Zasiłki, dodatki i świadczenia rodzinne - które są zwolnione z podatku (PIT)

Które zasiłki i świadczenia rodzinne są zwolnione z PIT?

Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 8-9 ustawy o PIT zwolnione z podatku dochodowego są:

- świadczenia rodzinne otrzymane na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,
- dodatki rodzinne i pielęgnacyjne,
- zasiłki dla opiekunów otrzymane na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
- świadczenia pieniężne otrzymane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
- zasiłki porodowe otrzymane na podstawie odrębnych przepisów ("zasiłek porodowy" funkcjonował w ustawie z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa do 15 stycznia 2002 r.;  zasiłek ten został zastąpiony macierzyńskim zasiłkiem okresowym oraz macierzyńskim zasiłkiem jednorazowym. Te zasiłki od 1 maja 2004 r. zostały zastąpione dodatkiem do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, określonym w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, który obowiązuje obecnie),
- świadczenie wychowawcze otrzymane na podstawie przepisów o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tzw. 500+);
- zasiłek macierzyński otrzymany na podstawie ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,
- jednorazowe świadczenie otrzymane na podstawie ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (Dz. U. z 2019 r. poz. 473 i 1818),
- rodzinny kapitał opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz. U. z 2023 r. poz. 883);
- dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, o którym mowa w art. 64c ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2023 r. poz. 204 i 1429);
- świadczenie wspierające, o którym mowa w ustawie z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. poz. 1429);
- jednorazowe zasiłki z tytułu urodzenia dziecka, wypłacane z funduszów związków zawodowych.

Poniżej zostały wskazane rodzaje i podstawy prawne świadczeń, które są zwolnione z podatku dochodowego na podstawie ww. art. 21 ust. 1 pkt 8-9 ustawy o PIT.

Świadczenia rodzinne zwolnione z PIT (zasiłek rodzinny, becikowe, świadczenia pielęgnacyjne, zapomogi i inne)

Zgodnie z art. 2 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 roku, poz. 111), świadczeniami rodzinnymi są:

1) zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego;
W myśl art. 8 ww. ustawy do zasiłku rodzinnego przysługują dodatki z tytułu:
- urodzenia dziecka - tzw. becikowe (art. 9),
- opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (art. 10),
- samotnego wychowywania dziecka (art. 11a),
- wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej (art. 12a),
- kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego (art. 13),
- rozpoczęcia roku szkolnego (art. 14),
- podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania (art. 15).

2) świadczenia opiekuńcze:
- zasiłek pielęgnacyjny (art. 16),
- specjalny zasiłek opiekuńczy (art. 16a) oraz
- świadczenie pielęgnacyjne (art. 17);

3) zapomoga wypłacana przez gminy, na podstawie art. 22a; chodzi tu o jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia dziecka (tzw. gminne/samorządowe becikowe) wypłacaną rodzicom mieszkającym na terenie danej gminy;
3a) świadczenia wypłacane przez gminy na podstawie art. 22b; chodzi tu o przewidziane w uchwale danej gminy świadczenia na rzecz rodziny inne niż określone w pkt 1–3, 4 i 5.

4) jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka (tzw. becikowe) finansowana z budżetu państwa, uzależniona m.in. od dochodu na osobę w rodzinie (art. 15b);

5) świadczenie rodzicielskie (art. 17c).

Dodatki rodzinne i pielęgnacyjne

W tym przypadku niestety ustawa o PIT nie odsyła do konkretnych przepisów, na podstawie których są przyznawane wskazane w art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT „dodatki rodzinne i pielęgnacyjne”.Wydaje się, że nie chodzi tu o świadczenia rodzinne otrzymane na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, bo one zostały wcześniej wymienione w tym przepisie.

Biorąc pod uwagę treść art. 12 ust. 7 ustawy o PIT:
7. Przez emeryturę lub rentę rozumie się łączną kwotę świadczeń emerytalnych i rentowych, w tym kwoty emerytur kapitałowych wypłacanych na podstawie ustawy o emeryturach kapitałowych, wraz ze wzrostami i dodatkami, z wyłączeniem dodatków rodzinnych i pielęgnacyjnych oraz dodatków dla sierot zupełnych do rent rodzinnych.
można domniemywać, że te zwolnione z PIT na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT „dodatki rodzinne i pielęgnacyjne” to rodzaje świadczeń otrzymywanych przez emerytów lub rencistów z ZUS.

Zatem najprawdopodobniej chodzi tu o:

- dodatek pielęgnacyjny przyznawany na podstawie art. 75 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; dodatek ten przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia;

a być może także o

- dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, przyznawany na podstawie art. 76 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Trudno się oprzeć komentarzowi, że taka niepewność co do świadczeń zwolnionych z PIT jest niedopuszczalna i wskazana jest interwencja legislacyjna w celu usunięcia tych wątpliwości.

