Egzekucja komornicza dotyczy także nadpłat i zwrotów podatków
W odpowiedzi z 25 maja 2021 r. na interpelację poselską nr 23336, Katarzyna Frydrych - podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości (odpowiadająca w imieniu ministra sprawiedliwości) przypomniała, że zgodnie z art. 9022 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), zajęcie wierzytelności z tytułu nadpłaty lub zwrotu podatku w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa obejmuje także wierzytelności przyszłe, wynikające z nadpłaty lub zwrotu podatku powstałych w ciągu roku od dnia dokonania zajęcia. Przy czym do zajęcia wierzytelności z tytułu nadpłaty lub zwrotu podatku nie stosuje się przepisu art. 896 § 2, bo komornik uzyska informacje o wierzytelności od urzędu skarbowego i nie musi o to pytać dłużnika.
Przepis art. 9022 § 1 k.p.c. obejmuje swoim zakresem nadpłatę (zwrot) podatku, niezależnie od jej „źródła”, a zatem także gdy wynika ona z ulgi podatkowej na dzieci. Zdaniem resortu sprawiedliwości, z perspektywy celów, jakim ma służyć postępowanie egzekucyjne, omawiane rozwiązanie jest rozwiązaniem prawidłowym, albowiem ulga podatkowa przysługuje rodzicowi rozliczającemu PIT z tytułu posiadania dziecka, nie zaś bezpośrednio dziecku – jak to ma miejsce np. w przypadku alimentów.
Wyłączenia spod egzekucji
Jak wskazała Katarzyna Frydrych, ustawodawca ukształtował postępowanie egzekucyjne w taki sposób, aby zrównoważyć przeciwstawne interesy wierzyciela i dłużnika. Wyrazem wspomnianego kompromisu są przewidziane w przepisach prawa egzekucyjnego wyłączenia spod egzekucji, które mają na celu zapewnienie określonym osobom niezbędnych do życia środków. Przykładowo: wobec dłużnika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę potrąceń na świadczenia alimentacyjne można dokonywać do wysokości trzech piątych wynagrodzenia ze stosunku pracy, a innych należności - do wysokości połowy wynagrodzenia (art. 87 Kodeksu pracy). Zgodnie z art. 871 pkt 1 Kodeksu pracy wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości: minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
Wiele świadczeń jest wyłączonych spod egzekucji: świadczenia alimentacyjne, świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne, świadczenie wychowawcze oraz jednorazowe świadczenie, o którym mowa w art. 10 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem" – art. 833 § 6 k.p.c.
Katarzyna Frydrych wskazała, że katalog przewidujący wyłączenie pewnych świadczeń spod egzekucji lub ograniczający ich wysokość systematycznie ulega poszerzeniu. I tak, zgodnie z art. 833 § 2 1 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2019 r., przepisy art. 87 i art. 871 Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną. Przepis ten dotyczy wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych (np. dzieło, zlecenie, umowa agencyjna) i zapewnia osobom zatrudnionym na podstawie takich umów minimum egzystencji i ochrony przed egzekucją.
Natomiast stosownie do obowiązującego od dnia 1 stycznia 2020 r. brzmienia art. 829 pkt 5 k.p.c. nie podlegają egzekucji: u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę - pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy lub u dłużnika, będącego osobą fizyczną wykonującą działalność gospodarczą - pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie. W sytuacji, w której dłużnik utrzymuje się z minimalnego wynagrodzenia za pracę (chronionego przed zajęciem), a jednocześnie nie posiada żadnych innych dochodów, jedynie nadpłata (zwrot) podatku może zostać zajęta przez komornika sądowego na poczet spłaty zadłużenia. Dodatkowo, należy podkreślić, że zakres ograniczeń egzekucji zwiększyły też specustawy chroniące dłużników w związku ze stanem epidemii COVID-19.
Ministerstwo Sprawiedliwości: nadpłaty i zwroty podatku nie powinny być wyłączone spod egzekucji
Zdaniem resortu sprawiedliwości brak jest dostatecznych podstaw do dodatkowego zwalniania nadpłaty (zwrotu) podatku, z egzekucji komorniczej. Bowiem nierzadko jest to jedyne świadczenie, które wierzyciel jest w stanie wyegzekwować, biorąc pod uwagę rozbudowane zwolnienia od egzekucji: z wynagrodzenia za pracę i z rachunku bankowego, których kwota z roku na rok rośnie.
oprac. Paweł Huczko