Wymiana udziałów, wniesienie akcji do spółki celowej
Przedmiotem rozstrzygnięcia Rady był stan faktyczny, w którym podatnik wraz z małżonką, będący jedynymi akcjonariuszami spółki akcyjnej, dokonali szeregu czynności, które efektywnie doprowadziły do przeniesienia własności majątku ze spółki akcyjnej na ich rzecz. Tło dla podjętych przez podatników działań miało stanowić zawarte w maju 2015 r. porozumienie inwestycyjne pomiędzy małżonkami na gruncie, którego część majątku spółki akcyjnej miała zostać przeniesiona na spółkę celową. Środki te miały następnie zostać wykorzystane na nabycie większościowego pakietu w innej spółce. Porozumienie przewidywało, że w razie braku zrealizowania wskazanej transakcji do końca lutego 2016 r. działalność spółki celowej miała zostać zakończona a środki przetransferowane do małżonków.
Podatnicy realizując wskazane porozumienie wnieśli w styczniu 2016 r. akcje w spółce akcyjnej, w drodze wymiany udziałów, do spółki celowej. Następnie, po upływie terminu przewidzianego porozumieniem, w marcu 2016 r. część akcji spółki akcyjnej została umorzona za wynagrodzeniem a środki z tego tytułu przekazano do spółki celowej. Umorzenie to mogło zostać zrealizowane w sposób neutralny podatkowo, bowiem na skutek wcześniejszej wymiany udziałów, posiadane przez spółkę celową akcje spółki akcyjnej były wycenione według ich wartości rynkowej z dnia wymiany udziałów. Spółka celowa otrzymane środki pożyczyła podatnikowi i jego małżonce, którzy z kolei pożyczyli je z powrotem spółce akcyjnej. W czerwcu 2016 r. spółka celowa została przekształcona w spółkę jawną, natomiast w lipcu 2016 r. spółka akcyjna w spółkę komandytową. Następnie w lipcu 2016 r., zgodnie z podjętą uchwałą wspólników (tj.podatnik i małżonka), nastąpiło rozwiązanie spółki jawnej bez przeprowadzania likwidacji. W wyniku tej czynności doszło do konfuzji wierzytelności wspólników z udziału w majątku rozwiązanej spółki jawnej ze zobowiązaniami wobec tej spółki z tytułu otrzymanych pożyczek.
Po realizacji wskazanych czynności małżonkowie stali się z powrotem właścicielami spółki komandytowej (powstałej z przekształcenia spółki akcyjnej), równocześnie posiadając wobec tej spółki wierzytelność z tytułu udzielonych jej pożyczek. Zyski zatrzymane spółki akcyjnej zostały więc przetransferowane bez opodatkowania do wspólników.
Zastosowanie klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania - opinia Rady PUO
Rada PUO stwierdziła w uchwale z 21 stycznia 2022 r., że w analizowanej sprawie działania podatnika można uznać za spełniające kryteria do zastosowania klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania.
W pierwszej kolejności Rada wskazała, że małżonkowie nie przedstawili przekonujących dowodów wskazujących na próbę realizacji planów inwestycyjnych - nabycia spółki celowej przewidzianego porozumieniem inwestycyjnym. Tym samym podważyła ona racjonalność powołania spółki celowej. Niezależnie od tego Rada PUO wskazała, że podatnik nie wyjaśnił, dlaczego inwestycja w nową spółkę nie mogła być prowadzona z poziomu spółki akcyjnej. Podniosła ona, że podatnik nie wyjaśnił co wpływało na ocenę wysokiego poziomu ryzyka działalności prowadzonej w ramach spółki akcyjnej.
Rada uznała, że za uzasadniony cel gospodarczy można uznać dążenie podatnika do zmiany formy prowadzenia działalności z formy spółki akcyjnej na formę spółki osobowej. Działanie takie było w ocenie Rady PUO uzasadnione w szczególności dążeniem podatnika do optymalizacji kosztów prowadzonej działalności. Osiągnięcie tego celu nie wymagało jednak podejmowania ogółu czynności składających się na analizowany w tej sprawie zespół czynności. Dla osiągnięcia tego celu wystarczające byłoby bowiem przeprowadzenie czynności odpowiedniej tj. przekształcenie spółki akcyjnej w spółkę osobową. Cel ten nie mógł więc pozostawać uzasadnieniem dla przeprowadzenia przez podatnika analizowanego zespołu czynności. W konsekwencji, zdaniem Rady, zastosowany przez stronę zespół czynności miał przede wszystkim na celu osiągnięcie korzyści podatkowej.
Oceniając sprzeczność korzyści podatkowej z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej rada PUO wskazała, że działanie podatnika pozostawało sprzeczne z przedmiotem i celem 24 ust. 5 pkt 8 ustawy o PIT. Umożliwiło ono bowiem wbrew wskazanemu przepisowi dokonanie nieopodatkowanego transferu kwot pochodzących z zysków spółki akcyjnej.