Wyjaśnienia Ministerstwa Finansów

W odpowiedzi na pytania naszej redakcji w tym zakresie Ministerstwo Finansów w dniu 18 lutego 2021 r. przedstawiło następujące wyjaśnienia:

Przepisy ustawy PIT są skonstruowanie z uwzględnieniem unijnej zasady swobody przepływu osób i kapitału. Stąd też zwolnienia przedmiotowe obejmują również świadczenia przyznane na podstawie, równoważnych do polskich rozwiązań, przepisów wydanych w innych krajach.
Stąd też pojęcie dodatków rodzinnych, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 8 oraz w art. 12 ust. 7 ustawy PIT, obejmuje swoim zakresem świadczenia przyznawane na podstawie przepisów obowiązujących w państwie innym niż Polska. Z uwagi na możliwe lub faktyczne zróżnicowanie tych przepisów w poszczególnych krajach, ustawa PIT nie odwołuje się do konkretnych podstaw prawnych. Każdy przypadek tego rodzaju świadczenia analizowany jest indywidualnie w oparciu o posiadane informacje, w tym przedstawione np. we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej.

Odnosząc się natomiast do pojęcia dodatku pielęgnacyjnego, to podobnie, jak w przypadku dodatku rodzinnego, dotyczy ono świadczeń przyznanych na podstawie przepisów obowiązujących w państwie innym niż Rzeczpospolita Polska (co oznacza, że również każdy przypadek analizowany jest odrębnie), ale także na podstawie regulacji krajowych takich jak art. 75 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 53, z późn. zm.), do którego odwołuj się między innymi:
- art. 12 ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 1790),
- art. 27 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2002 r. poz. 174, z późn. zm.),
- art. 16 ust. 4 ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2020 r. poz. 517),
- art. 25 ust. 1 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 586), art. 25 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 723),
- art. 19 ust. 2 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1205),
- art. 19 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o rentach pomostowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1924),
- art. 11 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 128).

Zasiłki dla opiekunów zwolnione z PIT

Na podstawie ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 r., poz. 1297) przysługują zasiłki dla opiekunów osobom, które utraciły prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z dniem 1 lipca 2013 r. w związku z wygaśnięciem z mocy prawa decyzji przyznającej prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Zasiłki te są zwolnione z PIT na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 8) ustawy o PIT.

Ponadto zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 26b) ustawy o PIT zwolnione z podatku są kwoty stanowiące zwrot kosztów z tytułu opieki nad dzieckiem lub osobą zależną, otrzymane na podstawie przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych do tych ustaw, finansowane z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Funduszu Pracy lub z budżetu Unii Europejskiej;

Wypłaty z funduszu alimentacyjnego zwolnione z PIT

W przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów osoba uprawniona może otrzymać świadczenia z funduszu alimentacyjnego przyznawane na zasadach określonych w ustawie z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jednolity: Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 808; ostatnia zmiana: Dz.U. z 2020 r., poz. 1517). Świadczenia otrzymane z funduszu alimentacyjnego są zwolnione z PIT na mocy ww. art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT.

500 plus zwolnione z PIT

Świadczenie wychowawcze, zwane potocznie "500 plus", jest przyznawane osobom uprawnionym otrzymane na podstawie przepisów ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tekst jednolity: Dziennik Ustaw rok 2019 poz. 2407). Jest zwolnione z PIT na mocy art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT.

Zasiłek macierzyński z ubezpieczenia społecznego rolników zwolniony z PIT

Wyżej wskazany art. 21 ust. 1 pkt 8a) zwalnia z podatku dochodowego zasiłek macierzyński otrzymany na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zasiłek macierzyński opodatkowany PIT
Natomiast warto wskazać, że zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego (w tym np. zasiłek macierzyński) są co do zasady opodatkowane PIT jako przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.

Jednorazowe świadczenie „Za życiem” bez PIT

Na podstawie ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (tekst jednolity: Dz.U. rok 2020 poz. 1329) przyznawane jest jednorazowe świadczenie w wysokości 4000 zł z tytułu urodzenia się żywego dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. To jednorazowe świadczenie, które przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka bez względu na dochód, jest zwolnione z podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 8b) ustawy o PIT.

