość uregulowania zobowiązania w innym terminie niż wskazują na to przepisy prawa, bez konieczności zapłaty odsetek za opóźnienie. Organ podatkowy może przystać na zaproponowane przez podatnika warunki, jednak przepisy nie zobowiązują go do wydania decyzji o określonej treści. Ten więc może wydać rozstrzygnięcie według własnego uznania (decyzje uznaniowe). W przypadku wydania decyzji odmownej sytuacja podatnika w żadnej mierze nie ulega zmianie – wciąż wiążące pozostają podstawowe regulacje prawne. Tym samym na mocy takiej decyzji strona nie nabywa prawa.
Takie decyzje organ może zmienić lub uchylić, jeżeli stwierdzi, że przemawia za tym ważny interes podatnika lub interes publiczny. Kryteria te są bardzo cenne, co utrudnia stosowanie regulacji. Przyjmuje się jednak, że wystąpienie takiego interesu należy określać w kontekście powszechnie aprobowanych wartości – w przypadku interesu podatnika będą to więc np. życie, zdrowie czy środki pozwalające na utrzymanie siebie i rodziny. Interesem publicznym będzie zaś to, co jest korzystne dla całego społeczeństwa jak np. bezpieczeństwo i sprawiedliwość. Jeśli więc decyzja narusza te wartości, organ może ją zmienić lub uchylić.
Przepis art. 253a Ordynacji podatkowej wskazuje, że także decyzja, na mocy której strona nabyła prawo, może być uchylona lub zmieniona, jeżeli nie sprzeciwiają się temu przepisy szczególne i przemawia za tym interes publiczny lub ważny interes strony. Przesłanki są więc podobne, jednak bezpieczeństwo podatnika sprawia, że konieczna jest wówczas jego wyraźna zgoda. Co przy tym szczególnie istotne, taka zmiana nie może pogorszyć sytuacji podatnika. Zastosowanie omawianych regulacji będzie więc zawsze dla podatnika korzystne.
Jako przykład wskazać można zmianę decyzji rozkładającej zaległość podatkową na raty, zwłaszcza w przypadku, gdy ostatnia rata ma charakter tzw. raty balonowej (większość zobowiązania zostaje spłacona w ostatniej racie). Taka decyzja przyznała stronie prawo i określiła jej sytuację. Podatnik może być jednak zainteresowany zmianą także tej decyzji np. poprzez rozłożenie raty balonowej na dalsze raty lub odroczenie jej płatności. Decyzja taka byłaby zasadniczo dla podatnika korzystna, jednak podważałaby ona harmonogram spłat określony w decyzji wcześniejszej. Z tego powodu organ, zmieniając taką decyzję, najpierw musi uzyskać zgodę podatnika.
Nie każdą decyzję można uchylić lub zmienić
Nie wszystkie decyzje mogą zostać uchylone lub zmienione. Przepisy art. 235b Ordynacji podatkowej przewidują, że wskazanych regulacji nie stosuje się do decyzji ustalających albo określających wysokość zobowiązania podatkowego, odpowiedzialności podatkowej płatników, inkasentów i osób trzecich, decyzji określających wysokość odsetek za zwłokę określającej wysokość zwrotu podatku czy o odpowiedzialności spadkobiercy.
Zmiana okoliczności – zmiana decyzji
Odrębna regulacja wskazana w art. 254 Ordynacji podatkowej przewiduje, że decyzja ostateczna ustalająca lub określająca wysokość zobowiązania podatkowego na dany okres może być zmieniona, jeśli po jej doręczeniu nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych mających wpływ na ustalenie lub określenie wysokości zobowiązania, a skutki wystąpienia tych okoliczności zostały uregulowane w przepisach prawa podatkowego obowiązujących w dniu wydania decyzji. Jako przykład może tu posłużyć decyzja dotycząca podatku przy opodatkowaniu w ramach karty podatkowej.
Uchylenie decyzji a niedopełnienie obowiązku
Przepisy art. 255 Ordynacji podatkowej przewidują, że organ podatkowy uchyla decyzję, jeżeli została ona wydana z zastrzeżeniem dopełnienia przez stronę określonych czynności, a strona nie dopełniła ich w wyznaczonym terminie. Praktyczne znaczenie regulacji wydaje się jednak marginalne – przepis wskazuje bowiem na wykonanie decyzji w określony sposób. Decyzje podatkowe określać mogą natomiast elementy takie jak np. termin zapłaty podatku (w przypadku odroczenia płatności podatku), co nie może być utożsamiane ze sposobem wykonania decyzji, a przepisy prawa przewidują odrębne, specyficzne konsekwencje niedotrzymania warunków w nich wskazanych (np. wygaśnięcie decyzji o odroczeniu płatności podatku w razie niezachowania terminu zgodnie z art. 259 § 1 Ordynacji podatkowej). To sprawia, że sens art. 255 Ordynacji podatkowej jest bardzo wątpliwy, a znaczenie regulacji niemal wyłącznie teoretyczne.
Kiedy uchylenie lub zmiana nie będą możliwe?
Uchylenie lub zmiana decyzji podlegają ograniczeniom. Zgodnie z przepisami organ odmawia wszczęcia postępowania w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej, jeżeli żądanie zostało wniesione po upływie 5 lat od jej doręczenia. Podobny termin obowiązuje w przypadku dokonywania zmian w decyzji z urzędu.
Polecamy: Instrukcje księgowego. 71 praktycznych procedur z serwisem internetowym
Znaczenie dla podatnika
Dla podatnika największe znaczenie mają regulacje wskazane w pierwszej kolejności – uchylenie i zmiana decyzji określających i nieokreślających prawa podatnika. Przepisy te mogą bowiem doprowadzić do zmiany rozstrzygnięcia o istotnym dla podatnika znaczeniu. Decyzje podlegające tym regulacjom to tzw. decyzje uznaniowe. Nie określają one zatem podstawowych zobowiązań podatkowych lub ich wysokości, ale często mogą gruntownie zmieniać pozycję podatnika – w nich bowiem organ według swojego uznania może odroczyć zapłatę podatku.