W kontekście sprzeczności korzyści podatkowej z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu Rada PUO wskazała również na sprzeczność korzyści ze zwolnieniem podatkowym przewidzianym dla przepisów o wymianie udziałów. Rada PUO wskazała, że odroczenie opodatkowania dla wymiany udziałów uzależnione jest od spełnienia warunku, zgodnie z którym dotychczasowy wspólnik (w badanym stanie faktycznym: Podatnik) nie może przypisać udziałom objętym w ramach analizowanej transakcji wyższej wartości dla celów podatkowych niż wartość przypisana akcjom zbytym w trakcie tej operacji. W kontekście analizowanej sprawy oraz podjętego przez podatnika zespołu czynności Rada PUO zauważyła, że wynikający z przepisów dyrektywy warunek neutralności podatkowej transakcji wymiany udziałów został w istocie naruszony na skutek kolejnych po wymianie udziałów czynności podjętych w ramach zespołu czynności — w tym na skutek analizowanych łącznie transakcji umorzenia akcji spółki akcyjnej przez spółkę celową, przekształcenia spółki celowej w spółkę jawną i jej likwidacji. W efekcie tak ukształtowanego zespołu czynności, który dokonany został w relatywnie krótkim czasie, wynikające z przepisów implementujących rozwiązania dyrektywy mergerowej odroczenie opodatkowania zysku kapitałowego osiągniętego przez podatnika na moment wymiany udziałów, które powiązane było z tzw. przypisaniem kosztu historycznego udziałów objętych w spółce celowej w wyniku wymiany udziałów, nigdy nie zostało zrealizowane. Spółka celowa, po wcześniejszym przekształceniu w spółkę jawną, została bowiem zlikwidowana. Osiągnięcie rezultatu w postaci ekonomicznego zrealizowania zysku kapitałowego (na skutek umorzenia akcji w spółce akcyjnej przez spółkę celową) przy jednoczesnym naruszeniu zasady odroczenia opodatkowania zysku kapitałowego po stronie podatnika (na skutek przekształcenia spółki celowej w spółkę jawną i jej likwidacji) należy uznać, zdaniem rady PUO, za osiągnięcie przez podatnika korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej.
Rada PUO zidentyfikowała również elementy wskazujące na sztuczność zrealizowanych czynności. Wskazała ona w tym zakresie między innymi na:
- angażowanie podmiotów pośredniczących mimo braku uzasadnienia ekonomicznego lub gospodarczego (art. 119c par. 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej)
W analizowanym zespole czynności przesłanka ta została zrealizowana poprzez utworzenie i dokonanie wymiany udziałów ze spółką celową, która następnie została przekształcona i zlikwidowana. Mimo powołania tej spółki i zawarcia porozumienia, nie doszło do zmiany przedmiotu prowadzonej działalności lub jakiegokolwiek inwestycyjnego zaangażowania środków finansowych uzyskanych przez spółkę celową tytułem wynagrodzenia za umorzenie akcji. Rozsądnie działający podmiot (niedziałający w celu uzyskania korzyści podatkowej) dokonałby przekształcenia spółki akcyjnej w spółkę komandytową bez angażowania innych podmiotów i transferu środków pochodzących z kapitału zapasowego.
- występowanie elementów wzajemnie się znoszących lub kompensujących (art. 119c par. 2 pkt 4 Ordynacji podatkowej)
W analizowanej sprawie przesłanka ta została zrealizowana poprzez przekazywanie środków pomiędzy spółką akcyjną, spółką celową oraz udziałowcami (podatnikiem i małżonką). Po przekształceniu spółki celowej i likwidacji powstałej z niej spółki jawnej, zobowiązanie z tytułu pożyczek wygasło w drodze konfuzji.
Ciekawym wątkiem pojawiającym się w Opinii Rady PUO jest wątek temporalny. Podatnik argumentował bowiem, że zastosowanie klauzuli jest niemożliwe bowiem do przekształcenia spółki akcyjnej w spółkę komandytową doszło przed lipcem 2016 r. gdy w życie weszła klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Wskazywał on, że to w tym dniu po stronie podatnika mogłoby powstać ewentualne zobowiązanie podatkowe z tytułu niepodzielonych zysków. Dlatego też podatnik twierdził, żę skoro w analizowanym przypadku korzyść podatkowa powstałaby przed 15 lipca 2016 r. (tj. datą, w której zaczęły obowiązywać przepisy klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania), to przepisy art. 119a-119f Ordynacji podatkowej nie mogą znaleźć względem niego zastosowania.
Ze stanowiskiem tym nie zgodziła się Rada PUO, która uznała że klauzulę można zastosować, gdyż zespół czynności obejmuje również zdarzenia, które zakończyły się po wejściu w życie ustawy nowelizującej (we wrześniu 2016 r. nastąpiło wykreślenie z KRS spółki jawnej). Rada PUO uznała za nie przekonywującą argumentację podatnika dotyczącą daty hipotetycznego dokonania przekształcenia spółka akcyjnej w spółkę komandytową w ramach czynności odpowiedniej (która to czynność doprowadziłaby do opodatkowania, którego udało się uniknąć poprzez podjęty zespół czynności) poprzez bezpośrednie odniesienie się do faktycznej daty tego przekształcenia. Odmienność okoliczności, które towarzyszyły temu przekształceniu względem dokonania tej czynności w ramach czynności odpowiedniej, jest ogromna np. inny podmiot był akcjonariuszem spółki akcyjnej.
W kontekście sztuczności zwrócono również uwagę, że zespół czynności skutkujący nie opodatkowaniem zysków kapitałowych u podatnika został dokonany w relatywnie krótkim czasie tzn. wymiany udziałów dokonano w styczniu 2016 r., a w marcu 2016 r. podjęto uchwałę o umorzeniu akcji spółki akcyjnej).
Źródło: Uchwała Nr 1/2022 Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania z 21 stycznia 2022 r.
Sławomir Krempa, Partner
Andrzej Zubik, Partner
Mikołaj Kondej, Senior Manager, Legal advisor
Maksymilian Soszyński, Knowledge Management
PwC Polska