300+ na wyprawkę szkolną (program "Dobry start")

Rządowy program „Dobry start” wprowadził świadczenie w kwocie 300 zł dla wszystkich uczniów rozpoczynających rok szkolny, bez względu na dochód rodziny. Świadczenie dobry start przysługuje raz w roku na dziecko uczące się w szkole, aż do ukończenia przez nie 20. roku życia. Na dziecko niepełnosprawne, uczące się w szkole, świadczenie przysługuje do ukończenia przez nie 24. roku życia. Aby otrzymać to świadczenie, należy złożyć wniosek. Może to zrobić matka, ojciec, opiekun prawny dziecka lub opiekun faktyczny dziecka (opiekun faktyczny to osoba faktycznie sprawująca opiekę nad dzieckiem, która wystąpiła do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka). Wniosek o świadczenie dla dzieci, które przebywają w pieczy zastępczej składa rodzic zastępczy, osoba prowadząca rodzinny dom dziecka lub dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej.

Zasady funkcjonowania tego programu są aktualnie uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 15 czerwca 2021 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu „Dobry start” (Dz.U. z 2021 r. poz. 1092). Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie art. 187a ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 821 oraz zmiany z 2021 r. poz. 159 i 1006).

Świadczenie z programu „Dobry start” jest zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) na mocy art. 187a ust. 3 ww. ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Świadczenia z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Oprócz świadczenia 300+ z podatku dochodowego (PIT) zwolnione są także (na mocy art. 21 ust. 1 pkt 24) ustawy o PIT):

- świadczenia, dodatki i inne kwoty oraz wartość nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych z tytułu szkolenia, o których mowa w art. 31, art. 44 ust. 1, art. 80 ust. 1 i 1a, art. 81, art. 83 ust. 1 i 4, art. 84 pkt 2 i 3, art. 140 ust. 1 pkt 1 i art. 156 ust. 4 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2020 r. poz. 821 oraz z 2021 r. poz. 159 i 1006), oraz

- środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, o których mowa w art. 83 ust. 2 i art. 84 pkt 1 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej.

Rodzinny Kapitał Opiekuńczy i dofinansowanie do opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna

Od 2022 roku pojawi się nowe świadczenie dla wszystkich rodzin z małymi dziećmi (bez kryterium dochodowego). Celem tego świadczenia jest w szczególności częściowe pokrycie wydatków związanych z opieką nad drugim i kolejnymi dziećmi w wieku od 12. do 36. miesiąca życia. Rodzinny kapitał opiekuńczy będzie w takiej sytuacji przysługiwać rodzicowi, bez względu na wiek dziecka pierwszego. Do  tego świadczenia będą mieli prawo rodzice (tj. matka lub ojciec), a także osoby, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie dziecka - bez względy na ich dochody. Rodzinny kapitał opiekuńczy będzie przysługiwać na każde drugie i kolejne dziecko w rodzinie w wieku od ukończenia 12. do ukończenia 36. miesiąca życia w łącznej, maksymalnej wysokości 12 tysięcy złotych na dziecko. Rodzice będą mogli wybrać czy chcą otrzymywać po 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące (co jest zasadą), czy 1000 zł miesięcznie, ale przez 12 miesięcy. Wnioski o RKO trzeba będzie składać do ZUS, który będzie się zajmował przyjmowaniem wniosków, ich rozpatrywaniem oraz wypłatą tego świadczenia.

Sejm uchwalił już 1 października 2021 r. ustawę o rodzinnym kapitale opiekuńczym. Proces legislacyjny tej ustawy jeszcze się nie zakończył.

Ustawa ta wprowadzi m.in. zmianę w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, do której zostanie dodane nowe świadczenie w postaci dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna (dla dzieci nie objętych RKO). 

Oba ww. świadczenia będą zwolnione z PIT. Przepis art. 40 ustawy o rodzinnym kapitale opiekuńczym doda bowiem do art. 21 ust. 1 ustawy o PIT nowe punkty pkt 8c i 8d w brzmieniu ("Wolne od podatku dochodowego są:"):

„8c)  rodzinny kapitał opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z dnia 1 października 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz. U. poz. …);

8d) dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, o którym mowa w art. 64c ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2021 r. poz. 75, 952 i …);”. - ten punkt wejdzie w życie 1 kwietnia 2022 r.

Świadczenia rodzinne z zagranicy

Renta wdowia otrzymywana z Irlandii przez wdowę mieszkającą w Polsce podlega opodatkowaniu tylko w Polsce. Jeżeli renta wypłacana jest na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych obowiązujących w Irlandii, to jest ona zwolniona z opodatkowania polskim podatkiem dochodowym na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT. Tym samym na wdowie nie ciąży obowiązek odprowadzania z tego tytułu zaliczek na podatek dochodowy. Nie ma też co do zasady obowiązku wykazywania w zeznaniu rocznym świadczenia, które podlega zwolnieniu przedmiotowemu. Tak zinterpretował przepisy Dyrektor Krajowej Administracji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 13 kwietnia 2022 r. Więcej na ten temat w artykule: Renta wdowia z Irlandii a podatek w Polsce.

oprac. Paweł Huczko